Không ǵ nguy hiểm hơn bạn bè ngu dốt; tôi thà có kẻ thù khôn.
Nothing is as dangerous as an ignorant friend; a wise enemy is to be preferred.
La Fontaine
Cuộc Trưng Cầu Dân Ư Truất Phế Vua Bảo Đại Năm 1955
Đôi Lời Giới Thiệu
Vào năm 1953 khi mới 11 tuổi và c̣n là cậu học sinh Lớp Nhất (năm cuối cùng của tiểu học) tôi được hân hạnh lên Ṭa Thị Chính Thành Phố Hải Pḥng để nhận chiếc bánh Trung Thu do Đức Quốc Trưởng (Head of State) Bảo Đại trao cho học sinh trong dịp lễ quan trọng của thiếu nhi.
Kể từ năm 1949 khi Pháp chính thức trao trả độc lập cho Việt Nam và chỉ giữ lại Bộ Quốc Pḥng và Bộ Tài Chánh th́ ngọn cờ quốc gia (cờ vàng ba sọc đỏ) được giương lên khắp nông thôn tới thị thành – những nơi do chính quyền quốc gia kiểm soát. Các đồn bót của Quân Đội Quốc Gia, cảnh sát, các ṭa thị chính, các trường học, ngọn cờ vàng ba sọc đỏ ngạo nghễ tung bay. Ngọn cờ tam tài (cờ Pháp) chỉ c̣n treo ở Cao Ủy Phủ và các doanh trại của Quân Đội Liên Hiệp Pháp. Trường Vơ Bị Liên Quân Đà Lạt (sau này Ô. Diệm đổi thành Trường Vơ Bị Quốc Gia), Trường Hành Chánh Quốc Gia (sau này Ô. Diệm đổi thành Học Viện QGHC) được Quốc Trưởng Bảo Đại thiết lập theo kiểu mẫu của Trường Vơ Bị Saint-Cyr và Trường ENA. H́nh Đức Quốc Trưởng Bảo Đại vừa mặc Âu phục vừa mặc quốc phục được trang trọng in trên các tờ giấy bạc, tem thư v.v… và là biểu tượng của chính thể quốc gia, chống lại cộng sản. Thế nhưng Pháp bất ngờ thất trận Điện Biên Phủ và không c̣n khả năng ngăn chặn làn sóng Đỏ tràn xuống Đông Nam Á và người Mỹ nhảy vào thế chân người Pháp để tránh thảm họa xụp đổ của Vùng Đông Nam Á như quân bài Domino. Do sự giới thiệu của Hồng Y Spellman và do áp lực của Ngoại Trưởng Foster Dulles, Vua Bảo Đại phải chấp nhận đề cử Ô. Ngô Đ́nh Diệm giữ chức vụ thủ tướng thay Hoàng Thân Bửu Lộc để người Mỹ bày thế trận chống cộng mới cho Đông Nam Á. Và gia đ́nh tôi di cư vào Nam. Tôi tiếp tục theo học lớp Đệ Thất (Lớp 7) tại Trung Học Trần Lục- một trường Công Giáo ở Bùi Chu Phát Diệm di cư vào Nam – không có địa điểm phải học nhờ Trường Tiểu Học Đồ Chiểu nằm sát Chợ Tân Định do Linh Mục Trần Phúc Long làm hiệu trưởng. Việc học tương đối êm đềm th́ bỗng dưng một tuần lễ trước ngày Trưng Cầu Dân Ư (23-10-1955), học sinh chúng tôi đưa xe nhà binh (xe camion) chở tới Chợ B́nh Tây (Chợ Lớn), tay cầm h́nh Vua Bảo Đại bị gạch mặt, hát khản cả tiếng những bài vè mà tôi c̣n nhớ được vài câu như sau “Ve vẻ vè ve, nghe vè Bảo Đại, là quân ăn hại…” (Điều này tôi đă ghi lại trong cuốn hồi kư tù, hồi kư lịch sử Những Sự Thực Không Thể Chối Bỏ xuất bản năm 1987). Sau cuộc xuống đường chửi bới Quốc Trưởng Bảo Đại, chiều hôm đó chúng tôi được các thầy/cô phát cho mỗi đứa 5 đồng gọi là tiền “Cụ” thưởng cho học sinh. Số tiền 5 đồng lúc đó quá lớn và quá sướng để tha hồ ăn thịt ḅ khô, đậu đỏ bánh lọc và coi Ciné ở Rạp Moderne cũng nằm sát Chợ Tân Định. Cùng với những chiến dịch như vậy, đài phát thanh ra rả truyền đi những lời hướng dẫn đồng bào đi bỏ phiếu “Xanh bỏ vào giỏ, Đỏ bỏ vào thùng” tức lá phiếu màu xanh in h́nh Ô. Bảo Đại th́ bỏ vào giỏ rác, lá phiếu màu đỏ in h́nh Ô. Diệm th́ bỏ vào thùng phiếu. Đầu óc thơ dại của trẻ nhỏ dễ bị tiêm nhiễm. Tôi bắt đầu có thiện cảm với “Cụ Ngô” và căm ghét “Bảo Đại bán nước” mà không cần t́m hiểu và cũng không biết t́m hiểu lịch sử xem thực hư thế nào.
Nay tuổi đời đă ngoài sáu mươi, nhân lúc về hưu rảnh rỗi, và cũng do may mắn t́m được tài liệu biên khảo dưới đây, xin giới thiệu quư vị, quư bạn cùng đọc để có dịp nghiên cứu lịch sử, từ đó có cái nh́n toàn cảnh và trung thực về một giai đoạn chính trị quan trọng của Miền Nam. Nếu Mỹ không đưa Ô. Diệm về nước, nếu Ô. Diệm không lật đổ Quốc Trưởng Bảo Đại th́ thể chế chính trị của Miền Nam là một nền quân chủ lập hiến chứ không phải tổng thống chế. Ai dám khẳng định chế độ tổng thống kiểu Mỹ, Pháp, Phi Luật Tân, Đại Hàn, Nam Dương, Nam Mỹ và Phi Châu v.v… tốt đẹp hơn nền quân chủ lập hiến của Anh Quốc, Nhật Bản, Thái Lan?
(California, Thanksgiving 2008)
Chương Tŕnh Nghiên Cứu Vành Đai Thái B́nh Dương
Viện Đại Học California, Đơn Vị Khảo Cứu Liên Khoa, 2005
Xây Dựng Dân Chủ:
Cuộc Trưng Cầu Dân Ư Truất Phế Bảo Đại Năm 1955
Pacific Rim Research Program
University of California Multi-Campus Research Unit, 2005
Staging Democracy:
South Vietnam’s 1955 Referendum to Depose Bao Dai
Jessica Chapman
Ph.D., University of California at Santa Barbara
Tài liệu này được đăng trên eScholaship Repository, University of California
http://repositories.cdlib.org/pacrim/Vietnam
Tác giả giữ bản quyền
Vào ngày 23-10-1955, người dân Miền Nam Việt Nam đă đi bỏ phiếu để chọn lựa giữa vị hoàng đế đă lỗi thời và vị thủ tướng c̣n xa lạ với người dân (far-from-popular). Cơ quan tuyên truyền của chính phủ nói với người dân rằng Hoàng Đế Bảo Đại là kẻ bán nước, hiếu sắc chẳng khác nào một thứ của nợ làm cản bước đi lên của đất nước. Trong khi đó, Ô. Diệm hứa đưa đất nước vào thời kỳ sán lạn của lịch sử Việt Nam đánh dấu bằng một nền dân chủ, dân tộc tự quyết và bảo đảm quyền hạn của mọi công dân.
Những bằng chứng mới đây lấy ra từ văn khố Việt Nam (trước 1975) cho thấy cuộc trưng cầu dân ư này phải được coi như một biến động văn hóa và chính trị quan trọng của Miền Nam. Nó tác động lâu dài lên lănh vực chính trị nằm dưới Vĩ Tuyến 17 và trên mối bang giao giữa Hoa Kỳ và Nam Việt Nam. Tuy nhiên, cho đến ngày hôm nay các sử gia và các nhà quan sát đă diễn giải cuộc trưng cầu dân ư Tháng 10, 1955 hoàn toàn theo lăng kính (nhăn quan) Hoa Kỳ, từ đó đă đưa tới hàng loạt những kết luận thiếu sót về bản chất và ư nghĩa của nó. Lối nghiên cứu lấy Hoa Kỳ làm trung tâm điểm, thiếu vắng sự khảo cứu về Miền Nam làm cho người ta không hiểu thấu suốt bản tính rất phức tạp của người bạn đồng minh của Hoa Kỳ trong Cuộc Chiến Tranh Việt Nam. Chính v́ thế cuộc khảo cứu về chính trị nội bộ của Sài G̣n thật cần thiết để giúp cho các sử gia tiến hành một cuộc tái lượng giá về những nhận thức và chính sách của Hoa Kỳ.
Cho đến đầu thập niên 1990, những cuốn sách diễn giải đầy đủ về cuộc trưng cầu dân ư truất phế Vua Bảo Đại của Ô. Diệm do các kư giả viết ra hoặc trên các hồi kư chính trị cho thấy chúng ta không thể coi những tác phẩm này là những diễn giải có tính cách biên khảo. (1) Nói một cách đúng đắn nhất, những cuốn sách đó đều kết luận rằng cuộc trưng cầu dân ư này không phải là cuộc hành xử dân chủ như Ô. Diệm nói. Ngay cả những người biện hộ cho Ô. Diệm như Anthony Trawick Bouscaren và sĩ quan t́nh báo CIA Edward Lansdale cũng tán thành những lời chỉ trích nặng nề nhất đối với Ô. Diệm khi các cuốn sách kết luận rằng chính quyền Nam Việt Nam chưa đủ khả năng hoặc không muốn tổ chức một cuộc trưng cầu dân ư thật tự do Tháng 10, 1955. Nói chung, những cuốn sách mới đây đều cho rằng cuộc trưng cầu dân ư đó nhằm củng cố quyền lực của Ô. Diệm và một vài cuốn cho rằng đây là dấu hiệu hé mở cho thấy bản chất áp bức, độc tài của chế độ Ngô Đ́nh Diệm và quay trở lại ám ảnh các giới chức Hoa Kỳ trong những năm tháng kế đó.
Joseph Buttinger – nhà chuyên khảo về Việt Nam đă cho rằng biến cố Tháng 10, 1955 là “Tháng mà di vật của quá khứ đă bị quăng vào đống mục nát của lịch sử: Đó là chế độ quân chủ cùng với vị vua cuối cùng không xứng đáng là Bảo Đại.” (2) Ông phê phán cuộc bầu cử độc diễn (one-side election) đó là xúc phạm (outrageous) và không cần thiết, bởi v́ “không một ai mà không biết kết quả của cuộc bầu cử sẽ như thế nào.” (3) Ông cho rằng Diệm có đủ sức để không thèm nghe tiếng nói chống đối từ Sài G̣n chống lại kết quả cuộc bầu cử công nhận chế độ độc trị (one-man rule) và làm suy giảm giá trị chính trị lâu dài của cuộc bỏ phiếu và chiến dịch vận động của Diệm về bản chất chính trị của Miền Nam.
Phóng viên Donald Lancaster, người ở Sài G̣n đă và chứng kiến biến cố ồn ào 1955 này, ghi nhận như sau “Bởi v́ Bảo Đại không có cơ hội tự biện hộ cho nên hệ truyền thông và báo chí do chính phủ kiểm soát đă tha hồ nhục mạ ông.” (4) Lancaster viết “Diệm thích đánh bại kẻ thù hơn là nói chuyện với kẻ thù,” và ông kết luận rằng điều này trước mắt đem lại sự ổn định tạm thời cho vùng nông thôn. Tuy nhiên ông hàm ư rằng thái độ đàn áp của Ô. Diệm tạo nên một sự yên b́nh nho nhỏ trong điều kiện tốt nhất, nhưng không hé mở một chi tiết nào về tương lai chính trị lâu dài của Miền Nam.
Nhà ngoại giao Hoa Kỳ Cheater Cooper cho rằng cuộc trưng cầu dân ư trước hết cho người ta nh́n thấy rơ con người của Ô. Diệm và em là Ngô Đ́nh Nhu, và nhà báo Robert Shapen c̣n đi xa hơn nữa bằng cách ghi điểm cho Nhu đă đạo diễn hoàn toàn cuộc trưng cầu dân ư. (5) Cooper nhớ lại Diệm và Nhu, cả hai đă ra lệnh và khuyến khích vi phạm trắng trợn bầu cử, nhưng người Hoa Kỳ lại cố giữ bộ mặt tốt đẹp cho cuộc bầu cử. (6) Lúc bấy giờ, với sự hợp tác của người Hoa Kỳ, Diệm có thể đạt được mọi mục đích và củng cố quyền lực tại Nam Việt Nam vào cuối năm 1955. Tuy nhiên theo Cooper, những chương tŕnh và chính sách của Diệm từ thời điểm đó “đă đưa tới thảm họa không sao tránh khỏi.” (7)
Những tác phẩm này, cùng với một vài cuốn sách khác, cấu thành một “bản thảo lịch sử đầu tiên”; một nỗ lực của những người Hoa Kỳ đă can dự vào cuộc chiến tranh tại Việt Nam để giải thích những căn nguyên của nó. Gần đây, các sử gia đă duyệt lại những đánh giá của các kư giả về cuộc trưng cầu dân ư, dựa theo những tài liệu của chính phủ Hoa Kỳ mới vừa giải tỏa để đưa ra sự giải thích có tính tường tận việc Hoa Kỳ liên minh với Việt Nam. Trong cuốn sách đưa ra một khảo hướng mới về bộ tham mưu của Eisenhower ở Việt Nam, David Anderson đă lư giải rơ ràng vị trí của Hoa Thịnh Đốn trong cụộc trưng cầu dân ư truất phế Bảo Đại. Ông nói rằng các giới chức Hoa Kỳ lo lắng không muốn để Diệm thua cộng sản tại vùng nông thôn trong cuộc tổng tuyển cử dự trù vào mùa hè 1956. Để ngăn ngừa t́nh thế có thể xảy ra, các giới chức Bộ Ngoại Giao t́m cách tái cấu trúc Nam Việt Nam thành một chính thể cộng ḥa, khuyến kích Diệm mở rộng nội các và kiến tạo một quốc hội để công bố tân hiến pháp. Anderson viết như sau “Mặc dù người Hoa Kỳ thích thành lập quốc hội hơn trước khi loại trừ Bảo Đại, nhưng Diệm đă có chủ ư riêng.” (8) Các giới chức Hoa Kỳ thận trọng không muốn tạo ra sự khủng hoàng trong mối liên hệ với Sài G̣n, quan sát một cách thụ động trong khi Ô. Diệm tổ chức cuộc trưng cầu dân ư với sự cố vấn tệ hại (ill advised referendum) và từ chối lời cố vấn của Hoa Kỳ là tránh gian lận kết quả bầu cử. Anderson kết luận rằng sự thắng cử không cân sức của chính quyền Nam Việt Nam cho thấy “đây không phải là tiêu biểu thực sự cho quyền lực và uy tín của Diệm. Nhược điểm của Hoàng Đế, sự sáo trộn của đối lập chính trị và những yếu tố như thế đă giải thích chiến thắng của ông ta.” (9)
Sử gia Seth Jacobs, mới đây trong cuốn biên khảo về Ngô Đ́nh Diệm đă đi một bước xa hơn trong việc lên án cuộc trưng cầu dân ư như là một hài kịch phản dân chủ (undemocratic farce). Ông cho rằng “không có ǵ sống động hơn để chứng tỏ Diệm không quan tâm ǵ đến tiến tŕnh dân chủ là cuộc truất phế Bảo Đại Tháng 10, 1955.” (10) Jacobs đă sai lầm khi không khẳng định rằng Ô. Diệm có thể phớt lờ toàn bộ cử tri và trao phó toàn thể tương lai của ông cho những quan thầy đỡ đầu Hoa Kỳ (American patrons), nhưng Ô. Bảo Đại buộc phải ra tay bằng cách cất chức Ô. Diệm vào ngày 18 Tháng 10. Thật vậy, Ô. Bảo Đại chỉ tuyên bố băi chức sau khi Ô. Diệm công bố kết quả cuộc trưng cầu dân ư và sau một chiến dịch dài tuyên truyền đả phá Hoàng Đế. Tuy nhiên Jacobs đă không lạc đề (đi quá xa) khi cho rằng cuộc trưng cầu dân ư Tháng 10 đă chứng tỏ bản chất độc tài của chế độ Ngô Đ́nh Diệm. Sự bàn luận sơ qua của ông ta về cuộc vận động “lố bịch” của Ô. Diệm làm giảm nhẹ ư nghĩa chính trị của cuộc trưng cầu dân ư ở Nam Việt Nam và cho thấy sự dựa vào các tài liệu viết bằng Anh Ngữ của tuyệt đại đa số các tác phẩm hiện tại biên khảo về việc can dự của Hoa Kỳ vào Việt Nam. (11)
Sự b́nh luận của Edward Miller về nỗ lực xây dựng quốc gia của Ô. Diệm đă cống hiến một sự tái lượng giá cuộc trưng cầu dân ư dựa trên các nguồn tài liệu Việt Ngữ. Theo quan điểm của ông, Ô. Diệm đă gắn chặt với ư niệm dân chủ hẹp ḥi qua cuộc trưng cầu dân ư và suốt nhiệm kỳ của ông. Từ đó Miller cho rằng cuộc trưng cầu dân ư không hẳn phi dân chủ như các học giả trước đây quan niệm. Miller viết “Cấu trúc cuộc trưng cầu dân ư như là một giải pháp để chống lại một ông vua xa rời quần chúng và vắng mặt rồi dính cuộc trưng cầu dân ư đó với ư niệm phổ thông rất được ưa chuộng là nền cộng ḥa, Ô. Diệm tin chắc rằng phản ứng sẽ rất thuận lợi.” (12) Mặc dù Miller không đưa ra nhiều bẳng chứng về chiến dịch trưng cầu dân ư của Ô. Diệm, song ông có thể thực sự tranh căi với những tài liệu giải thích trước đây bằng cách lượng giá nó trong bối cảnh chính trị của Miền Nam.
Cả ba tác giả này đă mở đường cho những cuộc khảo cứu xuyên suốt về cuộc trưng cầu dân ư truất phế Vua Bảo Đại. Sự giải thích về vai tṛ của Hoa Kỳ trong chiến dịch này của Anderson đă giúp chúng ta hiểu mối bang giao với Việt Nam trong thập niên 1950. C̣n Jacobs và Miller th́ soi sáng thêm những chi tiết rất có giá trị về bản chất chế độ của Ô. Ngô Đ́nh Diệm, nó không tương hợp với những ư niệm về dân chủ và dân tộc tự quyết của Hoa Kỳ. (13) V́ Anderson và Jacobs chỉ dựa trên các tài liệu của Hoa Kỳ cho nên khả năng lượng giá tính chân thực của những nhận thức và giải pháp của các giới chức Hoa Kỳ về các biến động chính trị nói chung và cuộc trưng cầu dân ư nói riêng đă bị giới hạn. Ngoài ra, không có sử gia nào nói ở trên đă tập trung mạnh mẽ vào cuộc trưng cầu dân ư đă diễn ra như thế nào và cũng không từng trải qua trong ḷng Việt Nam.
Những năm gần đây, một vài học giả đă lợi dụng những nguồn tài liệu Việt Ngữ để duyệt lại những dấu ấn hiện có về những cuộc Chiến Tranh Việt Nam. (14) Đề mục này là một cố gắng để t́m biết nhăn quan của Hoa Kỳ trong quá khứ và tiến tới một hiểu biết đầy đủ hơn về sự liên kết với Nam Việt Nam bằng cách giới thiệu cuộc khảo cứu nguyên thủy từ những tài liệu từ văn khố Việt Nam mới vừa giải tỏa và từ báo chí xuất bản ở Sài G̣n trong những tháng tiến hành cuộc trưng cầu dân ư. Họ xử dụng những nguồn tài liệu bằng Việt và Pháp Ngữ để khám phá cuộc trưng cầu dân ư có tác dụng như là một biến động chính trị và văn hóa của Nam Việt Nam và cũng là giây phút quyết định trong mối bang giao Mỹ/Nam Việt Nam. Phương pháp này là bản minh họa cho khuynh hướng của các sử gia nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, đa dạng hóa bằng cách chú tâm đến yếu tố văn hóa trong những mối bang giao và quốc tế hóa vấn đề nghiên cứu ngoại giao, vượt qua những giới hạn giả tạo áp đặt bởi những chuyện kể về “quốc gia”. Một trong những sử gia tăm tiếng về Việt Nam, Fredrik Logevall mới đây vừa nhận ra một nhu cầu đặc biệt cho việc khảo cứu có tính cách “hănh diện chủng tộc” (ethnocentric) về việc Ngô Đ́nh Diệm củng cố quyền kiểm soát Miền Nam từ 1954-1956 như là phương tiện để t́m hiểu vai tṛ của Hoa Kỳ tại Việt Nam. (16) Tiêu đề nhằm t́m kiếm câu hỏi cho yêu sách này bằng cách soi sáng sự phức tạp của diễn biến chính trị Miền Nam.
Cuộc khảo cứu văn khố Việt Nam hé mở một vài khía cạnh rất có ư nghĩa của cuộc Trưng Cầu Dân Ư Truất Phế Bảo Đại ngày 23-10-1955 mà các nguồn tài liệu của Hoa Kỳ rất tối nghĩa. Khảo sát bối cảnh chính trị của Miền Nam, chúng ta thấy cuộc trưng cầu dân ư không phải chỉ có ư nghĩa lật đổ một ông vua xa rời quần chúng bởi những thủ đoạn độc đoán. Nh́n thật kỹ vào những lời tuyên truyền của Ô. Diệm, những lời tuyên truyền này đă làm sáng tỏ việc Ô. Diệm thay đổi bản chất chính trị của Miền Nam bằng cách lái đất nước chuyển từ quá khứ cổ truyền qua một tương lai tân tiến để đối đầu với chế độ cộng sản tại Miền Bắc. (18) Diệm đă phối hợp hệ thống luân lư Khổng Mạnh với tư tưởng của Phương Tây về dân chủ và tự do để biện minh cho việc truất phế Hoàng Đế và thay thế cuộc tổng tuyển cử năm 1956 quy định bởi Hiệp Định Genève bằng cuộc bầu Quốc Hội tổ chức vào đầu năm 1956. Mặc dầu Diệm về mặt truyền thống là tiêu biểu của một lănh tụ độc đoán, không màng chi đến dân chủ, nhưng ông lại đưa ra những lời hứa hẹn về quyền dân chủ và quyền tự quyết trong suốt chiến dịch truất phế Vua Bảo Đại và chính nó đă tạo thành những xung đột về chính trị của Miền Nam trong tương lai. Những đối thủ của Thủ Tướng từ đó căn cứ vào những hứa hẹn cao quư như quyền b́nh đẳng và quyền tự quyết để chỉ trích chế độ của ông đă không theo đúng những ǵ đă đề ra.
Hơn thế nữa, cuộc trưng cầu dân ư là một biến cố thật quan trọng trong những ngày đầu của mối bang giao Mỹ-Nam Việt Nam. Theo đúng xu hướng ngoại giao, Tony Smith đă viện dẫn “chủ nghĩa tư bản dân chủ cấp tiến” (liberal democratic capitalism), Hoa Kỳ đă hỗ trợ cuộc bỏ phiếu như là một phương tiện để quảng bá dân chủ tại Đông Nam Á. (19) Tuy nhiên, các giới chức Hoa Kỳ – từ Bộ Trưởng Ngoại Giao John Foster Dulles tới Đại Sứ tại Sài G̣n là Frederick Reinhardt lại lo lắng đến nhận xét của thế giới về cuộc trưng cầu dân ư hơn là những ǵ diễn ra trong nội t́nh Miền Nam. Nhắm mắt làm ngơ trước những mâu thuẫn giữa lời tuyên truyền về dân chủ và những hành động phi dân chủ của Diệm, coi nhẹ sự chống đối chính trị lan rộng và dai dẳng, Hoa Kỳ giúp tạo ra sự bất măn của quần chúng từ đó gây tai họa cho chính phủ của Diệm cho đến khi ông bị thảm sát vào Tháng 11, 1963. Bởi v́ việc truất phế Bảo Đại là thất bại cuối cùng của người Pháp đă mất ảnh hưởng ở Việt Nam, người Mỹ muốn gặt hái những thành quả trong tương lai mà không cần đến sự hỗ trợ của đồng minh Âu Châu. (20) Nói ngắn gọn, cuộc trưng cầu dân ư Tháng 10 đă tạo thành một không khí chính trị cho người dân Miền Nam và mối quan hệ ngoại giao dai dẳng giữa Mỹ – Nam Việt Nam. Chính v́ thế, đứng về mặt khảo cứu, nó có giá trị như là một biến cố cấu thành lịch sử ban đầu của Việt Nam Cộng Ḥa và cũng là giây phút quan trọng trong những mối quan hệ ngoại giao của Hoa Kỳ.
Diệm đă t́m cách lách khỏi (angling) sự giám sát của Bảo Đại từ khi vị hoàng đế này bổ nhiệm ông ta lănh đạo Miền Nam vào Tháng 6, 1954. Điều này cuối cùng đă đưa tới sự xung đột giáo phái (sect crisis) vào Tháng 3 và Tháng Tư 1955. Những đối thủ chính về quân sự và chính trị – không phải cộng sản của Diệm là Ḥa Hảo, Cao Đài và B́nh Xuyên vào đầu Tháng 3 đă tŕnh tối hậu thư lên Diệm đ̣i có đại biểu trong chính quyền Miền Nam. Diệm từ chối những yêu cầu này, cuối cùng khiêu khích B́nh Xuyên vào cuộc chạm trán quân sự với quân đội của chính quyền. V́ không có sự bảo đảm trung thành của Quân Đội Quốc Gia của Miền Nam, Diệm suưt nữa thất bại trước “băng đảng Mafia” Việt Nam. Nhưng Diệm đă chiến thắng các giáo phái vào giờ thứ mười một làm ngạc nhiên cả những người ái mộ trung thành nhất và tạo được cam kết ủng hộ mạnh mẽ của Hoa Kỳ.
Biến cố này làm tăng thêm ḷng căm ghét và nghi ngờ của Diệm đối với người Pháp, làm mạnh thêm quyết tâm lật đổ Bảo Đại – người mà Diệm kết án là đă cấu kết với các nhân viên của Pháp và các giáo phái phản loạn để xúi giục làm loạn. Thật vậy, Bảo Đại đă âm mưu với chính quyền Pháp thay thế thủ tướng bằng một thể chế quốc gia khác giữa lúc hai bên giằng co dữ dội. (21) Hành vi lật đổ này cam kết rằng Diệm t́m cách truất phế Hoàng Đế là để lấy lại một chút ít quyền kiếm soát chính trị Miền Nam. Diệm không hề cô đơn trong việc từ bỏ Bảo Đại, bằng cớ là vào ngày 30-4-1955 một Hội Đồng Cách Mạng vừa được thành lập yêu cầu chính quyền Sài G̣n phải lật đổ Hoàng Đế ngay. Tuy nhiên hội đồng, bề ngoài ra vẻ ủng hộ Diệm nhưng thực chất khống chế bởi các thành viên Cao Đài và t́m cách kiểm soát chính quyền nếu như Diệm dựa vào sự hậu thuẫn này. (22) Chính v́ thế Diệm đă từ chối và tiến hành việc lật đổ Bảo Đại để chính thống hóa quyền lực của ḿnh qua cuộc trưng cầu dân ư tám tháng sau.
Các sử gia đă đưa ra một số giải thích tại sao Diệm từ chối đi theo kế hoạch của Hội Đồng Cách Mạng là lật đổ Bảo Đại ngay vào mùa Xuân 1955. Một số cho rằng Thủ Tướng đă giữ đúng cam kết là không dùng quyền lực của ḿnh để lật đổ Bảo Đại một cách chuyên quyền, mà đưa số phận của Bảo Đại cho nhân dân quyết định. (23) Edward Miller c̣n giải thích thêm rằng nếu như Diệm nhượng bộ Hội Đồng Cách Mạng và tuyên bố lật đổ Bảo Đại th́ có thể bị chính ngay người của Diệm kết tội là làm đảo chính (coup d’etat) điều đó có thể nguy hại cho quyền hành của ông ta vốn đă mong manh. Thật vậy, bên trên những toan tính đó, Diệm không phải chỉ muốn lật đổ Bảo Đại không thôi mà nhân đó khẳng định rằng ông ta là người giải phóng dân tộc duy nhất. Ông ta t́m cách chính thống hóa quyền lực của ḿnh trong việc h́nh thành chính quyền mới cho Miền Nam và chỉ có thể đạt mục đích đó khi chống lại áp lực của Hội Đồng Cách Mạng. Ông ta quyết định đầu tư vào việc xóa bỏ vương triều và chính bản thân ông ta sẽ nắm quyền lực một cách hợp pháp và chính thống, chính v́ thế mà trưng cầu dân ư là giải pháp hoàn hảo nhất cho kế hoạch này.
Để lấy lại quyền kiếm soát chính trị của Miền Nam, Diệm chờ cho đến khi cuộc khủng hoảng giáo phái hạ giảm trước khi đối phó với yêu cầu của Hội Đồng Cách Mạng là yêu cầu thành lập một tân chính phủ. Thủ Tướng đă t́m cách chính thống hóa sứ mạng lật đổ và phế bỏ Bảo Đại cùng ḍng dơi qua hoàng tộc Nguyễn Phước. Có thể là để ngăn chặn bớt sự phỉ báng và để bảo vệ các lăng tẩm, cung điện, hoàng tộc đă hăng hái triệu tập vào ngày 15-6-1955. Hội đồng tối cao Nguyễn Phước tộc đă tố cáo Bảo Đại qua những luận cứ như thoái vị trước Việt Minh năm 1945 là một tội chống lại nhân dân Việt Nam, cấu kết với Thực Dân Pháp, B́nh Xuyên và các tướng Ba Cụt, Năm Lửa (Trần Văn Soái) của Ḥa Hảo làm nguy hại đến nền độc lập quốc gia. V́ thế hoàng tộc cam kết không c̣n công nhận sự lănh đạo của Bảo Đại và chính thức mời Diệm làm tổng thống lâm thời. Họ yêu cầu Diệm lănh đạo cuộc “cách mạng quốc gia” để đưa đất nước qua giai đoạn thật cam go. Về phần ḿnh, Nguyễn Phước tộc yêu cầu Diệm ngưng các chiến dịch bêu xấu đời tư Bảo Đại và tiếp tục bảo vệ các lăng tẩm, cung điện và những nơi thờ tự của Nhà Nguyễn.
Mặc dù sau sự hỗ trợ của hoàng tộc, Hội Đồng Cách Mạnh hy vọng dùng việc lật đổ Bảo Đại như một cơ hội chỏi lại chính phủ đương thời. Vào cuối Tháng Sáu, những nhà quan sát của Ṭa Đại Sứ Hoa Kỳ ghi nhận “Khuynh hướng mới trong Hội Đồng Cách Mạng mới đây cho thấy có một sự rạn nứt nghiêm trọng giữa Diệm và các thành viên Cao Đài. Chắc chắn là hai phe gặp nhau trong nhu cầu lật đổ Bảo Đại nhưng mục tiêu th́ hoàn toàn xung đột với nhau.” Diệm chỉ muốn thay đổi chút ít sau cuộc bầu cử và đưa vào một số khuôn mặt pḥ tá Diệm vào nội các. Và ông ta bảo đảm chiến thắng bằng cách bắt giữ những thành phần thân Bảo Đại và giữ lại hàng ngũ cực đoan bằng sức mạnh. Đại Sứ Hoa Kỳ Reinhardt nhận xét rằng các thành phần Cao Đài, mặt khác, “muốn tái cấu trúc bằng cách thay thế nhiều nếu không muốn nói là hầu hết nội các bằng những thành phần cách mạng.” Theo Reinhardt, những thành phần Cao Đài trong Hội Đồng Cách Mạng tiếp tục đi theo kế hoạch của Diệm với hy vọng Diệm không chống lại họ và rồi cuối cùng kiếm soát chính quyền. Vào ngày 7 Tháng 7, Diệm theo đề nghị của Cao Đài bằng cách công bố kế hoạch trưng cầu dân ư để lật đổ Bảo Đại đồng thời cho phép Diệm thành lập nền cộng ḥa mới cho Miền Nam. Ông ta đưa ra lời công bố tối thiểu phần nào để trả lời những thông điệp từ Hoa Kỳ là sự tiếp tục ủng hộ của Hoa Kỳ lệ thuộc vào khả năng truất phế Bảo Đại bằng con đường quần chúng và hợp pháp. Giới ngoại giao Hoa Kỳ coi đây như là một hành động chính yếu để chặn trước những rắc rối trong tương lai đến từ phía Việt Minh và các giáo phái. (28) Phải đợi tới 6 Tháng 10, sau khi giới ngoại giao Hoa Kỳ ở Sài G̣n nhận ra “một chiến dịch kéo dài ba tuần của chính phủ công kích Bảo Đại” mới biết Diệm sắp đặt ngày trưng cầu dân ư là 23-10-1955. (29) Điều này làm cho Hội Đồng Cách Mạng không kịp thời giờ, lại c̣n thiếu phương tiện truyền thông, (30) để trưng dụng hoạt động của Diệm cho mục tiêu nắm ảnh hưởng chính trị Miền Nam trong tương lai. C̣n Bảo Đại th́ sống xa hoa ở Riviera (Pháp) cũng không c̣n thời giờ để phản ứng và đưa ra một chiến dịch phản công. Dù thế nào đi nữa, vào giờ phút này, Bảo Đại ít có khả năng dành lại uy thế chính trị, tư cách lănh đạo cũng như khả năng đánh bại Diệm trong cuộc bỏ phiếu dù là cuộc bầu cử công bằng.
Từ Cannes (Pháp) vào ngày 13 Tháng 10, Hoàng Để phản ứng lại cuộc trưng cầu dân ư bằng cách tố cáo Diệm ngăn cản cuộc hiệp thương thống nhất trong ḥa b́nh giữa Miền Nam và Miền Bắc. Ông khẩn khoàn xin người dân đừng hỗ trợ hoặc khuyến khích “những hành vi của chính phủ (Diệm) trái với t́nh cảm xâu xa của dân tộc Việt Nam và lư tưởng ḥa b́nh.” (31) Ông không phải chỉ đưa ra lời kêu gọi đối với người dân Việt Nam mà c̣n gửi tới các nhà lănh đạo Pháp, Anh và Hoa Kỳ với lư do ông không có phương tiện truyền thông ở Sài G̣n là nơi báo chí bị kiểm duyệt gắt gao. (32) Sau hết để ghi nhận thất bại không thể tránh khỏi, vào ngày 18 Tháng 10, 1955, Bảo Đại đưa ra nỗ lực cuối cùng của để cứu văn uy quyền bằng cách tố cáo Diệm dùng cuộc trưng cầu dân ư để chủ trương độc tài cá nhân và tạo nên sự hiềm khích giữa Pháp và Hoa Kỳ, đồng thời ông thu hồi quyết định bổ nhiệm Diệm làm thủ tướng. (33)
Mặc dù Hoa Kỳ lo ngại lời tuyên bố của Bảo Đại có thể đưa tới việc thống nhất Việt Nam dưới sự lănh đạo của cộng sản, nhưng nỗ lực của Bảo Đại chống lại cuộc trưng cầu dân ư chỉ là một chút gợn sóng trong bối cảnh chính trị của Miền Nam lúc bấy giờ. Diệm tiếp tục tiến hành chiến dịch bôi lọ Hoàng Đế trong suốt tuần lễ trước ngày bỏ phiếu. Tính gan ĺ, cộng thêm một chút hận thù đă đem lại chiến thắng với hơn 98% số phiếu. (35) Vào ngày 26 Tháng 10, ngay sau khi chiến thắng Bảo Đại được loan báo, Diệm chính thức tuyên bố thành lập Việt Nam Cộng Ḥa. Ông ta hô hào “Cuộc trưng cầu dân ư ngày 23 Tháng 10 trong đó (người dân Miền Nam) đă tích cực tham gia, bày tỏ sự chấp thuận những chính sách hiện tại và cùng lúc báo trứơc một thời kỳ mới cho tương lai của đất nước.” Mặc dù đây chỉ là lời tuyên truyền quá lố so với mức độ hỗ trợ thật sự của quần chúng, lời tuyên bố của Diệm thành lập nền cộng ḥa sau cuộc trưng cầu dân ư thực sự đă đưa đất nước vào một giai đoạn mới. Vào giờ phút này, Miền Nam chuyển hóa từ một khu vực c̣n rời rạc, sang một thực thể chính trị bán thường trực (semi-permanent) rơ rệt dưới sự kiếm soát của Diệm.
Vận động theo kiểu cổ truyền và tân tiến
Những tài liệu c̣n lưu trữ chỉ rơ chiến dịch vận động cho cuộc trưng cầu dân ư 23 Tháng 10 hoàn toàn một chiều và ai cũng đoán trứơc kết quả như thế nào. Tuy nhiên qua đó nó cho thấy nỗ lực của Diệm cố h́nh thành một tinh thần quốc gia cho Miền Nam để đối đầu với ư thức hệ cộng sản. Chiến dịch vận động ồn ào đầy khẩu hiệu của Thủ Tướng mùa Thu 1955 đă hé mở cho thấy không khí chính trị của Miền Nam khi Diệm lèo lái một đất nước từ quá khứ cổ truyền và nền hành chính thuộc địa qua nền độc lập giữa mưu cầu trước mắt là canh tân và thống nhất đất nước. Những học giả phương tây từ thập niên 1950 đă nhận ra thuyết thiên mệnh (mandate of heaven) là động lực thúc đẩy đằng sau quan niện chính trị cổ truyền. Diệm và cả những đối thủ đều ôm lấy quan niệm này cho dù đang nỗ lực cải cách chính trị bằng cách đặt nền tảng dân chủ với sự tham gia của toàn dân. Những tư tưởng (dân chủ) này hoàn toàn vay mượn từ Âu Châu và Hoa Kỳ bởi những nhà cải cách suốt thế kỷ 20 do tiến tŕnh tự ư thức của nền văn minh đă được sử gia Mark Bradley (37) mô tả rất kỹ lưỡng.
Mới đây những sự nghiên cứu sâu xa về lịch sử từ những tài liệu Việt Ngữ cho thấy Diệm đă trộn lẫn giữa chính trị cổ truyền với những quan niệm chính trị tân tiến để h́nh thành một chế độ chính trị đặc biệt cho Miền Nam. Phillip Catton trong bài chuyên khảo về quốc sách Ấp Chiến Lược của Miền Nam cho rằng “tư tưởng của Diệm bắt nguồn từ quan niệm và tập quán cũ, nhưng ông ta bắt đầu xây dựng từ năm 1954 một kiểm mẫu quốc gia mới (mô phỏng theo tây phương) hơn là kiểu mẫu thời tiền thuộc địa.” (38) Cũng nhận xét như thế, Edward Miller cho rằng Diệm “vừa không phải là một anh hùng thần thánh của đất nước mà cũng không phải là một nhà chuyên quyền biết uyển chuyển cuối cùng chết v́ khư khư lấy quan niệm cai trị lỗi thời.” (39)
Cả Catton và Miller đều biểu tỏ rằng trong những năm bao quanh cuộc trưng cầu dân ư Tháng 10, Diệm và Nhu đă cố gắng làm sáng tỏ ư nghĩa của một chủ thuyết thật khó hiểu, đó là Thuyết Nhân Vị vay mượn từ một người Pháp là Emmanuel Mournier rồi làm cho nó thích nghi với t́nh h́nh Việt Nam. Miller chỉ rơ rằng vào năm 1957 chế độ của Diệm đă đặt Chủ Thuyết Nhân Vị như là một ư thức hệ cho toàn dân hy vọng qua đó làm một cuộc cách mạng cho xă hội Miền Nam. Theo quan điểm của Catton th́ Diệm và Nhu đă xử dụng Chủ Thuyết Nhân Vị để “phát huy một tổng hợp văn hóa cho Việt Nam” bằng cách khuyến khích “hướng về triết lư Á Châu và tôn giáo” để mưu t́m một chính quyền “trung dung hầu bảo đảm phúc lợi chung cũng như quyền hạn của từng cá nhân.” (40) Cao Văn Luận, một trong những thành viên nội các cũ của Diệm nhớ lại rằng chủ thuyết đó đă thất bại. Ông cho rằng nhăn hiệu Nhân Vị của anh em họ Ngô thiếu nền tảng tư tưởng chính trị cổ truyền Việt Nam, và cũng chính v́ thế đă làm suy yếu điều mà Diệm tuyên bố ḿnh là một lănh tụ v́ dân. (41) Thế nhưng trong khi đang nỗ lực đặt nền móng cho một chính quyền v́ dân và tân tiến qua cuộc truất phế Bảo Đại, Diệm lại gắn chặt với những ư niệm của thời xa xưa bằng cách đề cao ư niệm về quyền lực theo truyền thống đông phương.
Mệnh Trời, một triết lư của Khổng Tử thừa hưởng được từ tư tưởng triết học Trung Hoa, có muôn vàn tác dụng khi đưa nó vào chính trị. Thuyết này nguyên thủy chủ trương người cai trị phải phục vụ người dân phù hợp với luân lư và đạo đức, thế nhưng những kẻ đi xâm lăng, những kẻ làm cách mạng cũng nhân danh Mệnh Trời để biện minh cho hành vi lật đổ của ḿnh. Stephen B. Young cho rằng “mệnh trời là trung tâm điểm của đời sống Việt Nam”, (42) người Việt tin rằng sự phi đạo đức trong đời sống công cũng như tư của người lănh đạo làm mất Mệnh Trời. (43) Stephen B. Young cho rằng “một khi người cai trị xa rời đạo đức” th́ cả xă hội phải chịu phải chịu sự trừng phạt của Trời qua những hiện tượng như mất mùa, chiến tranh, tham ô nhũng lạm cùng những thiên tai khác.
Tuy nhiên nhà xă hội học Pháp Paul Mus, chỉ rơ người dân Việt không thay đổi ḷng trung thành của họ một cách khinh xuất. Trái lại, họ thường chờ một dấu hiệu để biết chắc ư Trời hoặc đă trao phó hoặc rút lại thiên mệnh trước khi hỗ trợ một nhà cai trị nào hoặc một cuộc nổi dậy chống lại một vị hoàng đế nào. (44) Do thuấn nhuần triết lư Khổng Mạnh và hiểu biết chu kỳ tuần hoàn của lịch sử, người dân Việt Nam thường kiên nhẫn chờ xem có phải một chế độ cách mạng thật sự được trao phó thiên mệnh không? Theo quan điểm của Mus th́ thiên mệnh chỉ hiện rơ khi “có sự xuất hiện của một hệ thống chính trị mới thay thế những học thuyết cũ, những định chế và người cai trị chứng tỏ ổn định được xă hội.” (45)
Chỉ đến khi đó, nếu không, người Việt tránh ngả theo bên nào trong các cuộc tranh chấp quyền hành (nội bộ), v́ sợ lầm người và từ đó làm phật ư Trời.
Một học giả nghiên cứu về Khổng Tử cho rằng “Niềm tin về cuộc đời và số phận là do Trời đặt để khiến người ta tin vào thuyết định mệnh.” (46) Đ̣i hỏi phải có dấu hiệu rơ rệt của thiên mệnh không phải chỉ để khuyến khích người ta giữ thái độ trung lập, nhưng theo một số người, mà c̣n ngăn ngừa khả năng thỏa hiệp giữa những đối thủ chính trị nhằm thiết lập quyền hành và tái lập trật tự xă hội. Thật vậy, theo Peter J. Moody, “Không quốc gia nào theo văn hóa Khổng Mạnh lại dung thứ cho việc tranh chấp quyền bính.” (47) Cho đến khi Mệnh Trời được trao phó rơ ràng, các quốc gia thấm nhuần triết lư Khổng Mạnh thường lên án việc xáo trộn xă hội và bạo loạn. (48)
Mặc dù (thiên mệnh) có ảnh hưởng bao trùm ở Việt Nam, và lời giải thích về kết quả tốt đẹp của cuộc bầu cử, thiên mệnh (mà người ta nêu ra) vẫn c̣n quá nhỏ bé để giải thích thái độ chính trị của dân Việt (lúc bấy giờ). Gerald Hickey, một thành viên của Nhóm Cố Vấn Viện Đại Học Michigan ghi nhận rằng người Việt thường ứng xử thực tế thận trọng hơn. Dưới nhăn quan của ông, theo kinh nghiệm lịch sử, họ sợ chính quyền trả thù hơn là thần thánh phạt, họ trả lời câu hỏi để làm đẹp ḷng chính quyền hơn là nói thực ḷng họ. (49) Hoàn toàn không tương hợp với triết lư Khổng Mạnh Việt trong quá khứ, Keith Taylor cho rằng quan niệm Khổng Tử của người Việt Nam “là tạo ra một h́nh thức áp lực để ngăn ngừa sự bất tuân phục.” (50) Dù thế, theo sử gia R. B. Smith, “Miền Nam không bao giờ thuấn nhuần triết lư Khổng Mạnh hơn Miền Trung và Miền Bắc.” (51) Những rắc rối về mặt khái niệm và lư luận đă làm phức tạp thêm ư niệm Thiên Mệnh như là một sức mạnh chính trị. Nó thừa nhận rằng ngay tầng lớp thứ dân chứ không hẳn những nhà cai trị cũng phải hành xử theo quy tắc đạo đức thay v́ quyền lợi cá nhân. Xa hơn nữa, nó thừa nhận rằng tất cả người Việt Nam đều diễn giải những biểu hiện về đạo đức giống như nhau. Hơn thế nữa khi ứng dụng vào những biến động của thời kỳ hậu 1945 nó đ̣i hỏi một sự đồng nhất và hiểu biết như nhau về các biến động chính trị quốc gia của tất cả mọi công dân trong nước. Tuy vậy, các học giả xác quyết rằng quan niệm cổ xưa về thiên mệnh đă thúc đẩy hầu hết tầng lớp người Việt ở đô thị theo Tây học suốt thập niên 1970 và sau đó. (52) Các học giả này đúng ở một chừng mực nào đó. Di sản về triết lư Khổng Tử của Việt Nam trên thực tế đă là một thành tố trong quan niệm chính trị của người dân cho dù họ không sao giải thích cặn kẽ được.
Phương pháp tốt nhất để t́m hiểu một chuỗi những thành tố phức tạp đă thúc đẩy khối cử tri Việt Nam vào thời điểm (này) khi xă hội và chính trị thay đổi mau chóng – là khảo sát các tài liệu đă được ấn hành mà chúng tôi có được. Bằng cách nào mà các nhà chính trị, ở đây là Diệm, đă tận dụng quan niệm thiên mệnh để thuyết phục người dân phế bỏ Hoàng Đế và lôi kéo sự ủng hộ của quần chúng cho cá nhân và mô thức chính quyền dân chủ mới của ông? Có hai giọng điệu thuyết phục, một là phương thức cổ truyền và cách kia – chắc chắn cảm hứng từ Tây Phương tràn ngập trong chiến dịch chống Bảo Đại năm 1955. Trước hết, chính quyền Nam Việt Nam và báo chí Sài G̣n đưa ra chiến dịch dài để làm mất tư cách của Bảo Đại và từ đó mặc nhiên ám chí rằng Trời đă lấy đi thiên mệnh đă ban cho Bảo Đại và hoàng tộc và trao cho Diệm – một lănh tụ đạo đức sáng ngời. (53) Thứ hai, những bài báo và lời tuyên bố của chính phủ tán dương những giá trị của chính quyền dân chủ và quyền tự quyết của người dân. Nói đảo ngược lại – là cần phải từ bỏ chế độ cũ mà họ gọi đó là phong kiến, chuyên chế làm tổn hại đến tinh thần quốc gia.
“Ông Vua Trác Táng”
Giọng điệu đầu tiên của chiến dịch, Diệm và những người theo Diệm đă mô tả Bảo Đại như là một ông vua hư đốn về cả mặt đạo đức lẫn chính trị. Mặc dù trên thực tế Bảo Đại là một chính trị gia khôn khéo với tinh thần quốc gia kiên quyết, nhưng chính quyền Miền Nam (lúc bấy giờ) đă minh họa ông như là một kẻ tội lỗi và nhu nhược. Theo chiến dịch tuyên truyền, ông được mô tả như một kẻ hiếu sắc, rượu chè, tham lam và đần độn. Các nhà quan sát ghi nhận rằng những điều gán ghép này đă trực tiếp đưa tới (việc kết tội ông) thỏa hiệp với âm mưu tái lập chế độ thực dân, thông đồng với cộng sản và bao che cho những sứ quân “thoái hóa” và “phong kiến”. Nhân viên của Diệm và truyền thông Sài G̣n không tiếc lời phẫn nộ với Hoàng Đế trong việc loan truyền những thất bại và như thế chẳng c̣n chỗ để ai nghi ngờ việc ông ta đă bị tước đoạt mất thiên mệnh.
Trong tuần lễ trước ngày trưng cầu dân ư, đường phố Sài G̣n và các tỉnh rực rỡ với những bích chương, biểu ngữ, h́nh nộm Bảo Đại và rất nhiều kiểu sáng tạo để tố cáo Bảo Đại và khuyến khích người dân bỏ phiếu cho Diệm (xem h́nh 1 và 2). Một trong những khẩu hiệu tiêu biểu là “Bù nh́n Bảo Đại bán nước”, “Bảo Đại nuôi dưỡng ṣng bài, đĩ điếm”, “Hăy cảnh giác Bảo Đại gian ác, mê cờ bạc, gái, rượu chè, bơ sữa. Những ai bỏ phiếu cho Bảo Đại là phản bội quốc gia và bóc lột nhân dân.” Trong khi đó th́ “Dồn phiếu cho chí sĩ Ngô Đ́nh Diệm là xây dựng một xă hội công bằng và hạnh phúc,” và “Chào mừng Ngô Chí Sĩ vị cứu tinh của dân tộc. Diệt cộng, truất phế Bảo Đại (bài phong) đả thực (dân) là nhiệm vụ công dân của một nước tự do.” (54)
Báo chí cung cấp cho người ủng hộ Diệm những cơ hội để tha hồ lên án Hoàng Đế một cách tận t́nh hơn những ǵ họ đă làm như đă nói ở trên. Vào Tháng Tám 1955, chủ bút nhật báo Thời Đại là Hồng Vân đă tấn công một cách cay độc vào tư cách đạo đức của Bảo Đại trên một loạt bài kéo dài ba tuần lễ về những chuyện t́nh giật gân của vị vua này. Hồng Vân khởi đầu bằng cách lên án những thủ đoạn láu cá của Bảo Đại tự đề cao ḿnh như là vị anh hùng dân tộc nhưng thực tế chỉ là “loài bọ hung nhơ bẩn măi quốc cầu vinh.” (55) Cũng theo Hồng Vân th́ Bảo Đại – tên húy là Vĩnh Thụy, không phải là con chính thức của Vua Khải Định. (56) Sở dĩ Bảo Đại được lọt vào hoàng gia chỉ hoàn toàn do may mắn. Nhiều người biết Vua Khải Định bất lực không thể có con, điều này ảnh hưởng nghiêm trọng tới việc nối dơi tông đường trong khi có hai người khác cũng đang tranh chấp việc nối ngôi tại triều đ́nh Huế. Rồi Hồng Vân mơ hồ (vaguely) viết rằng có thể hoàng gia đă ra một chỉ dụ tuyên bố rằng không một người nào không có khả năng sinh con đẻ cái lại có thể được chấp nhận là hoàng đế. Do đó bằng mọi giá Khải Định phải lấy một cung nữ có tên là Cúc (sau này là Huệ Phi) và sau đó th́ Bảo Đại ra đời vào ngày 22 Tháng 10, 1913. Cho dù Hồng Vân nói có một số chứng cớ cho rằng Bảo Đại không phải là con của Khải Định kể cả việc Khải Định đă hối lộ người cha thực của Bảo Đại để ông này im tiếng, nhưng điều đó không đủ để phủ nhận được việc Bảo Đại chính thức lên ngôi mà không có ai phản đối.
Hồng Vân mô tả Khải Định và hoàng huynh Đồng Khánh là nhu nhược, gầy ốm, không có khả năng sinh con và không thích gần đàn bà. C̣n ngược lại, Bảo Đại to lớn vụng về, có rất nhiều con và hiếu sắc. (57) Một mặt, tác giả cố t́nh so sánh sự khác biệt nổi bật giữa Khải Định và Bảo Đại để chứng minh rằng họ không cùng một ḍng giống. Mặt khác lại muốn ẩn dụ rằng hành vi dâm đăng của Bảo Đại vốn không phát xuất từ hoàng tộc cho nên đáng lẽ phải nhu nhược như cha của ông ta – chứ không phải là tay ăn chơi (playboy) như thế.
Phù hợp với tinh thần bài Pháp nở rộ ở Nam Việt Nam dưới thời Ngô Đ́nh Diệm, Hồng Vân cho rằng việc Pháp nuôi dưỡng Bảo Đại từ lúc tấm bé là nguyên do khiến Bảo Đại thiếu đạo đức trong lănh vực t́nh ái. Bảo Đại chính yếu được nuôi dưỡng ở Paris bởi vợ chồng một cựu toàn quyền và Bảo Đại vẫn tiếp tục ở đó cho dù đă lên ngôi vào ngày 8 Tháng 1, 1926 lúc mới 13 tuổi. Vào lúc sắp sửa bước vào tuổi đôi mươi, thái hậu bắt đầu nghe được lời bàn tán rằng Bảo Đại đă học được thói yêu đương kiểu Pháp làm cho bà kinh sợ. Cũng theo những bài báo của Hồng Vân, thái hậu lo sợ rồi đây ai là người thừa tự, cúng tế các bậc tiên vương nếu con bà lấy vợ Pháp rồi đẻ ra một lô con mang hai ḍng máu. Người ta đồn đại rằng thái hậu đă viết thư cho cha mẹ nuôi của Bảo Đại nói rơ ư muốn của bà là Bảo Đại phải lấy một người vợ Việt Nam và phải coi chừng hành vi của con bà trong thời gian ở Pháp. Tuy nhiên, trước sự ngạc nhiên của thái hậu, Bảo Đại đă yêu một cô gái mang quốc tịch Pháp có tên Marie Jeanne Henriette Nguyễn Hữu Hào, người mà Hồng Vân mô tả “tuy là gái Việt nhưng hoàn toàn là Pháp và trung thành với Pháp.” (60) V́ cô gái này là người Thiên Chúa Giáo làm cho cả hoàng tộc lo ngại v́ họ tin chắc rằng Bảo Đại và gia đ́nh của ông ta sẽ bỏ truyền thống Phật Giáo để quay sang Thiên Chúa Giáo như thế là trốn tránh (shirking) bổn phận thờ cúng tổ tiên. (61)
Mặc mối quan tâm của hoàng tộc, hai người đă kết hôn vào ngày 24 Tháng 3, 1934 và Henriette từ đây mang tên Nam Phương Hoàng Hậu. Henriette tỏ ra thiếu bổn phận của người con dâu – không như điều mà Thái Hậu mong đợi, nhưng quả báo nhăn tiền. Sau khi sanh cho Bảo Đại ba con trai và hai con gái liên tục, cũng theo Hồng Vân, bà không c̣n giữ được thân thể mảnh khảnh như xưa nữa và không c̣n hấp dẫn đối với chồng. Sau một vài năm, Hoàng Đế quên mất lời thề chung thủy năm xưa và bay sang Pháp để tha hồ hú hí với đàn bà đẹp, đặc biệt là đàn bà Pháp. (62) Ông ta ăn nằm với một cô gái Pháp bán bar tên Everlyn Riva, sau đó th́ hết bà này tới bà khác, một vài bà chỉ là t́nh nhân, một vài bà là thứ phi và quên mất người vợ chính của ḿnh.
Hồng Vân viện dẫn những chuyện của thời đại quân chủ cũ của Việt Nam như Lê Thánh Tôn và Mông Miệp (?) để đánh giá tính t́nh của Bảo Đại. Vua Lê Thánh Tôn có 6 bà phi, trong đó có một bà người Trung Hoa. Và Mông Miệp (?) có tới 78 con trai và 46 con gái với nhiều bà khác nhau. Theo truyền thống văn hóa và tục lệ, không thể trách cứ Bảo Đại về việc có nhiều bà, kể cả có vợ ngoại quốc. Nhưng tội của ông ta, theo Hồng Vân là tư cách xấu xa, không chung thủy của Bảo Đại, ở với bà nào rồi cũng phế bỏ, không giữ ǵn trách nhiệm của một vi lănh đạo tinh thần và chính trị của đất nước. Không giống như Lê Thánh Tôn và Mông Miệp (?) tác giả cho rằng Bảo Đại là kẻ đam mê cờ bạc, nghiện ngập và hiếu sắc, dan díu hết bà này tới bà khác và làm tổn hại tới danh dự của quốc gia. (63) Hơn thế nữa, do bản tính ham thích đàn bà Pháp, cộng thêm với sự thiếu nhạy bén chính trị làm cho các giới chức thực dân Pháp dễ sai bảo ông ta. Hồng Vân viết tiếp “Quư độc giả phải đồng ư với chúng tôi về điểm này, Bảo Đại chỉ là lá bài của Pháp – hoặc chính xác hơn nữa – của một số quan chức thực dân Pháp.” (64)
Chỉ bốn ngày trước cuộc trưng cầu dân ư, ban biên tập báo Thời Đại lại nhắc nhở độc giả về đời sống trụy lạc của Bảo Đại – như đă được viết ra bởi Hồng Vân trong Tháng 8 – qua bức tranh hư họa mô tả thời kỳ thơ ấu tẻ nhạt rồi sau đó là đời sống dâm đăng, tham danh hám lợi của Bảo Đại. Bất cứ ai đă xem qua bức tranh hư họa này th́ không thể nào quên được những h́nh ảnh sống động của một vị Hoàng Đế đắm ḿnh trong sắc dục, ăn nhậu, rượu chè và cờ bạc. Và người xem chắc chắn sẽ hiểu rơ ư nghĩa của phần cuối của bức hư họa với h́nh của Bảo Đại bị một lưỡi gươm đâm vào mắt bên cạnh hàng chữ 23 Tháng 10 – tức là ngày trưng cầu dân ư.
H́nh ảnh Bảo Đại ăn chơi trác táng chỉ là một trong những chiến dịch của Diệm nhằm bêu xấu Bảo Đại. Bên cạnh đó Bảo Đại c̣n là người phản quốc. Trước hết, Hồng Vân có ngụ ư khi gọi Bảo Đại là con cờ của Pháp để Diệm nhấn mạnh rằng Bảo Đại có tội v́ đă cam tâm làm đày tớ cho Pháp tạo điều kiện dễ dàng cho Pháp khẳng định quyền thống trị Việt Nam sau Đệ Nhị Thế Chiến. (65) Ủy Ban Trưng Cầu Dân ư đă ra một công bố tố cáo “Bảo Đại là vua bù nh́n, là nhà lănh đạo chia rẽ dân tộc, chia rẽ đất nước, đă bán đứng đất nước cho Pháp và Nhật nay lại cấu kết với thực dân và cộng sản bán nước một lần nữa.” (66) Về phần ḿnh, Bảo Đại trách cứ Trung Cộng, Liên-Sô và kết quả của Hiệp Định Genève là đă “bán rẻ” nửa phần Miền Bắc đất nước của ông cho chế độ nô lệ. Nhưng những lời kết án nói trên chỉ chứng Bảo Đại không những là vị vua bất tài mà c̣n là nhà lănh đạo không có thiện chí nh́n nhận trách nhiệm về những thất bại của ḿnh. (67)
Từ những cáo buộc nói trên, Bảo Đại coi như đă phạm tội chống lại Việt Nam là đă không tuân thủ Hiệp Định Genève. Đủ mọi thành phần – từ thường dân, lính tráng, các cơ quan của chính phủ và một loạt các nhóm chính trị của Miền Nam gửi cả đống thỉnh nguyện thư cầu Diệm truất phế ngôi vị quốc trưởng của Bảo Đại. (68) Những thỉnh nguyện thư này, chắc chắn là ép buộc hơn là tự động, bày tỏ sự phẫn nộ, kêu gọi truất phế Bảo Đại trên luận cứ Bảo Đại đă liên hệ tới một loạt những hoạt động chống chính quyền xảy ra từ năm trước. Những người viết thỉnh nguyện thư này cáo buộc Bảo Đại đă cấu kết với tướng cứng đầu Nguyễn Văn Hinh – Tổng Tham Mưu Trưởng Quân Đội Quốc Gia toan lật đổ Diệm vào cuối năm 1954. (69) Hơn thế nữa, họ kết tội Bảo Đại là đă hỗ trợ các giáo phái Cao Đài, Ḥa Hảo và B́nh Xuyên phá hoại chính phủ của Diệm vào Tháng 3 & 4 năm 1955. (70) Một vài nhóm cáo buộc rằng sở dĩ Bảo Đại tham gia vào nhóm phản quốc này là v́ ông ta không đủ đầu óc khôn ngoan để chỉ định một người đạo đức. Thay vào đó ông ta đă đưa vào chính quyền những kẻ hư đốn chỉ biết vơ vét cho đầy túi tham. Dù sao đi nữa, những cáo buộc thân-Pháp, chống-Diệm không đ̣i hỏi phải suy nghĩ nhiều bởi v́ Hoàng Đế thật sự hợp tác với người Pháp để thay thế Diệm bằng một chính phủ quốc gia khác giữa cơn khủng hoảng giáo phái vào mùa Thu. (72) Thế nhưng việc này khiến những người theo chủ nghĩa xét lại coi đây như thái độ phản bội, thiếu khôn ngoan chính trị giữa lúc chế độ của Diệm lung lay.
Những người theo Diệm coi hành vi bán nước không thể tha thứ được của Bảo Đại là cấu kết với Bắc Việt chứ không phải chuyện hợp tác với Thực Dân Pháp hay xúi dục các giáo phái chống lại Diệm. Vào Tháng Chín, 1955 trong cuộc phỏng vấn với Tạp Chí Collier, Bảo Đại xác nhận sẽ có cuộc tiếp xúc với Việt Cộng. Sự kiện này được nội bộ của Diệm khuếch đại thành việc Bảo Đại đang có kế hoạch đưa đất nước vào ṿng nô lệ (cộng sản) một lần nữa. (73) Hoàng Đế luôn luôn không giữ đúng vị thế của ḿnh trong những cuộc tranh chấp chính trị của nội t́nh Miền Nam, nhưng âm mưu cấu kết với cộng sản th́ hoàn toàn bất chính. V́ vậy Diệm nhất quyết phải tước bỏ quyền hành của Bảo Đại.
Công Bố Dân Chủ
Rơ ràng Diệm đă dựa trên luân lư Khổng Mạnh để tấn công vào nhân cách của Bảo Đại như đă nói ở trên. Bảo Đại bị cáo buộc là thiếu luân lư và đạo đức, điều này khiến Việt Nam suy yếu và lâm vào ṿng nô lệ. Mặc dù những người của Diệm có thể đă giải thích như thế này trong khuôn phép của Khổng Giáo, nhưng Diệm và đồng minh của ông ta chưa bao giờ công khai tuyên bố Bảo Đại đă bị tước đoạt thiên mệnh. Partha Chatterjee – một lư thuyết gia thời hậu-thuộc- địa viết rằng “Ngay cả những chế độ phi dân chủ nhất hiện nay cũng đều tuyên bố quyền hành của họ không phải phát xuất từ thần linh, hoặc từ quyền nối ngôi hoặc đi chinh phạt mà do ư chí toàn dân.” (74) Cũng vậy, Diệm t́m cách chứng tỏ rằng trách nhiệm chọn lựa lănh đạo là do toàn dân quyết định.
Thật vậy, nếu Bảo Đại một khi đă mất thiên mệnh th́ người ta có thể kết luận từ những chiến dịch của Diệm là nền quân chủ cũng không c̣n được người dân ưa chuộng nữa. Diệm và đồng minh của ông ta là tiêu biểu cho nền dân chủ và là người lèo lái để chống lại nền quân chủ xấu xa. Trong khi các sử gia có khuynh hướng (traditionally) cho rằng những lời tuyên truyền ồn ào (rhetoric) về dân chủ của Diệm là để trực tiếp nhắm vào Hoa Kỳ. Những tài liệu Việt Ngữ cho thấy những ư tưởng này được quảng bá rộng răi trong khối quần chúng dưới vĩ tuyến 17. (75) Thủ Tướng đă dùng cuộc trưng cầu dân ư như là một cơ hội để khởi xướng một chiến dịch rộng răi giáo dục người dân Miền Nam về sự tốt đẹp của nền dân chủ và sự độc ác của chế độ phong kiến.
Vào ngày 6 Tháng 10, khi chính thức công bố kế hoạch của cuộc trưng cầu dân ư, Diệm đă mô tả đây là tiếng kêu khẩn thiết từ người dân chống lại Bảo Đại. Diệm đưa ra vô số kiến nghị từ các nhóm chính trị, tôn giáo và quần chúng gửi lên chính phủ thỉnh cầu tổ chức cuộc trưng cầu dân ư để truất phế Bảo Đại và ổn định t́nh h́nh chính trị Miền Nam. Chính v́ thế mà Thủ Tướng đă quảng cáo cuộc trưng cầu dân ư như là một đáp ứng cho những đề nghị “dân chủ và hợp pháp”. (76)
Tuy nhiên Diệm đă mường tượng thấy cuộc trưng cầu dân ư không phải là một h́nh thức đơn thuần. Nó có thể là sự khởi đầu gia nhập vào thế giới tự do. Diệm tuyên bố “Nó chính là bước khởi đầu của người dân được tự do hành xử quyền hạn chính trị.” (77) Trong bản tuyên bố của chính phủ vào ngày 19-10-1955 Diệm đă tha thiết kêu gọi người dân hăy nắm lấy những quyền hạn dân chủ này: “Quốc dân đồng bào, hăy mạnh dạn bày tỏ ư chí của ḿnh! Hăy dũng cảm tiến lên con đường Tự Do, Dân Chủ và Độc Lập!” (78) Và trước cuộc trưng cầu dân ư một ngày, Diệm đă kêu gọi trên đài phát thanh, “Ngày 23 Tháng Mười tới đây là ngày đầu tiên trong lịch sử đất nước, nam cũng như nữ được hành xử một trong những quyền hạn của người dân trong chế độ dân chủ, đó là quyền bỏ phiếu.” (79)
V́ Việt Nam không có truyền thống chính trị dân cử cho nên Bộ Thông Tin của Miền Nam phải vạch ra (chỉ rơ cho người dân) nếu Diệm thật sự mong muốn người dân hành xử quyền đầu phiếu. Ban tham mưu khởi đầu chiến dịch với những mô tả cặn kẽ thế nào là một chính quyền dân chủ và cấu trúc của nó. Một tờ truyền đơn do chính quyền tung ra nêu rơ câu hỏi tại sao nhất thiết phải tổ chức cuộc trưng cầu dân ư truất phế Bảo Đại cho dù người dân và phe phái của Diệm đă yêu cầu Bảo Đại thoái vị vào Tháng Tư và Tháng Năm. Truyền đơn giải thích rằng “Truất phế Bảo Đại là hành đông bức thiết và phải theo đúng tiến tŕnh dân chủ để truyền một mệnh lệnh rơ ràng cho đối thủ không thể chối căi được.” (80)
Phần c̣n lại của tờ truyền đơn đă tiết lộ cho thấy một số người Việt Nam có thể có hiểu biết rất ít về tiến tŕnh dân chủ và thậm chí về cả chính quyền trung ương. Tờ truyền đơn giải thích “Cuộc trưng cầu dân ư là phương pháp cực kỳ dân chủ theo đó người dân có thể bày tỏ nghĩ của ḿnh bằng cách bỏ phiếu quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước như chọn lựa thể chế cho quốc gia, chọn lựa người lănh đạo đất nước v.v…” Rồi nó tiếp tục mô tả sự quan trọng của việc ổn định vai tṛ của người lănh đạo quốc gia, đặc biệt đối với Việt Nam, nửa phần đất nước đang trong ṿng nô lệ cộng sản, c̣n nửa phần tự do kia th́ chưa có hiến pháp hoặc bầu cử quốc hội. C̣n Bảo Đại th́ bị người dân oán ghét, thế giới khinh miệt cho nên không thích hợp với nhu cầu của đất nước đang cần một vị lănh đạo cương quyết và có khả năng. (81) V́ lư do nêu trên, theo người của Diệm, người dân phải có trách nhiệm truất phế Bảo Đại vào ngày 23 Tháng Mười.
Trong những tháng trước cuộc bầu phiếu, báo chí Sài G̣n cùng với Bộ Thông Tin lên đài phát thanh quảng bá về chế độ dân chủ. Bài xă luận của tờ Thời Luận viết “Dưới chế độ độc tài, cộng sản hoặc phát-xít, người dân không bày tỏ ḷng trung thành với nhà vua hoặc ḷng hiếu thảo với cha mẹ mà là trung thành với đảng. Chính v́ thế mà người dân không được phép nói đến quyền lợi cá nhân hoặc những nhu cầu thiết yếu cần phải được thỏa măn.” (82) Tác giả bài xă luận tiếp tục nói rằng dưới chế độ dân chủ th́ người dân có bầu cử tự do, được khuyến khích chỉ trích chính quyền, và chỉ đ̣i hỏi hy sinh khi nào sự hy sinh đó đem lại lợi ích cho người dân. V́ thế dân chủ là bước đi lên từ chế độ phong kiến cũ, c̣n với chế độ cộng sản th́ hiển nhiên cho thấy là một sự thoái bộ lớn lao.
Diệm và những người ủng hộ Diệm luôn luôn nói rằng cuộc cách mạng dân chủ này là một phong trào quốc gia rộng lớn. Cả Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa lẫn Diệm đều tuyên bố rằng chế độ của ḿnh là chính thống cho toàn cơi Việt Nam, trên và dưới vĩ tuyến 17. Theo cộng sản Bắc Việt th́ chính quyền Miền Nam thực chất chỉ là thuộc địa kiểu mới của Hoa Kỳ. (83) C̣n Diệm th́ đánh trả bằng lư luận tương tự: Cộng sản cố hữu là chế độ độc tài, không màng tới ư nguyện của người dân. Tệ hại hơn nữa, Bắc Việt hiển nhiên nằm dưới sự khống chế của thực dân Trung Cộng và Sô-Viết. Báo chí Sài G̣n đăng tải những chuyện khủng khiếp về những cuộc thảm sát tại Miền Bắc do những người tỵ nạn hiện đang sống trong những trại định cư kể lại để cho thấy bản chất thật sự của chế độ Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa. Bộ tham mưu của Diệm, v́ thế khẳng định quyền thiết lập một chính phủ chính thống cho toàn cơi Việt Nam và chờ đợi một thời cơ giải phóng Miền Bắc, thống nhất đất nước.
Thật vậy, một bài báo trên tờ Lửa Sống ở Sài G̣n đă khẳng định cộng sản là trở ngại chính yếu cho việc thiết lập một chính quyền dân chủ; là cấu trúc phục vụ và bảo vệ quyền lợi của người dân. (84) Bất cứ ai, trong trường hợp này là Bảo Đại, nếu cố t́nh hợp tác với cộng sản, thực dân hoặc phong kiến là đi ngược lại với quyền lợi của đất nước và làm nguy hại tới phúc lợi và tương lai ổn định của Việt Nam. Con đường duy nhất để vứt bỏ quá khứ lạc hậu, chế độ tham nhũng là bỏ phiếu để đề cao người đă bày tỏ tinh thần chống cộng.
Những quảng bá ồn ào về dân chủ và sự lên án cộng sản của Diệm dùng trong khuôn khổ của cuộc trưng cầu dân ư có mục đích xa hơn là hạ uy tín Bảo Đại. Bên cạnh việc giải thoát Nam Việt Nam ra khỏi anh hưởng của Pháp thông qua Bảo Đại, Diệm c̣n nh́n thấy trưng cầu dân ư là phương tiện chính thống để từ chối cuộc tổng tuyển cử qui định bởi Hiệp Định Genève. (85) Bằng cách mô tả chế độ của Miền Nam là một nền dân chủ và lên án nhà cầm quyền Miền Bắc là độc tài, Diệm hy vọng lấy được sự hỗ trợ của quần chúng trong nước và quốc tế cho việc Diệm không muốn thương thuyết với cộng sản.
Lùi lại thời gian trước vào cuối Tháng Sáu, Bộ Trưởng Ngoại Giao của Miền Nam Vũ Văn Mẫu đă cho Liên Hiệp Quốc biết là chính quyền Miền Nam t́m cách thống nhất đất nước qua những cuộc bầu cử tự do và dân chủ. Tuy nhiên ông ta nhấn mạnh rằng chính quyền Miền Nam là “chính quyền hợp pháp duy nhất của Việt Nam” cho nên sẽ theo đuổi việc thống nhất đất nước qua những cuộc bầu cử Quốc Hội chứ không phải là tham dự cuộc tổng tuyển cử do Ủy Hội Kiếm Soát Quốc Tế tổ chức. (86) Trong khi Hoa Kỳ âm thầm hỗ trợ những nỗ lực của Nam Việt Nam để tránh tổ chức tổ chức tổng tuyển cử, họ thúc dục Diệm bắt đầu tham khảo với Miền Bắc để tạo vẻ bề ngoài là tuân thủ Hiệp Định Genève.
Nhưng vào ngày 16 Tháng Bảy 1955, chỉ mười ngày sau khi công khai hóa kế hoạch trưng cầu dân ư truất phế Bảo Đại, Diệm đích thân tuyên bố không thương thuyết với Việt Nam Dân Chủ Cộng Ḥa về vấn đề tổng tuyển cử. Ông ta nói “Chúng tôi không bị ràng buộc bởi Hiệp Định Genève mà hiệp định này đi ngược với ư muốn của toàn dân Việt Nam.” V́ thế ông ta kêu gọi người dân dưới vĩ tuyến 17 hỗ trợ cho sứ mạng của ông là thiết lập một chính quyền tự do, dân chủ, độc lập để đối đầu với chế độ của Hồ Chí Minh. (88) Hệ thống báo chí bị kiểm soát chặt chẽ tại Sài G̣n đă liên tục hỗ trợ cho lập trường của Diệm và coi Hiệp Định Genève là “bán nước” và nhấn mạnh rằng việc buộc Miền Nam phải tham gia vào cuộc tổng tuyển cử như dự trù là một bước thoái bộ nghiêm trọng và nô dịch hóa đất nước. (89)
Theo những người chống cộng ở Miền Nam, cộng sản cố hữu vốn phản dân chủ do đó chính quyền Miền Bắc không đủ tư cách để tổ chức một cuộc bầu cử thật sự tự do. Vào ngày 15 Tháng Tám 1955 Nghiêm Thị Xuân (hay Nghiêm Xuân Thiện?) một người ủng hộ Diệm, một người chống cộng mạnh mẽ và là chủ nhiệm tờ Thời Luận, (90) tờ tuần báo có số phát hành nhiều nhất tại Sài G̣n đă bảo vệ lập trường này trong một bài nhan đề “Làm Thế Nào Để Tổ Chức Bầu Cử Tự Do Tại Việt Nam”. Ông ta tố cáo cán binh cộng sản đă vào nhà dân trước cuộc bầu cử 1946 của Việt Minh và buộc người dân phải bỏ phiếu cho những ứng viên cộng sản đă được lựa chọn trước. Vào ngày bỏ phiếu, những cán binh này đi theo người dân tới pḥng phiếu để theo dơi xem người dân có làm đúng như vậy không. Nghiêm kết luận rằng “Không chính quyền quốc gia hay người dân xứ tự do nào lại có thể chấp nhận cuộc bầu cử vô nghĩa như vậy.” (91)
Trong chiến dịch trưng cầu dân ư Tháng Mười, Diệm né tránh tập trung vào cuộc tổng tuyển cử mà chú tâm vào cuộc bầu cử Quốc Hội dự trù vào đầu năm 1956 và Hiến Pháp sẽ do những dân biểu mới đắc cử được tuyển chọn để soạn thảo. Diệm liên tục quảng cáo cuộc trưng cầu dân ư 23 Tháng 10 chỉ là một trong những bước khởi đầu cần thiết để thiết lập nền dân chủ. Tiến tŕnh dân chủ chỉ hoàn tất khi Hiến Pháp được phê chuẩn. (92)
Các giới chức Hoa Kỳ hoàn toàn ủng hộ nỗ lực của Diệm nhằm tránh cuộc tổng tuyển cử bằng cách thiết lập cuộc bầu cử Quốc Hội cho Miền Nam nhưng lại dè dặt về những kế hoạch mà Diệm đang làm. Kenneth Young nói rằng “Một quốc hội cho Việt Nam Tự Do là điều kiện tiên quyết cho bất kỳ cuộc cân nhắc để lấy ư kiến người Việt Nam cũng như những cuộc bầu cử cho toàn dân Việt Nam” (all-Vietnamese elections). Nhưng Kenneth lo ngại về những cuộc bầu cử dân chủ mà kết quả không sao tiên đoán được tại những quốc gia mới độc lập và khả năng tiềm tàng có thể làm suy yếu chế độ của Diệm vốn đă mong manh. Từ đó Kenneth cảnh báo, “Tôi ngần ngại v́ Hoa Kỳ và người bạn của họ (Nam Việt Nam) đang đẩy người dân Việt Nam xuống một con đường mà không sao quay trở lại được nữa (no return).” (94)
C̣n Đại Sứ Reinhardt cũng đă phát biểu sự dè dặt về những rắc rối trong mối quan hệ có thể xảy ra do việc Diệm truất phế Bảo Đại và phê chuẩn hiến pháp bằng cuộc phổ thông đầu phiếu. Ông nói “Thủ tục trưng cầu dân ư rơ ràng là thiếu dân chủ (clearly less democratic) bằng việc bầu cử một quốc hội để quyết định vấn đề Bảo Đại và tân hiến pháp.” (95) Những quan tâm của Đại Sứ Reinhart phản ảnh mối bận tâm khá nhiều của người Hoa Kỳ đối với dư luận không tốt mà Ṭa Bạch Ốc dự đoán về phản ứng đối với cuộc trưng cầu dân ư rơ ràng là phản dân chủ của Diệm. Ông Đại Sứ Hoa Kỳ cảnh báo “Nhà cầm quyền đă khống chế cuộc trưng cầu dân ư và không tạo cơ hội cho đối thủ có quyền điều trần và những yếu tố phản dân chủ khác mà báo chí ngoại quốc tại Sài G̣n không phải không biết về điều này.” (96) Ông nhấn mạnh rằng sẽ là điều thiếu khôn ngoan cho các giới chức Hoa Kỳ khi công khai phát biểu rằng rằng cuộc trưng cầu dân ư truất phế Bảo Đại là sự bày tỏ ư chí của người dân Việt Nam một cách tự do và dân chủ. Thay vào đó, Đại Sứ Reinhard đưa ra lời cố vấn là Hoa Kỳ đơn thuần mong muốn tương lai của chính quyền Việt Nam là vấn đề nội bộ tùy thuộc vào quyết định của toàn dân. Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ đă đồng ư và vào ngày 20 Tháng Mười, phát ngôn viên của Bộ Trưởng Ngoại Giao Foster Dulles đưa ra bản công bố với những lời lẽ tương tự như vậy. (97) Dường như Hoa Kỳ chọn lựa thái độ giảm nhẹ tính dân chủ của cuộc trưng cầu dân ư để tránh những lúng túng về chính trị khi các quan sát viên quốc tế thấy rơ bức màn dân chủ của Diệm đang mỏng dần (wearing thin).
23 Tháng Mười
Vào giờ phút cử tri Miền Nam Việt Nam tới địa điểm bỏ phiếu vào ngày 23 Tháng Mười, chính phủ của Diệm đă đă thiết lập một kế hoạch điều hành và ghi kết quả của cuộc bầu cử. Ngay sau khi Thủ Tướng loan báo ngày trưng cầu dân ư vào 6 Tháng Mười th́ chính quyền đă công bố những chi tiết cụ thể, quan trọng cho việc bỏ phiếu. Mặc dù những điều khoàn này xem ra quá thường dưới con mắt của người Tây Phương ở thế kỷ 21 nhưng nó lại rất mới lạ và quan trọng với cử tri Việt Nam vào thời điểm 1955. Trong một nỗ lực bảo đảm phổ thông đầu phiếu, hoặc ít ra bề ngoài là như vậy, tất cả gái trai trên 18 tuổi đă ghi danh trong cuộc kiểm tra dân số mới đây đều có quyền đi bầu và bỏ phiếu kín. Theo sự kiểm kê cuối cùng của chính phủ, tổng số cử tri ghi danh là 5,335,688 người. (98) Để bảo đảm chính xác và ngăn ngừa gian lận, chính phủ ra lệnh cho các giới chức địa phương thiết lập các địa điểm bỏ phiếu riêng cho mỗi 1000 cử tri. (99)
Khi bước vào pḥng phiếu, cử tri phải xuất tŕnh thẻ căn cước để nhận phiếu bầu và một phong b́. Cử tri được hướng dẫn tách đôi lá phiếu có in h́nh người mà ḿnh định bầu cử, bỏ vào phong b́, rồi tŕnh cho nhân viên điều hành pḥng phiếu xem trước khi bỏ vào thùng. Sau đó cử tri vứt nửa lá phiếu có in h́nh mà người ḿnh không bầu xuống dưới đất hoặc vào thùng rác. Cho dù qui luật bầu cử bề ngoài có vẻ công bằng như thế, nhưng lá phiếu ném xuống đất cho thấy Diệm là người chắc chắn được chọn lựa. (xem h́nh 4) Phía bên trái, lồng trong khung màu xanh, màu xui xẻo (unauspiciopus) là h́nh Vua Bảo Đại trong bộ quốc phục, béo phị, mặt mũi tối tăm, bên dưới có hàng chữ “Tôi không truất phế Bảo Đại và không bầu cho Ngô Đ́nh Diệm làm tổng thống để lănh nhiệm vụ tổ chức một chính quyền dân chủ.” Phía bên phải, lồng trong khung màu đỏ, màu hên màu may mắn, là h́nh Ô. Diệm trong bộ Âu Phục, mặt mũi tươi cười, sáng sủa làm cho mọi người ngưỡng mộ, bên dưới có hàng chữ “Tôi đồng ư truất phế Bảo Đại và bầu cho Ngô Đ́nh Diệm làm tổng thống để lănh nhiệm vụ tổ chức một chính quyền dân chủ.” (100) Trùm t́nh báo CIA ở Việt Nam lúc bấy giờ là Edward Lansdale nhớ lại là đă cố vấn cho Diệm in màu trên lá phiếu để ảnh hưởng mạnh mẽ tới người dân mà không cần nói tới chuyện mê tín hoặc phong tục tập quán. Tuy nhiên, Lansdale nói rằng ông ta đă yêu cầu Diệm phải dùng một tấm h́nh đẹp của Bảo Đại để cho cuộc bầu cử có giá trị. (101) Hơn thế nữa, cũng có rất ít bằng chứng cho thấy Hoa Kỳ thực sự quan tâm đến những thủ tục bầu phiếu do Diệm đặt ra trước ngày trưng cầu dân ư.
Nói chung, cho dù bản chất của lá phiếu đă có ư hướng dẫn (gợi ư) cho cử tri, bộ tham mưu của Diệm cũng đă đưa ra một thủ thục kiểm phiếu vô tư. Khi mọi người đă đi bầu xong, nhân viên pḥng phiếu được hướng dẫn đặc biệt về thủ tục kiểm phiếu vào báo cáo kết quả. Qui định của chính phủ nói rơ làm thế nào để xác định một lá phiếu hợp lệ, khi nào báo cáo và báo cáo cho ai. Ít ra trên mặt báo chí, chính quyền cũng đề ra những bước tổng quát để ngăn chặn bầu phiếu gian lận. Tuy nhiên, nói cho thực ra, với khối lượng vận động cho một phía, với bầu không khí chống Bảo Đại hoặc những ngăn chặn về chính trị theo quan niệm Khổng Giáo – cũng có thể giải thích sự chiến thắng 98% của Diệm trong bối cảnh chính trị hỗn tạp của Miền Nam. Có thể sự mua chuộc và đe dọa đă đóng vai tṛ quan trọng trong tiến tŕnh này.
Đánh Giá Những Kết Quả
Trong một bản duyệt xét năm 1966 (ba năm sau khi Ô. Diệm bị lật đổ) của Trung Ương T́nh Báo Mỹ (CIA) về những cuộc bầu cử tại Nam Việt Nam đă kết luận rằng cuộc trưng cầu dân ư Tháng 10, 1955 là cuộc bầu cử mà kết quả đă được định trước một cách nặng nề nhất trong sáu cuộc bầu cử tổ chức tại Miền Nam sau Hiệp Định Genève. Bản duyệt xét nói rằng “Thủ tục bầu cử lẫn bầu không khí diễn ra trước ngày bầu cử đă được tính toán sao cho đạt kết quả định trước.” (102) Bản duyệt xét nói thêm Diệm đă dùng Bộ Thông Tin như là cơ quan tuyên truyền dân chúng và vận động cho ứng cử viên của chính phủ, trong khi đó “ít giải thích cho người dân biết ư nghĩa của cuộc bầu cử và giá trị của lá phiếu.” Có thể đây nhận xét không công bằng v́ Diệm thực sự có một số những nỗ lực đánh bóng tiến tŕnh dân chủ. Tuy nhiên, những chiến dịch đánh bóng nền dân chủ này luôn luôn nghiêng về phía Thủ Tướng. Ngoài những thủ thuật nói trên, Trung Ương T́nh Báo Mỹ (CIA) c̣n ghi nhận rằng áp lực quân sự, mua chuộc và nhất là thiếu tính bỏ phiếu kín đă khiến Diệm thắng cử vẻ vang. Tuy vậy, chính phủ Hoa Kỳ phải thừa nhận rằng chính chiến dịch vận động truất phế Bảo Đại hơn là những gian lận về bầu cử đă đưa tới kết quả như đă nói ở trên. Các phân tích gia của Trung Ương T́nh Báo Mỹ nhận định “Với Bảo Đại c̣n ở Paris không có dịp biện minh cho ḿnh, trong khi đó th́ báo chí và đài phát thanh hoàn toàn do chính quyền kiểm soát đă đưa tới độc quyền vận động tranh cử.” (103)
Cho dù chiến dịch vận động thiên vị có làm cho các giới chức Hoa Kỳ lo ngại trước cuộc trưng cầu dân ư nhưng Hoa Thịnh Đốn cũng chào mừng (welcomed) chiến thắng của Diệm. Sau khi Thủ Tướng loan báo thắng cử vào ngày 26 Tháng 10, những lo ngại trước đây của Đại Sứ Reinhardt cũng nhạt dần và tuyên bố rằng “cuộc trưng cầu dân ư chứng tỏ sự thành công lớn lao của chính quyền Diệm.” Ông nói rằng kết quả của cuộc bầu cử tuy không chứng tỏ Diệm chiếm được đa số ủng hộ tại Miền Nam nhưng nó khiến chính quyền hầu như có thể tiến hành một cuộc phổ thông đầu phiếu hiển nhiên không thể tranh căi (unchallenged). (104) Bên cạnh một vài cuộc tấn công rải rác vào địa điểm bỏ phiếu của lính Ḥa Hảo, những công khai chống đối Diệm kiểm soát hoàn toàn cuộc bầu cử chỉ là con số không. (105) Không bày tỏ tinh thần dân chủ thực sự, các giới chức Hoa Kỳ nhiệt liệt chúc mừng khả năng của Diệm dẹp tan sự chống đối của các giáo phái, công sản và những người thân Bảo Đại.
Hơn thế nữa, cho dù có những lo ngại của Đại Sứ Reinhardt trước cuộc bầu cử, báo chí Hoa Kỳ nhiệt liệt ca ngợi cuộc bỏ phiếu ở Miền Nam như là chiến thắng vĩ đại của nền dân chủ và là cú đấm vào chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới. Những người bàng quan ở Midwest (Vùng Trung Tây Hoa Kỳ) đă giải thích kết quả cuộc trưng cầu dân ư “là cuộc bỏ phiếu áp đảo bày tỏ niềm tin (vào Diệm) và là sự hết ḷng ủng hộ các nguyên tắc dân chủ mà Diệm là người tiêu biểu.” (106) Một tờ báo ở Ohio viết như sau “Một dân tộc hầu như không biết dân chủ là ǵ đă đi tới pḥng phiếu vào ngày Chủ Nhật và để lại một lời tuyên phán với bản năng suy luận đúng đắn.” (107) Tuy nhiên, các nhà b́nh luận tại các trung tâm đô thị lớn của Hoa Kỳ th́ lại hoài nghi nhiều hơn. Henri Lieberman của tờ New York Times viết như sau “Con số đông đảo người đi bỏ phiếu khắp Miền Nam làm cho sự kiểm soát của chính quyền Diệm có vẻ như tỏa rộng khắp nơi khác hẳn với ư nghĩ trong đầu của các nhà quan sát ở đó.” (108)
Cả phe lạc quan lẫn phe bi quan đều ghi nhận rằng chiến thắng của Diệm trong cuộc trưng cầu dân ư chắc chắn sẽ loại bỏ cuộc tổng tuyển cử thống nhất đất nước dự trù tổ chức vào mùa Xuân năm tới. Tờ New York Times số ra ngày 24 Tháng Mười chỉ rơ “Chiến thắng áp đảo của Diệm thực chất loại trừ khả năng tiến hành cuộc tổng tuyển cử thống nhất đất nước Tháng Bảy năm tới theo quị định của Hiệp Định Genève.” (109) C̣n Diệm đă làm sáng tỏ sự nghi ngờ này vào ngày 25 Tháng Mười khi tuyên bố rằng ông chỉ tiến hành những cuộc thương nghị để chuẩn bị cho cuộc tổng tuyển cử khi nào “thực sự tự do” được thiết lập tại Miền Bắc. (110) Nh́n chung, kết quả này làm Hoa Kỳ nhẹ nhơm với những lo sợ v́ sự xụp đổ hàng loạt như quân bài Domino khắp Vùng Đông Nam Á.
Đối với rất nhiều nhà báo Hoa Kỳ th́ cuộc trưng cầu dân ư được coi là đáng kể nhất trong chức năng củng cố nền chính trị của Miền Nam đang tách rời khỏi Pháp và nhích về phía Hoa Kỳ. (111) Người Hoa Kỳ coi cuộc trưng cầu dân ư Tháng Mười là cái tát vào mặt và cũng là sự tủi nhục của nước Pháp. V́ người Pháp đă đánh bài (liều lĩnh) trong việc chống đối Diệm và đưa Bảo Đại lên như vị lănh đạo tối cao của Miền Nam, việc truất phế Bảo Đại báo hiệu những nỗ lực c̣n rơi rớt lại để nắm quyền của Pháp hoàn toàn chấm dứt. (112) Dù rất nhiều người Hoa Kỳ tiên đoán đây là bước tích cực, một bước khiến Diệm có đủ thẩm quyền để điều hành một chính quyền hữu hiệu một lần cho dứt khoát, c̣n một số lại lo ngại về những rắc rối chính trị trong tương lai. (113) Việc trục xuất người Pháp đẩy Hoa Kỳ vào thế cô lập và là cường quốc Tây Phương duy nhất can dự vào Việt Nam, một sự kiện ám ảnh Hoa Thịnh Đốn những năm sau đó.
Các nhà ngoại giao và kư giả Pháp đương nhiên giải thích cuộc trưng cầu dân ư c̣n xa hơn là cái tát vào mặt. Dù Pháp mau chóng thừa nhận Việt Nam Cộng Ḥa của Diệm, truyền thông Pháp để lộ sự bồn chồn của cả nước đối với chiến thắng của Diệm. Trước ngày bầu cử, các giới chức Pháp ở Sài G̣n lo sợ bộ tham mưu của Diệm sẽ dùng cuộc trưng cầu dân ư như là một bằng chứng để không c̣n bị ràng buộc bởi những thỏa hiệp quốc tế, từ đó có thể sẽ giải tán ngay Bộ Chỉ Huy Cao Cấp Pháp (French High Command). Người Pháp sợ rằng hành động này khiến Pháp không c̣n khả năng thi hành những điều khoàn của Hiệp Định Genève dưới vĩ tuyến 17. Một vài nhà báo Pháp cho rằng kế hoạch truất phế Bảo Đại nằm trong kế hoạch của Hoa Kỳ phá ngầm Hiệp Định Genève bằng cách đỡ đầu cho một cuộc bầu cử riêng lẻ tại Miền Nam. (115) Họ mô tả cuộc trưng cầu dân ư là bước đầu trong hai bước trong chiến thuật của Diệm nhằm phá hoại việc tái lập ḥa b́nh, thống nhất đất nước, loại trừ mọi chống đối nói chung và loại trừ ảnh hưởng của Pháp nói riêng. Việc bầu cử Quốc Hội cho Miền Nam sẽ là bước hoàn tất âm mưu của Diệm. Rất nhiều nhà quan sát Pháp lo ngại rằng một hành động như thế làm tổn hại nghiêm trọng tới mối bang giao Pháp-Mỹ và ngăn chặn mọi khả năng tái lập thương nghị giữa hai miền Nam Bắc. (116)
Tờ Le Monde thận trọng trước hy vọng về tương lai dân chủ với chính quyền của Diệm, một vài tờ báo khác nhấn mạnh rằng thủ tục tiến hành bầu cử hoàn toàn thiếu dân chủ và đặt dấu hỏi về kết quả của nó. Một vài tờ báo khác cho rằng sự thiếu vắng tiếng nói đối lập ở Sài G̣n là bằng chứng đàn áp hơn là sự nhất trí (của người dân). (117) Theo hăng thông tấn Paris, gần 50% cử tri né tránh không bỏ phiếu điều này giải thích chiến thắng áp đảo của Diệm. Diệm thu đạt được tất cả số phiếu chỉ v́ không có người nào nói xấu Diệm lại muốn đến pḥng phiếu để gánh lấy phiền phức. (118)
Mầm Mống Chống Đối
Quan trọng hơn những phản ứng của Pháp và Hoa Kỳ về chiến dịch của Diệm là thái độ của các nhà lănh đạo đối lập Việt Nam. (119) V́ Diệm tiến hành cuộc trưng cầu dân ư và coi đó như là phong trào dân chủ vĩ đại trong lịch sử Việt Nam, các đối thủ đă công kích ông ta trên luận điểm cho rằng những cam kết về dân chủ chỉ là những lời tuyên truyền. Thật vậy, cuộc bầu cử được vẽ ra, đủ thứ cả nhưng không phải là dân chủ. Một thành viên trong nội các cũ của Diệm là Cao Văn Luận nhớ lại một buổi nói chuyện trong đó Diệm than phiền là có quá nhiều mầm mống chống đối đe dọa gây hỗn loạn ở Miền Nam. Ông ta khẳng định rằng đất nước chỉ có một Phong Trào Cách Mạng Quốc Gia và một đảng là duy nhất là Đảng Cần Lao Nhân Vị (Personalist Labor Party) do Ngô Đ́nh Nhu điều khiển. V́ thế chính quyền phải thanh toán các đảng phái đối lập bằng vũ lực và loại trừ bất cứ khả năng đối lập chính trị công khai nào. Theo thống kê của một sử gia Miền Bắc về Mỹ-Diệm hoặc chế độ của Ô. Diệm được người Mỹ đỡ đầu, đă giết hoặc bỏ tù khoàng 93,362 binh sĩ đối lập, đảng viên và những người yêu nước giữa Tháng Bảy 1955 và Tháng Hai 1956 trong chiến dịch bạo động để thanh toán đối lập. (121) Có thể con số này đă được khuếch đại, nhưng chắc chắn nó biểu tỏ bầu không khí sợ hăi của người dân có thể đă làm ngăn trở tiến tŕnh dân chủ.
Thật vậy, có rất ít sự chống đối công khai trước cuộc trưng cầu dân ư, đặc biệt là một vài lănh tụ Cao Đài, Ḥa Hảo có thế lực vẫn c̣n nằm trong Hội Đồng Cách Mạng để giành giựt quyền hành trong chính phủ. (122) Nhưng những vị lănh đạo các giáo phái bất măn ở ngoài Hội Đồng đă thực sự bày tỏ sự chống đối, song hạn chế bởi thiếu sự thông tin. Vào ngày 22 Tháng Mười tướng Ḥa Hảo Trần Văn Soái loan báo mong có một chế độ thực sự dân chủ và tuyên bố cuộc trưng cầu dân ư là bất hợp pháp và kết quả của nó phải bị hủy bỏ. Ông ta kêu gọi “các quốc gia bạn và toàn dân Việt Nam hăy bất tín nhiệm thủ đoạn chính trị này.” (123) C̣n lực lượng Ḥa Hảo của Ba Cụt vẫn giao tranh với Quân Đội Quốc Gia tại miền tây của Nam Việt Nam, cũng đưa ra lời chỉ trích mưu đồ của Diệm. Trong một truyền đơn đề ngày 3 Tháng Mười 1955, Ba Cụt tố cáo cuộc trưng cầu dân ư là thời điểm “để qui tụ dân chúng khắp nơi để ép họ phải bày tỏ mục đích mà Diệm mong muốn: Đó là truất phế Vua Bảo Đại và tuyên bố bù nh́n Ngô Đỉnh Diệm làm tổng thống.” (124) Ba Cụt cho rằng đây là một bằng chứng về một âm mưu của Hoa Kỳ nhằm “Thiên Chúa Giáo Hóa” Việt Nam, v́ Diệm không phải chỉ dùng số tiền 2 triệu đô-la của viện trợ Mỹ mà c̣n xử dụng 2 triệu đô-la của các tổ chức Thiên Chúa Giáo Hoa Kỳ cho cuộc trưng cầu dân ư. Theo Dân Xă Đảng (cũng thuộc Ḥa Hảo) th́ Diệm đă dùng viện trợ Mỹ cho mục tiêu không chính đáng (less than honorable use). Phát ngôn viên của Dân Xă Đảng nói rằng “Diệm đă hối lộ các tổ chức công nhân, mua chuộc thanh niên sinh viên viết thỉnh nguyện thư ủng hộ Diệm để lên chức tổng thống và truất phế Vua Bảo Đại.” (125)
Vào thời điểm mà cuộc bầu cử Quốc Hội tiến hành vào Tháng Ba 1956 những cuộc chống đối rải rác trước đây nay trở thành chín muồi. Đây một phần, chắc chắn là v́ Diệm giải tán Hội Đồng Cách Mạng vào ngày 15 Tháng Giêng 1956 và một phần v́ hàng loạt các cuộc bố ráp khiến hầu hết các đảng viên của các đảng phái phải sống lưu vong hoặc trốn vào chiến khu vùng Tây Nam Việt Nam. (126) Họ cảm thấy bị lừa và phản ứng lại bằng cách liên kết với các đảng phái quốc gia khác đă bị loại trừ để mạnh mẽ tố cáo Diệm đă dùng những phương tiện dân chủ giả hiểu để củng cố quyền hành. Tới Tháng Ba, họ cũng bắt chước cộng sản bằng cách dùng danh từ Mỹ-Diệm (America-Diệm) và thêm vào đó một số lời tố cáo như Tôn Giáo Trị (Religious Government) và Gia Đ́nh Trị (Family Government)
Kết Luận
Việc tái lượng giá Cuộc Trưng Cầu Dân Ư Truất Phế Bảo Đại vào 23 Tháng Mười lần này, qua sự soi sáng của các tài liệu Việt Ngữ cho thấy Diệm đă long trọng hứa hẹn dân chủ và quyền dân tộc tự quyết cho toàn dân Miền Nam. Cho tới ngày hôm nay, các sử gia đều đồng loạt kết luận rằng Diệm chỉ công bố dân chủ ở cửa miệng (lip service democratic) trên chính trường quốc tế để vui ḷng người Mỹ đỡ đầu, song những lời cổ vũ ồn ào về dân chủ tŕnh bày trong tài liệu này chứng tỏ rằng tự thân Thủ Tướng cũng tin tưởng vào những giá trị của dân chủ, ít ra trên b́nh diện trừu tượng. Trong khi cổ vũ dân chủ lại loại trừ đối lập đó là một phần của cuộc “Cách Mạng Nhân Vị” (Personalist Revolution) của anh em họ Ngô mà Edward Miller đă diễn tả “đó là cái nh́n rộng lớn để thấy Việt Nam có thể đă được chuyển hóa và tân tiến hóa như thế nào.” (127)
Hơn thế nữa, việc không giữ đúng lời hứa về quyền b́nh đẳng và quyền tự do cá nhân đưa ra trong những cuộc vận động đă giúp giải thích nỗi bất b́nh của người dân Miền Nam Việt Nam phản ứng lại chế độ áp bức của Diệm những năm sau đó. Vào Tháng Mười 1955 Thủ Tướng tuyên bố cách mạng xă hội để giải phóng người dân ra khỏi chế độ phong kiến lạc hậu và loại trừ lănh đạo vô đạo đức. V́ thất bại trong việc thay thế chế độ cũ bằng một chế độ mới dân chủ hơn, chính những lời hứa long trọng về dân chủ này đă giúp cho những thành phần chống đối đưa ra những chiến dịch chống lại ông. Từ Tháng Mười 1955, các nhóm chống đối tại Miền Nam đă tố cáo Diệm không những là nhà lănh đạo bất tài (poor leadership) mà c̣n đạo đức giả (hypocrisy). Trong đoàn kỳ, Diệm thành công trong việc ngăn chặn trước cuộc tổng tuyển cử thống nhất đất nước dự trù vào năm 1956, thiết lập được một chính quyền tự trị (autonomous state), nhưng trong tiến tŕnh này ông đă gieo rắc mầm mống chống đối cuối cùng đưa đến sự xụp đổ của chính ông và thất bại của Việt Nam Cộng Ḥa.
Một mặt khác, các nguồn tài liệu của Mỹ cho thấy các giới chức Hoa Kỳ chỉ tập trung sự chú ư vào dư luận thế giới đối với cuộc trưng cầu dân ư hơn là chú tâm tới nội t́nh chính trị của Miền Nam. Các nhà hoạch định chính sách ở Hoa Thịnh Đốn và Sài G̣n chỉ lo ngại cuộc bầu cử thiếu dân chủ Tháng Mười ở chừng mực là nó có thể làm giảm uy tín của Diệm và bộ mặt của nước Mỹ trên trường quốc tế. Cả Dulles, Reinhartd và các đồng nghiệp không hề quan tâm để t́m hiểu xem người dân Miền Nam đă trải qua cuộc trưng cầu dân ư như thế nào và các thành phần đối kháng ở Miền Nam như Ḥa Hảo, B́nh Xuyên và Cao Đài. Hơn thế nữa, sự không chú ư tới nội t́nh chính trị của Miền Nam khiến cho Hoa Kỳ chỉ đứng nh́n một cách thụ động trong khi Diệm tự làm suy giảm uy quyền của ḿnh và cũng khiến Hoa Thịnh Đốn không có cách (ill equipped) để giải thích và đối phó với kết quả tệ hại cuối cùng khiến Diệm bội hứa và tiến hành chính sách đàn áp. Trong nhiều thập niên, các sử gia đă hết sức khó khăn (phải chật vật) để giải thích lư do tại sao Hoa Kỳ lại ủng hộ Diệm trong khi ông ta thi hành chính sách độc tài. Michael Latham và một số sử gia khác cho rằng Hoa Kỳ đă dựa trên phán đoán sai lầm về lư thuyết tân tiến hóa để biện minh cho việc ủng hộ chính sách chính trị đạo đức giả của Diệm. (128) Với nhận thức sai lầm đó, các giới chức Hoa Kỳ hy vọng rằng việc thiết lập một chính thể cộng ḥa tại Nam Việt Nam và tài trợ cho các chương tŕnh phát triển kinh tế dưới vĩ tuyến 17 sẽ đưa Miền Nam đi vào quỹ đạo phát triển trong khi Miền Bắc sống ray rứt dưới chế độ công sản áp bức. C̣n David Anderson cũng hỗ trợ lối giải thích này, ông viết “Eisenhower và các cố vấn của ông tin rằng thời điểm lúc bấy giờ đứng về phía họ” – rằng cộng sản Miền Bắc cuối cùng sẽ bị đánh bại nếu như nó bị chặn lại một thời gian vừa đủ. (129) Một vài sử gia khác lại cho rằng thái độ độc lập của Diệm khiến Hoa Kỳ rất khó xử (có rất ít chọn lựa). Ed Miller cho rằng từ năm 1954 “Diệm vừa không muốn chịu ơn Hoa Kỳ vừa không có khuynh hướng nghe lời cố vấn của Hoa Kỳ.” (130) Tuy nhiên những tài liệu liên quan đến cuộc trưng cầu dân ư chứng tỏ rằng các giới chức Hoa Kỳ đă không nỗ lực thật sự để t́m hiểu tính phức tạp của chính trường Miền Nam. Sự hiểu biết về nội t́nh Miền Nam như vậy chính ra hết sức cần thiết để Hoa Thịnh Đốn hoạch định các chính sách một cách hữu hiệu và đưa ra lời cố vấn mà ḿnh mong muốn, thích hợp với sắc thái văn hóa và chính trị của Miền Nam. V́ thế Hoa Kỳ, ở một chừng mực nào đó đă chọn lựa thái độ làm ngơ thay v́ gây ảnh hưởng đối với Diệm./.
Phần Cảm Tạ
Tác giả xin chân thành cảm tạ những vị và những cơ quan dưới đây đă cố vấn và hỗ trợ:
The Pacific Rim Research Program, the Institute for International Education, the Institute on Global Conflict and Cooperation, Nguyen Van Kim, Mai Thi Tuyet Anh, Fredrick Logevall, Toshi Hasegawa, Robert Brigham, Geerge Herring, Jessica Elkind, James Waite, Maeve Devoy, Carolyn Lewis, Sandra Dawson, Toshi Anono, John Abardelatti, David Shuster, Mark O’Tool, and the two anonymous readers for Diplomatic History.
Phần Tài Liệu Tham Khảo
Quá nhiều, gồm 12 trang. Quư vị có thể vào website: http://repositories.cdlib.org/pacrim/Vietnam để thấy khối tài liệu phong phú viết bằng Anh, Pháp, Việt Ngữ mà tác giả đă nghiên cứu để hoàn tất tập biên khảo này và được ghi chú theo các con số 1,2,3,4,5…
http://daovanbinh.cattien.us/?p=299
Những người lính một thời bị lăng quên: Viết Lại Lịch Sử
Viết Lại Lịch Sử Video
Secret Army Secret War Video
Đứng Đầu Ngọn Gió Video
Con Người Bất Khuất Video
Dấu Chân Biệt Kích Video
Kiểm Lại Hồ Sơ Biệt Kích Video
The Secret war against Hanoi Richard H. Shultz Jr.
Binh Thư Yếu Lược Trần Quốc Tuấn
Wall Street and the Bolshevik Revolution Antony C. Sutton
Wall Street and the Rise of Hitler Antony C. Sutton
None Dare Call It Conspiracy Gary Allen
Confessions of an Economic Hit Man John Perkins
The World Order Eustace Mullin
Chính Đề Việt Nam Tùng Phong (dịch)
OSS vào Việt Nam 1945 Dixee R. Bartholomew - Feis
Nguồn Gốc Dân Tộc Việt Nam B́nh Nguyên Lộc
The World Order Eustace Mullin
Silenced! The Unsolved Murders of Immigrant Journalists in the USA. Juan Gonzales
Valse Andy Wong . Viennese Valse . DrDance . Danptner . Dispatch
Bee Gees . Rolling Stones . Animals . Shadow . Ventures
US Senator John McCain , Kim Âu Hà văn Sơn
NT Kiên , UCV Bob Barr, Kim Âu Hà văn Sơn
NT Kiên , Kim Âu Hà văn Sơn, Ross Perot Cố Vấn An Ninh Đặc Biệt của TT Reagan và NT Sám
Người Việt Seatle