Tìm hiểu Kinh Thánh :

PHẦN I :

TÌM HIỂU Kinh Thánh : -Khác nhau giữa Cựu Ước và Tân Ước -Ðức Tin tôn giáo và Ðức Tin theo tri thức luận.

Lời nói đầu : Kinh Thánh Ki-Tô-giáo, cả Cựu Ước và Tân Ước chứa nhiều Dụ ngôn và Ẩn dụ cùng một số lời đôi khi khó hiểu. Nơi đây, người viết chỉ xin tìm hiểu và giải thích một số thôi, nhằm tập trung trình bày « Lẽ Tiến Hóa » nơi phần III sách nầy. Những giải thích nầy, một phần có thể ngược lại với đôi giải thích trước nay của Thần Học Ki-Tô-giáo ; rất mong được các vị Tu sĩ và các nhà trí thức nghiên cứu về Ki-Tô-giáo chỉ giáo cho những sai lầm, những ấu trĩ, lệch lạc nhưng xin qui dìu vào « Lẽ Tiến Hóa » mà Kinh Thánh cùng lời Chúa Jésus đề cập, điều trước nay chưa mấy được để ý..

Các Kinh Thánh được dùng trong tập nầy gồm : 1) Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước, tiếng Việt, Thánh Kinh của Hội Mỹ Quốc, Nữu Ước, 2) La Bible , traduit des Textes originaux hébreu et grec par Louis Segond, Nouvelle Édition de Genève 1979, bản tiếng Pháp, 3) Les Saintes Ecritures, traduction du monde nouveau, bản tiếng Pháp, New World Bible Translation Committee, New York 01/06/1984, 4) La Bible des peuples, bản tiếng Pháp do Bernard Hurault và Louis Hurault, dịch từ các nguyên bản tiếng Do Thái và Hy Lap, nhà sách Arthème Fayard, 1998. [Trong quyển ‘La BIble des Peuples’, có những sách : Tobie (sách viết bỡi Tobie, một người ở phía Bắc xứ Palestine, bị đày qua Assyrie), Judith ‘sách viết bỡi Judith, một thế kỷ trước Jésus (Judith có nghĩa là ngưòi đàn bà Do Thái), sách Baruch, viết vào thế kỷ cuối trước Jésus, được viết bỡi các Cộng đồng Do Thái sống ngoài xứ Palestine, sách ‘La Sagesse de Salomon’, được viết bỡi một người Do Thái sống nơi đất Hy Lạp, viết tại Ai Cập trong những năm 80 và 50 trước Jésus, sách ‘la Sagesse de Ben-Sirac’ (Siracide), viết bỡi người con của Sirac. Năm sách nầy được gọi là ‘deutérocanonique’ ,tức ‘những sách thứ yếu’, chỉ được công nhận qua các bản dịch của nhóm Septante và Nghi Hội Trente. Những sáxh nầy , các hệ phái Tin Lành giáo cho là ‘ngụy thư’ (apocryphe)] 5) Le Nouveau Testament, Société biblique francaise, 2003, 6) Kinh Thánh (Tân Ước) tiếng Việt và tiếng Anh, bản nhuận chánh, Hội Ghi-Ðê-Ôn quốc tế (published by The British & Foreign Society for the Gideons International, 1975), 7) Thánh Kinh Tân Ước, bản diễn ý, Lời Hằng Sống xuất bản 1987 (dùng trong Chương Trình Niềm Tin – Hagen, West Germany).

Qua các bản Kinh Thánh được dịch sang Pháp ngữ, Anh ngữ, Việt ngữ, có đôi đoạn khác nhau về từ ngữ cùng một số luận giải có khác nhau giữa các dịch giả và biên khảo, nhưng người viết không chú trọng nhiều vế các điều đó. Người viết chỉ viết bằng cảm nhận nhiều hơn. Dĩ nhiên, phải cần đọc nhiều Kinh Thánh tiếng Araméen, Hy Lạp, Do Thái,…nhưng người viết không có những bản Kinh Thánh đó cũng như không đủ ngoại ngữ, cổ ngữ để đọc.

I.- Một số điểm khác nhau giữa Cựu Ước và Tân Ước : Về ‘Cựu Ước’, chúng tôi chỉ chú ý một số ẩn dụ. Về các Phúc Âm qua qua bốn Tin Lành của Mathieu, Marc, Lucas và Jean, có những sự việc được nhắc lại đầy đù (như những phép lạ của Chúa Jésus), nhưng cũng nhiều sự việc có nơi Tin Lành nầy mà không có nơi Tin Lành kia. Chúng tôi chú ý đến lời Jésus nhiều hơn. Giữa Cựu Ước (các sách của Môi-Se viết) và Tân Ước, chúng tôi nhận ra một số khác biệt như sau :

-Nếu Môi-Se là nhà Cách mạng của dân tộc Do Thái và Thượng Ðế nơi Cựu Ước chỉ riêng cho người Do Thái, thì, theo chúng tôi, Jésus là nhà Cách mạng về mặt tư tưởng và Thượng Ðế nơi các bản Tân Ước, qua lời Jésus, là Thượng Ðế chung cho vạn hữu, chung cho cả loài người. -Nếu Môi-Se chú trọng giải cứu dân Do Thái thoát khỏi những trầm luân, khổ nạn, tiến đến đoàn kết dân Do Thái hầu xây dựng một nuớc Do Thái vững mạnh nếu biết tuân theo ‘luật pháp’ của Ðức Chúa Trời thì Jésus nhận ra thực chất của cuộc sống thế gian để hướng dẫn nhân sinh tự giải thoát mình khỏi đau khổ, tội lỗi theo chương trình của Thượng Ðế vạch ra cho loài người. -Nếu Thượng Ðế nơi Cựu Ước là Thượng Ðế của ‘luập pháp’ chuyên chế, độc đoán, luôn luôn can thiệp vào hành động của con người bằng quyền uy, mệnh lệnh thì Thượng Ðế nơi các bản Tân Ước là Thượng Ðế của Ân điển, Lẽ Thật, của Tình thương, của Bác ái và Công bình.. - Môi Se chú trọng vào lịch sử dân tộc Do Thái thì Jésus lại chú trọng đến diễn tiến tiến hóa của nhân sinh. Diễn tiến Tiến hóa đó là chương trình Thượng Ðế đã vạch ra cho loài người và được sự hướng dẫn của Thượng Ðế qua vận hành của Ngài từ khởi thủy đến hồi chung cục trong suốt diễn trình Tiến hóa của cõi hiện tuợng. Diên trình Tiến hóa của cõi Hiện tượng được nói qua câu : « Ta là An-pha và Ô-mê-ga, là thứ nhứt và sau chót, là đầu và là rốt » (Khải Huyền : Kết luận-13). - Trong Cựu Ước, Thượng Ðế được gọi bằng danh xưng Jéhovah thì trong các Tân Ước, Jésus goi là Ðức Chúa Trời hoặc Cha ta ở trên trời và tự xem mình chỉ là đứa con truyền rao ý của Cha cho thế gian. Gọi Thượng Ðế hay Ðức Chúa Trời là ‘Cha ta’, không có nghĩa Jésus ‘hữu ngã hóa’ hay ‘nhân ảnh hóa’ Thượng Ðế mà chỉ dùng một hình ảnh thân mật cho con người dễ tin thôi. (Cũng như người Việt chúng ta gọi ‘đất nước, Tổ quốc’ là ‘Mẹ Việt Nam’, có thể ám chỉ mẹ Âu Cơ theo truyền thuyết hay là người ‘Mẹ chung của dân tộc’ từ khởi thủy lập quốc đến nay và mãi mãi về sau). - Trong Cựu Ước, Do Thái được gọi là ‘Dân tộc được chọn’ và xứ Do Thái được gọi là ‘Miền Ðất Hứa’ thì trong Tân Ước, qua bốn bản Phúc Âm, Jésus không lần nào gọi nhu thế. Có theo, theo người viết, vì điều nầy nên Do Thái giáo lúc bấy giờ không nhận Jésus là đấng Messie và đã tìm cách hại Chúa Jésus.

Jésus không hoàn toàn đi ngược lại quan điểm nơi Cựu Ước tức truyền thống tín ngưỡng của người Do Thái nhưng mở rộng hơn và cải sửa khá nhiều những khe khắt cùng tính cách nghiêm nhặt, độc đoán của Thượng Ðế nơi Cựu Ước để dành Tự Do cho con nguời. Vì thế, theo chúng tôi, Thượng Ðế, qua lời Jésus, không hoàn toàn do Ðức Tin thuần túy mà còn là vị Thượng Ðế của Tình và Lý. Chúng tôi hiểu Thượng Ðế trên cả hai phương diện đó nên phát hiện Lẽ Ðạo và dòng Tiến hóa của nhân sinh và vạn hữu qua cả Cựu Ước lẫn Tân Ước.

II.- Jésus : con người và cuộc sống : * Jésus : con người của quần chúng, của những dân tộc khốn khổ, đau thương : Qua bốn bản Phúc Âm, ta thấy Jésus thuộc hàng dân giả, con nhà lao động, sinh ra và lớn lên trong lạnh lẽo, khốn cùng, vừa lọt lòng đã phải tỵ nạn, đến ‘tam thập nhi lập’ mới bắt đầu rao giảng Lẽ Đạo để phải nhận bao thảm họa. Biết môn đồ phản mình vẫn không tránh né, ngăn cản môn đồ chống lại kẻ đến bắt mình, biết sẽ phải chết vẫn nhận chịu,…Với tất cả những hổ đau, nhục nhã và nhận cái chết đau thương, Jésus quả là kẻ ‘tuẩn nạn’ cho lý tưởng mình. Jésus sống chẳng khác người bình thường, cũng chịu đau, chịu khổ, chịư áp bức, bất công, bị mắng chửi, phĩ nhổ,…Jésus dấn thân vào đời bằng tất cả hùng tâm, hùng chi, mục đích chỉ để giác ngộ chúng sanh, nhất là tầng lớp cầm quyền, tầng lớp được ưu đãi trong xã hội đã gây ra bao oan khốc cho đời. Jésus đến với mọi tầng lớp người nghèo nàn, khốn khó, an ủi, chia xẻ, đem đến cho họ niềm tin, sức sống. Số đông người bình dân khốn khổ tin vào Đạo của Jésus, có thể trước tiên do xót thương, cảm phục và kính nể cuộc sống đầy đau thương, khổ nạn của Ngài, sau đó tin tưởng vào giáo lý cứu chuộc tội lỗi thế gian của Ngài. Với cuộc sống đó, Jésus gần gũi với quần chúng bình dân khổ cực, với những dân tộc mà lịch sử phải trải chịu bao trầm luân, đổ nát vì bao tội lỗi của người đời.

Một điều người viết xin thêm dù đang còn là nghi vấn: « Suốt 17 năm vắng bóng tại Do Thái (từ 12 tuổi đến gần 30 tuổi), Jésus đã ‘chu du’ qua nhiều nước , đã rao giảng đạo, đã dừng lại khá lâu nơi Kabul (Afghanistan), Bénarès, Juggernaut, Rajagriha, Kapilavastu (Ấn Ðô) rồi qua Lhasa, Ladhakh (Tây Tạng) ». Trong cuộc hành trình đó, ngoài việc rao giảng Ðạo mình, người viết nghĩ, có thể Jésus đã tiếp xúc và ảnh hưởng Ðạo giáo phương Ðông, nhất là Phật giáo nên đã kết hợp tư tưởng cả Ðông và Tây. Jésus, theo người viết, hẳn đã cải sửa một số điều đã được tiếp thu để tư tưởng bao trùm cả hai mặt Ðức tin và tồn tại. Lối lập ngôn của Jésus, qua các bản Tân Ước phần nào cũng ‘ẩn mật’ như cách lập ngôn của Ðức Phật và đối chiếu giáo lý hai Ngài, chúng ta thấy nhiều điều, nhiều lời rất giống nhau Do đó, người viết nhận thấy rằng Lẽ Ðạo, theo Jésus, kết hợp cả phần Tín ngưỡng Tâm Linh (Ðức Tin tôn giáo) cùng phần ‘Tri thức luận’ (épistémologie) nên mọi giảng giải Lẽ Ðạo của Ngài vừa tâm linh vừa thực tiễn(điều nầy được nói rõ nơi Chương : ‘Thiên Chúa Ba Ngôi).

Nơi đây, chúng tôi không mấy để ý đến nhưng sự kiện lịch sử, địa chất học, khảo cổ học, nhân chủng học, ngôn ngữ học. Cũng không mấy để ý đến những huyền thoại như Mẹ Maria đồng trinh, Jésus làm nhiều phép lạ, …Ðiều cốt yếu chúng tôi đi tìm là những ‘ẩn ngữ’ qua các ẩn dụ và dụ ngôn cùng những ‘thông điệp’ nơi lời Jésus mang ý nghĩa gì đối với nhân sinh qua những lời đơn giản nhưng kỳ bí, ngược ngạo, nhiều khi mâu thuẫn nhau..Những phát hiện, khám phá của các nghành Sử học, Ðịa chất, khảo cổ,…cần thiết để soi sáng thêm một số sự kiện ngày trước, nhưng, theo chúng tôi không mấy ảnh hưởng đến ý nghĩa của lời Jésus. Mẹ Maria đồng trinh hay không, Chúa Jésus có anh, chị em hay không, chúa Jésus có vợ con hay không,…, những sự việc nầy nếu giúp cho các nhà văn, nhà báo, nhà phim ảnh xây dựng nên những tác phẫm, những công trình nào đó hấp dẫn, thì, với chúng tôi, không vì thế mà làm sai lạc ý nghĩa cùng thông điệp mà Jésus muốn trao đến cho con người và loài người. Cũng như, với người Việt Nam, Rồng và Tiên không có thực nhưng câu chuyện Rồng Tiên là có thực vì đã được kề, được truyền tụng trước nay. Vấn đề chính là tìm hiểu cái ý nghĩa, cái ‘thông điệp’ mà câu truyện dựa vào những sự kiện không có thực muốn trao gởi cho dân tộc Việt Nam. Cũng thế, khi viết về Phật giáo (nơi phần II), chúng tôi không để ý đến sự việc đức Thích Ca vừa sinh ra đã đi trên bảy tòa sen, tay chỉ Trời, tay chỉ Ðất và bảo : ‘Thiên thượng, Thiên hạ, duy ngã độc tôn’. Ðiều chúng tôi chú ý là ‘giáo lý’ của Ðức Phật.

Gần đây, khi viết sách nầy, lúc đọc đôi tác phẫm của một số nhà khoa học như Albert Jacquard, Deepak Chopra chúng tôi vui mừng được thấy ý kiến trên của chúng tôi phần nào trùng hợp với ý kiến các nhà khoa học nầy. Chẳng hạn, A. Jacquard bảo rằng : ‘Nhân vật Moise, sự việc ông leo lên đồi Sinai, việc ông gặp Thượng Ðế có thực hay không có thực, điều quan trọng là nội dung ’10 điều răn’. « Ngươi chớ giêt người », đấy là điều cần ghi nhớ ; mọi động biến khác chung quanh sự nhận qui điều đức lý đó như đoạn nói về bụi gai bốc cháy mà không tắt, chỉ là những chi tiết của dàn cảnh sân khấu » (4) Một điều xin thưa ngay : ‘Người viết chúng tôi tin có một uyên nguyên -thường được gọi là Thượng Ðế hoặc một danh xưng nào khác theo các Tôn giáo khác hay theo Khoa học- ‘sáng tạo’ nên mọi thứ hiện hữu. Nhưng Ðức Tin của chúng tôi không là Ðức Tin hoàn toàn tôn giáo, không là Ðức tin được mặc khải mà còn là Ðức Tin mang chở trí tuệ’. Do đó, tìm hiểu Thượng Ðế, tìm hiểu Kinh Thánh , chúng tôi phát hiện ra Lẽ Ðạo và dòng tiến hóa của vạn hữu và nhân sinh, điều mà Ðức Tin Tôn giáo lâu nay không đề cập. Chúng tôi không mấy đồng ý lời Jean Bottéro, nhà nghiên cứu văn minh xứ Assyrie, khi ông bảo : ‘Tôi không cần thiết đến một vị Thượng Ðế mà tôi hiểu’ (5)

Rất có thể, chúng tôi sẽ gặp rất nhiều phản bác của giới Thần học cùng giới trí thức đã nghiên cứu về các Tôn giáo. Chúng tôi cung kính và sẵn sàng đón nhận những phản bác đó.

Chúng tôi quan niệm một ‘Thượng Ðế vào đời’, chủ trì cuộc diễn biến sinh hóa của nhân sinh và vạn hữu theo quyền năng, thánh ý của Ngài chứ không phải một Thượng Ðế để chi chiêm ngưỡng, tuân phục theo một Ðức Tin có tính cách ‘ơn riêng’ của Ngài và mong được Ngài cứu rỗi không biết vào lúc nào, trong lúc cõi nhân sinh mải miết chìm đắm trong nhầy nhụa, khổ đau. Vũ trụ hiện tượng đã có từ hàng hàng tỷ năm rồi và loài người –sáng tạo sau cùng của Thượng Ðế- đã hiện tiền trong vũ trụ hiện tượng đó cả hàng triệu năm rồi. Vũ trụ hiện tượng luôn biến đổi vô thường ; cuộc sống mỗi người và cuộc đời chung nhân loại mải miết khổ đau trong cõi vô thường đó cùng gây khổ đau cho nhau. Chỉ với Ðức Tin thuần Tôn giáo, chúng ta và cả loài ngưòi sẽ ‘thụ động’ trước mọi biến thiên của vũ trụ và của cuộc đời và cũng không giải thích được diễn tiến nhân sinh. Cứ xem một lời răn của Thượng Ðế trong ‘Thập giới’ (le décalogue) : ‘Ngươi chớ giết người’ (Tu ne tueras point- Xuất Ê-Díp-Tô : 2O-13), thế mà qua lịch sử , tín đồ Do Thái giáo, Thiên Chúa giáo, Tin Lành giáo và Hồi giáo chẳng đã giết người và giết hại lẫn nhau sao ? Và đến nay cũng đã ‘phải giết’ người khác, giết lẫn nhau vì để bảo vệ Tổ quốc, Tôn giáo mình hoặc vì lý do nầy nọ (6). Tại sao lớp người có Ðức Tin vào Ngài lại mải miết không tuân theo lời Ngài ? Thế đến bao giờ Thượng Ðế ‘cứu rỗi’ sự việc nầy. và bằng cách nào ?

Một điều nghĩ ra cũng nên lưu ý. Hầu như mọi Ðạo giáo như Khổng, Lão (ở Trung Hoa), cả khoa Chiêm Tinh học của Zarathoustra ở Iran và các tôn giáo lớn : Ấn Ðộ giáo, Do Thái giáo, Phật gíáo, Ki-Tô giáo, Hồi giáo trên hơn ba nghìn năm đến nay, đều phát xuất từ Châu Á trước khi lan tràn sang Châu Âu, châu Mỹ, châu Úc, châu Phi. Tại sao riêng châu Á mới là chiếc nôi của Ðạo giáo, Tôn giáo ? Có phải vì châu Á là lục địa mênh mông nhất, vùng thâm sâu, u mật, huyền bí nên dễ ‘kết tinh’ các ý niệm siêu hình ? Mục đích của Tôn giáo là ‘cứu đời’, là độ sinh linh thoát vòng đau khổ, thế sao châu Á mãi mãi đói nghèo, ly loạn, cho mãi đến cuối thế kỷ XIX, một số quốc gia, dân tộc mới bắt đầu vươn lên, thoát cảnh bần hàn lúc tiếp xúc với văn minh phương Tây chứ không hẳn do nơi các Ðạo giáo của mình? Ðiều nầy có ý nghĩa gì chăng ? (7) Một điều khác nữa : Bà-La-Môn giáo (hay Ấn Ðộ giáo), đến nay đã trên 3500 năm, Do Thái Giáo từ Moise đến nay đã trên 3.300 năm, Phật giáo với Ðức Thích Ca đã trên 2500 năm, Ki-Tô-giáo với Jésus đã hơn 2000 năm, Hồi Giáo với Tiên tri Mohamet đã trên 1500 năm, số tín đồ mỗi Tôn giáo trên cả tỷ người (ngoại trừ Do Thái giáo ít hơn), thế mà chính ngay tại nơi các Ngài đản sinh, quôc gia và dân tộc các nơi đó vẫn lầm than, cơ cực, loạn ly và cuộc cờ thế giới vẫn và càng ngày càng nhầy nhụa, điêu linh nào có được giải thoát, cứu rỗi cho đâu ! Như vậy, phải chăng giáo lý của quí Ngài chẳng ích lợi gì cho cuộc sống thế gian ?

Thêm một điều nữa, người viết thấy cần nêu ra. Qua Cựu Ước, dân Do Thái là ‘dân được Thượng Ðế chọn’ (peuple élu) và đất Do Thái –rõ hơn là vùng Canaan- được gọi là ‘miền Ðất Hứa’ (terre promise). (xem Sáng Thế Ký : 12-1, 2 và 15 : 18, 19,20, ; 17-8). Có phải đấy chỉ là dụng ý của Moise để đoàn kết dân Do Thái vừa để thoát khỏi mọi khổ nạn, đồng thời tiến đến xây dựng một quốc gia Do Thái vững mạnh, hùng cường ? Nhưng chính Moise, người đã được Thượng Ðế chọn để dắt dẫn dân Do Thái, đã chết, không về đến vùng đất hứa đó và suốt dọc dài lịch sử, dân Do Thái phải trầm luân, xa rời vùng đất được Thượng Ðế chọn. Và sau nầy, 13 thế kỷ sau ngày Moise qua đời, Jésus, vị Giáo chủ Ki-Tô giáo , cũng là người Do Thái, lại bảo : ‘’Ta cũng nói cùng các ngươi, có nhiều người từ đông phương, tây phương sẽ đến, ngồi đồng bàn với Áp-Ra-Ham, Y-Sac và Gia-Cốp trong nước thiên đàng. Nhưng các con bổn quốc sẽ bị liệng ra chốn tối tăm ở ngoài, tại đó sẽ có khóc lóc và nghiến răng’’ (Ma : 8-11, 12). Lời Jésus vừa trích, nên hiểu thế nào ? Tại sao, ‘các con bổn quốc’ tức dân Do Thái, dân tộc được ‘Thượng Ðế chọn’ lai không vào được nước Thiên đàng mà lại ‘bị liệng ra chốn tối tăm ở ngoài, tại đó sẽ có khóc lóc và nghiến răng’ ? Phải chăng do vì dân Do Thái đã không tuân phục luật pháp của Thượng Ðế nên phải chịu đựng cảnh nầy ? Lời Chúa Jésus phải chăng tiên tri về cảnh dân Do Thái bi đế quốc La Mã tàn sát rồi lâm cảnh tản mạn (diaspora) khắp nơi trên thế giới ? Sau gần 2000 năm tản lạc (kể từ năm 135 sau Công Nguyên), năm 1948 được Liên Hiệp Quốc cho trở về thành lập Quốc gia và trưởng thành lớn mạnh dù dân ít, đất nghèo giữa ‘biển người’ của khối Ả Rập. Nhưng cả Palestine, cả khối Ả Rập không nhìn nhận dù thế giới, đặc biệt Hoa Kỳ và Liên Hiệp Quốc cố dàn xếp sự nhìn nhận quốc gia Do Thái đồng thời với việc thành lập quốc gia Palestine. Sự việc chưa ngã ngũ ra sao, trong lúc đó, Iran, xứ Hồi giáo đang phát triển, trở thành mối nguy cho thế giới, lại ‘cương quyết’ đòi xóa sổ dân tộc cùng quốc gia Do Thái trên bản đồ thế giới. Đến nay, đã trên 60 năm (kể từ 1948), cuộc chiến giữa Do Thái và Palestine (đôi lúc có cả sự tham gia của khối Ả Rập) vẫn còn tiếp diễn mãi. Vùng Gaza là nơi xảy ra liên miên những đụng độ giữa hai bên. Lời Moise trong Sáng Thế Ký, cùng lời trích trên của Chúa Jésus, phải chăng chỉ nói riêng về Do Thái hay là một linh cảm, một lời ‘tiên tri’ nào đó mượn dân tộc Do Thái để nói đến một sự kiện nào xa xôi sẽ xảy đến cho toàn thể loài người ?. Moise là nhà Cách Mạng của dân Do Thái muốn cứu vớt dân tộc ông thoát mọi trầm luân và tạo lập một quốc gia Do Thái hùng cường nên ‘dựng’ nên hai sự việc ‘dân được chon’ và ‘Miền đất hứa’ trên chăng ? Jésus, qua các bản Phúc Âm không nhắc đến hai sự việc nầy mà còn luôn luôn vạch ra thói giả hình nơi đức tin của người Do Thái dưới sự ‘lãnh đạo’ của các Thầy Tế lễ và các Thầy Thông giáo Do Thái giáo. Lời Chúa Jésus được trích trên cùng lời nói có vẻ bí hiểm ‘Ðến ngày phán xét, nữ hoàng nam phương sẽ đứng dậy với dòng dõi nầy mà lên án nó…’’ (Ma : 12-42) liệu chỉ nói riêng về dân tộc Do Thái hay cho chung cả loài người ? Những điều nầy, hầu như Thần học Do Thái và Ki-Tô giáo chưa hề nêu ra.

Vậy, chỉ với Ðức Tin tôn giáo -hiểu như lâu nay- liệu có ‘cứu rỗi’ được nhân loại nầy chăng. ? Những diễn giảng của chúng tôi về Lẽ Ðạo và diễn tiến tiến hóa của nhân sinh và vạn hữu, qua tác phẫm nầy, chúng tôi nghĩ có thể giúp kết hợp được cả hai Ðức Tin -Ðức Tin tôn giáo và Ðức Tin do trí tuệ- làm một, kết hợp ‘Thượng Ðế của trái tim’ (le Dieu du cœur) và ‘Thượng Ðế của trí tuệ’ (le Dieu de l’esprit) thành một thể thống nhất vì riêng Thượng Ðế của trái tim hay của trí tuệ không thôi, không thể dựng xây được cảnh giới Thiên đàng nơi cõi thế (8). Không thể lý luận về Ðức Tin, đúng vậy nhưng có thể lý luận về đối tượng của Ðức Tin cùng những việc làm, những sự việc phát xuất từ Đức Tin. Ðức Tin càng được soi sáng bỡi trí tuệ thì Ðức Tin càng vững, người viết chúng tôi nghĩ thế. Ðức Tin thuộc phạm trù tín ngưỡng siêu hình nhưng không phải siêu hình mà không thể không được soi sáng bằng luận lý vì nếu Ðức Tin là do một mặc khải, một ‘ơn gọi’ của Thượng Ðế thì lý trí luận lý cũng là một ‘phú bẫm’ của Ngài cho con người (do con người đã hái ăn ‘trái tri thức’ nơi Cây Sự Sống). Kết hợp như thế, cơ sở nơi diễn tiến nhân sinh, chúng tôi phát hiện ra những ‘ẩn mật’ nơi Kinh Thánh và nơi lời Chúa Jésus (cùng lời Ðức Phật) và xin hân hạnh được trình bày cùng bạn đọc. __________________

PHẦN 1

CHƯƠNG I CÂY SỰ SỐNG và TRÁI TRI THỨC –

Sống, Sự Sống : vấn đề tiên thiên, huyền nhiệm Cuộc Sống - Cuộc Ðời Vườn Ðịa Ðàng - Nước Thiên Ðàng Ý nghĩa Hiện hữu - Sống gởi – Thác về Sống - Biết – Ðau khổ - Tiến Hóa

‘Tôi nghĩ rằng ý nghĩa của sự sống là cấp thiết nhất trong mọi vấn đề’ (Je juge donc que le sens de la vie est la plus pressante des questions ) Albert Camus (Le Mythe de Sisyphe)

Ẩn dụ đầu tiên nơi Kinh Thánh (phần Cựu Ước) là Cây Sự Sống.

Sách Sáng Thế (Genèse) của Môi-Se viết :’’Giê-hô-va Ðức Chúa Trời khiến đất mọc lên các thứ cây đẹp mắt, và trái thì ăn ngon ; giữa vườn lại có cây sự sống cùng cây biết điều thiện và điều ác’’ (STK :2-9). ‘’Giê-hô-va Ðức Chúa Trời đem người ở vào cảnh vườn E-den để trồng và giữ vườn . Rồi, Giê-hô-va Ðức Chúa Trời phán dạy rằng : Ngươi được tự do ăn hoa quả các thứ cây trong vườn ; nhưng về cây biết điều thiện và điều ác, thì chớ hề ăn đến ; vì một mai ngươi ăn, chắc sẽ chết’’(STK : 2-15,16,17. - Thánh Kinh Hội Mỹ Quốc, Nữu Ước - ‘Ainsi Jéhovah Dieu fit pousser du sol tout arbre désirable à la vue et bon pour la nourriture, et aussi l’arbre de vie au milieu du jardin, et l’arbre de la connaissance du bon et du mauvais’ – ‘Alors, Jéhovah Dieu prit l’homme et l’installa dans le jardin d’Eden pour le cultiver et pour en prendre soin. Et Jéhovah Dieu imposa aussi à l’homme cet ordre : De tout arbre du jardin, tu pourras manger à satiété. Mais pour ce qui de l’arbre de la connaissance du bon et du mauvais, tu ne devras pas en manger, car le jour où tu en mangeras, tu mourras à coup sur –Les Saintes Ecritures, Traduction du monde nouveau : 2 : 9, 15,16,17 – sđd). . Sau khi Adam và Eva nghe lời dụ dỗ của Rắn đã hái ăn trái cấm, Ðức Chúa Trời đuổi cả hai khỏi vườn Ðịa Ðàng, Sách Sáng Thế viết ’’Giê-hô-va Ðức Chúa Trời phán rằng : Nầy, về sự phân biệt điều thiện và điều ác, loài người đã thành một bực như chúng ta ; vậy bây giờ, ta hãy coi chừng, e loài người giơ tay lên cũng hái trái cây sự sống mà ăn và được sống đời đời chăng. Giê-hô-va Ðức Chúa Trời bèn đuổi loài người ra khỏi vườn E-den đặng cày cấy đất là nơi có người ra. Vậy, Ngài đuổi loài người ra khỏi vườn, rồi đặt tại phía đông vườn E-den các thần chê-ru-bin với gươm lưỡi chói lòa, để giữ con đường đi đến cây sự sống’’ (STK : 3-22,23,24 – ‘Ensuite Jéhovah Dieu dit : Voici que l’homme est devenu comme l’un de nous en connaissant le bon et le mauvais, et maintenant, afin qu’il n’avance pas sa main et ne prenne aussi [du fruit] de l’arbre de vie, et ne mange, et ne vive pour des temps indéfinis…..Sur quoi Jéhovah Dieu le fit sortir du jardin d’Eden pour cultiver le sol d’où il avait été pris. Et ainsi il chassa l’homme et posta à l’orient du jardin d’Eden les chérubins et la lame flamboyante qui tournait sans arrêt pour garder le chemin de l’arbre de vie’ – 3 :22,23,24, Les Saintes Ecritures, sđd)..

Qua hai đoạn trên, nơi vườn Eden, Thượng Ðế trồng hai loai cây : Cây Sự Sống và Cây biết điều thiện điều ác, chăng ? Cả hai cây đều được trồng ở giữa vườn. Sau khi đuổi loài người ra khỏi vườn, Thượng Ðế đặt các thần Chérubins ở phía đông vườn để giữ con đường đi đến Cây Sự Sống, không cho con người đến hái trái Cây đó.

Hai đoạn trên nêu ra năm thắc mắc : 1) Thực sự có hai Cây hay chỉ một Cây nhưng mang hai tên khác nhau : Cây Sự Sống (arbre de vie) và Cây Biết điều thiện, điều ác được gọi là Cây Tri Thức (arbre de connaissance). Cần để ý đoạn ‘cũng hái trái Cây Sự Sống’ (qu’il n’avance pas sa main et ne prenne aussi [du fruit] de l’arbre de vie), không rõ Kinh Thánh viết bằng tiếng Do Thái, tiếng Araméen hay Hy Lạp như thế nào, nếu căn cứ vào đoạn dich tiếng Việt và tiếng Pháp trên thì có thể có cả hai loại cây khác nhau: Cây Sự Sống và Cây Tri Thức. Từ ‘cũng’ nơi đây có ý bảo ‘loài người sẽ hái ăn trái của Cây Sự Sống như đã hái ăn trái Cây Tri Thức’ vậy. Như thế, loài người mới chỉ ăn ‘trái’ của Cây Tri Thức chứ chưa ăn được ‘trái’ của Cây Sự Sống. Hiểu như thế thì quả có hai thứ cây hoàn toàn không liên hệ với nhau.và sự ‘Sống đời đời’ cùng ‘Sự Sống bị giới hạn bỡi cái Chết’ do cái Biết phân biệt Thiện, Ác không có chút tương quan nào. Vậy lúc, đuổi Adam, Eva ra khỏi vườn, Thượng Ðế chỉ cho thần Chérubins canh Cây Sự Sông, còn Cây biết điều Thiện, điều Ác có còn chăng hay bị Thượng Ðế hủy đi ? Ðiều nầy, sách ‘Sáng Thế’ không nói. Và nếu quả có hai Cây khác nhau thì vấn đề ‘Tiến hóa’ như chúng tôi nghĩ, không có cơ sở để nêu ra.

2) Loài người chỉ mới ăn được trái của Cây Tri Thức nên biết phân biệt điều Thiện, điều Ác và ‘loài người đã thành một bực như chúng ta’ (xem đoạn trích trên - Bản tiếng Pháp viết :’Voici l’homme est devenu comme l’un de nous, pour la connaissance du bien et du mal – La Bible, traduit des textes originaux hébreu et grec par Louis Segond, Nouvelle edition de Genève 1979). Ðiều nầy, phải chăng ám chỉ tri thức con người càng ngày càng tiến triển đến mức có thể ngang tầm ‘một bực như chúng ta’ về phân biệt điều Thiện và điều Ác. Câu nầy phải chăng phù hợp với quan điểm một số nhà khoa học như nhà khoa học Michio Kaku, khi nói đến những thành tựu lớn lao của Khoa học trong thế kỷ qua và trong thế kỷ tới, đã viết : ‘Chúng ta cuối cùng đã đạt được khả năng khả dĩ thần thánh để vận dụng cuộc sống hầu như tùy thích’’ (1). Và qua các bản Tân Ước, Chúa Jésus đã tiên đoán (hay ‘tiên tri’) những thành quả lớn lao của tri thức loài người về mặt khoa học, khi bảo : ‘Kẻ mù được thấy, kẻ què được đi, kẻ phung được sạch, kẻ điếc được nghe, kẻ chết được sống lại, kẻ khó khăn được nghe giảng Tin Lành’ (Ma : 11 : 5,). Tuy biết phân biệt điều thiện, điều ác ‘ngang một bực như chúng ta’ nhưng loài người chưa ăn được trái của Cây Sự Sống nên không thể sống đời đời như Thượng Ðế. Do đó, Thượng Ðế mới đặt thần Chérubins canh gác con đường, không cho loài người đến với Cây Sự Sông hầu hái trái Cây Sự Sống mà ăn..

Trước nay, các trước tác về Ki-Tô giáo chỉ nói có một Cây thôi, thường gọi là Cây Tri Thức hoặc cho rằng ‘Cây Sự Sống’ và ‘Cây Tri Thức’ chỉ là một. Người viết chúng tôi nghĩ chỉ có một Cây duy nhất, đấy là Cây Sự Sống (arbre de vie) và Trái của Cây Sự Sống được gọi là Trái Tri Thức (fruit de connaissance), còn gọi là Trái Cấm.. Thiết nghĩ, hiểu như vậy có thể đúng với lời trong Sáng Thế ký và phù hợp với các quan điểm trước nay, xem đấy là ẩn dụ đầu tiên trong Kinh Thánh. Hiểu như thế, chúng tôi nhận ra mối tương quan giữa ‘Sống’ và ‘Biết’ để từ đó nói đến Tiến hóa.

3) Cây được trồng tại giữa vườn Eden, có nghĩa là tại Trung tâm Vườn. Theo các huyền thoại về Cây (xem dưới), có thể xem Cây đó là được trồng nơi trung tâm vũ trụ, tượng trưng cho Trục Vũ Trụ..Vì Sự Sống là vấn đề tiên thiên nhất, trung tâm nhất, căn bản nhất, ưu tiên nhất, cần thiết nhất cho tất cả mọi thứ trong vũ trụ hiện tượng nầy.

4) Thượng Ðế cắt thần Chérubins đứng gác ở phía đông khu vườn chứ không ở phía Tây, phía Nam hay phía Bắc của khu vườn, không rõ dụng ý như thế nào. Người viết liên hệ với sự việc ‘khi Chúa Jésus sinh ra, có ba nhà thông thái thấy một ngôi sao hiện ra ở phương Ðông, hướng dẫn họ đến nơi Chúa sinh’ (Ma : 2-2) để giải thích điểm nầy.(xem phần sau : Ngôi Sao phương Ðông, Nữ Hoàng phương Nam)

5) Ăn được trái tri thức, loài người biết phân biệt điều thiện, điều ác, trở thành ‘một bực như chúng ta’. Cần chú ý nhóm từ ‘một bực như chúng ta’ (comme l’un de nous). Từ ‘chúng ta’ ám chỉ gì ? Dĩ nhiên, không phải là Thượng Ðế vì Thượng Ðế chỉ Một, một ‘Thượng Ðế Một’ (Dieu Un). Môi-Se đã ‘lầm lẫn’ viết như trên hay có dụng ý gì ? Ðiều nầy, Thần học Ki-Tô giáo không đề cập. Qua đoạn văn, Thượng Ðế đang tự nói với mình ở ngôi thứ nhất số ít, sao lại bỗng dưng chuyển sang ngôi thứ nhất số nhiều (chúng ta) ? Ðoạn tiếng Việt ‘loài người đã thành một bực như chúng ta’ so ra không đúng với đoạn tiếng Pháp ‘l’homme est devenu comme l’un de nous’. Ðoạn tiếng Pháp nầy, theo người viết, nên dịch sang tiếng Việt là ‘con người (hay loài người) trở thành như một trong chúng ta’. Từ ‘một bực’ có thể hiểu là ‘ngang tầm, ngang trình độ với’. Còn ‘như một trong chúng ta’ thì có nghĩa ‘giống với một ‘kẻ’ trong chúng ta’. Cái rắc rối ở nơi chữ ‘chúng ta’. Người viết chưa hiểu ra sao. Trong tác phẫm ‘Avant le Big-Bang,…’, Ricard Sunder có giải thích nhưng liên hệ đến ‘vũ trụ siêu hình’(cosmos métaphysique) và ‘vũ trụ vật lý’ (cosmos physique), và nhóm từ ‘một bực như chúng ta’ được ông hiểu như là ‘một Thượng Ðế bị phân chia thành ma quỉ’ (comme un Dieu divisé en diables,) và ‘vũ trụ là sản phẫm của một biện chứng của Thượng Ðế và của Ma quỉ, nghĩa là của biểu tượng và những biểu tượng ma quỷ hay, như người ta muốn nói là biện chứng của sự đơn nhất và sự phân chia’ (2). Người viết cũng chưa hiểu ý của Môi-Se khi viết như trên. Biết đâu Môi-Se viết vội vàng hoặc viết khác mà sau nầy Kinh Thánh không ghi lại đúng chăng, điều nầy kể ra không mấy quan trọng. Ðiều quan trọng là ẩn dụ Cây Sự Sống và Trái Tri Thức.

Trước khi tìm hiểu ẩn dụ Cây Sự Sống, xin nói đến :’Sống’, ‘Sự Sống’, tiếp theo là ‘Cuộc sống, cuộc đời’.

A.- SỐNG, SỰ SỐNG - CUỘC SỐNG, CUỘC ÐỜI :

‘SỐNG’, ‘SỰ SỐNG’ : Chưa một định nghĩa nào rõ ràng. Mọi định nghĩa trong các Tự Ðiển hầu như chỉ nói đến những hiện tượng cho biết « có Sự Sống’ hơn là nói rõ ‘Sự Sống là gì’ ? ». Các hiện tượng đó, theo Khoa học, gồm : sự tự nuôi dưỡng (nuitrition), sự thâu hóa (assimiliation), sự tăng trưởng (croissance), sự thích ứng hay thích nghi (adaptation) và sư sinh sản (reproduction). Hiểu như thế là hoàn toàn về mặt Sinh-Vật lý và ứng dụng vào từng cá thể trong một dạng tồn tại nào có cấu trúc hình thể tức một hình hài, thân xác (cây cối, côn trùng, súc vật, con người).. Bình thường, ta hiểu ‘Sống’ là tấm thân xác của chúng ta cùng những khả năng chứa đựng nơi nó đang hoạt động : thở, ăn, uống, mặc, ở, nói năng, bài tiết, đi lại, cử động, cảm giác, tình cảm, nghĩ suy,..giao du, tiếp xúc,…. Khi tất cả những hoạt động đó, trước tiên là hơi thở, không còn thì là ‘Chết’. Hiểu như thế, Sự Sống chỉ có nơi những ‘Vật sống’(les vivants), còn những vật, những thứ được gọi là vô tình, vô tri, những dạng tồn tại không cấu trúc hình thể (ánh sáng , không khí, màu sắc, lửa, gió,…) cùng những dạng tồn tại gọi là ‘vô cơ’ như đất đá, kim loại, thì không ‘sống’, không có ‘sự sống’ mặc dù chúng vẫn Hiện hữu với thế giới, chăng ?.

Tiếng Việt phân biệt ‘SỐNG’ (động từ) , ‘SỰ SỐNG’ và ‘CUỘC SỐNG’, CUỘC ÐỜI’ (danh từ). Không rõ tiếng Hán, tiếng Anh, tiếng Pháp có những từ nào phân biệt rõ ràng như thế không ?.

‘SỐNG’ trước tiên là Hiện Hữu. Theo đó, ‘SỰ SỐNG’ trước tiên là Sự Hiện Hữu.

‘Hiện Hữu’ là ‘tự hiện bày’, ‘tự trình xuất mình ra’ (se présenter) để ‘hiện diện’, để ‘có mặt’ với thế giới trong hai môi trường thiên nhiên và đồng loại. Môi trường thiên nhiên gồm tất cả mọi thứ trong vũ trụ hiện tượng nầy. Môi trường đồng loại, thường gọi là môi trường xã hội tức môi trường giữa các hiện thể cùng giống loại với mình ; nói về loài người thì là ‘môi trường giữa người với người’ mà Nguyễn Du gọi là ‘cõi người ta’. Kỷ niệm Sinh nhựt là kỷ niệm ngày ta hiện tiền với thế giới, nói lên niềm vui của môi trường đồng loại, thấy ta hiện diện cùng mọi người (trước tiên là gia đình). Kỷ niệm ngày chết (Tử nhật) là kỷ niệm ngày ta không còn hiện diện với thế giới, nói lên niềm buồn thương thấy ta không còn ‘có mặt’ cùng với môi trường đồng loại. Theo Bà Hannah Arendt thì : ‘Sồng’ đồng nghĩa với ‘hiện hữu giữa mọi người’ và ‘Chết’ đồng nghĩa với ‘không còn hiện hữu giữa mọi người’. (3) ‘Hiện hữu’, tiếng Pháp thường dùng là ‘exister’. Lý thuyết Hiện sinh hiểu ‘exister’ là ‘Tồn tại’ theo tiền đề của Sartre : ‘Tồn tại có trước Tính thể’ (l’existence précède l’essence). Người viết hiểu ‘tồn tại’ là thời gian hiện hữu của con người hay của một hiện thể nào trong cõi vũ trụ hiện tượng, kể từ lúc được ‘sinh ra’ (hiện hữu) đến lúc mất đi (không còn hiện hữu trong cả hai môi trường thiên nhiên và đồng loại).Từ ‘hiện hữu’ hay ‘Sống’, theo tiếng Pháp, được hiểu là ‘être’ . Từ ‘être’ trong tiếng Pháp, về mặt Triết lý, khá khó hiểu, tùy theo cách viết hoa (Être) hay viết thường (être), tùy theo cách dùng theo danh từ (l’être, un être, les êtres) hay ‘động từ (être, être soi, être homme,..),…Người viết quan niệm ‘có hiện hữu’ mới ‘tồn tại’, nghĩa là phải ‘être’ đã rồi mới ‘exister’..

Với những dạng tồn tại có cấu trúc hình thể, Hiện hữu trước tiên là hiện hữu qua một hình hài thân xác (tấm thân) như cây cỏ, súc vật, con người, nhà cửa, vật dụng, đường sá, máy móc,… , với những yêu cầu bản nhiên của ‘cấu trúc thân xác’ thể hiện qua những ‘hiện tượng sống’ nói trên (4) : Với những dạng tồn tại không có cấu trúc hình thể (ánh sáng, không khí, gió, lửa,..), hiện hữu của chúng thể hiện qua những đặc điểm riêng biệt của chúng, biến đổi do tác động qua lại giữa chúng với các dạng tồn tại khác trong không gian, thời gian (không khí nóng lạnh, nước bốc hơi,…) và cũng đến một lúc nào đó phải ‘chết’ (như ánh sáng mặt trời sẽ tắt khi nhiệt lượng mặt trời cô đọng đến một độ nào đó khiến mặt trời bị nổ tung ; nước sông sẽ cạn khô vì hạn hán,…).

Dù không định nghĩa được -vả cũng chẳng cần phải định nghĩa- tất cả chúng ta –xin nói về con người, dân tộc, nhân loại- đều đã sống, đương sống, sẽ sống theo cách thế nào đó, tất cả đều lo cho Sự Sống, đều phải sống và ham muốn được sống. (Chính sự ‘ham sống’ nầy đã tạo nên ‘tham ái’, điều mà Phật giáo cho là nguyên nhân của khổ đau ; muốn khỏi khổ đau thì phải đoạn diệt tham ái, liệu như thế có nghĩa là ‘đoạn diệt’ sự sống chăng ?).

‘Sống’ là một thứ tự nhiên –Sau nầy, ta gọi Quyền Sống- mà mỗi cá nhân cùng cộng đồng xã hội luôn lo lắng, gìn giữ, chăm sóc cùng đòi hỏi môi trường đồng loại phải tôn trọng, bảo vệ và phát triển để hiện hữu được dễ dàng, dài lâu. Không có sự Sống, Không Sống thì chẳng có vấn đề nào được đặt ra. Trong vở kịch Hamlet (năm 1602), Shakespeare đã để nhân vật Hamlet phân vân tự hỏi : « Sống hay không sống, đấy là vấn đề » (5) . André Malraux đã viết « Một cuộc sống chẳng đáng giá gi nhưng không có gì đáng giá bằng một cuộc sống » (6) . Trong tác phẫm Le Mythe de Sisyphe (huyền thoại Sisyphe), Albert Camus nêu ra vấn đề ‘Tự Tử’ (le suicide), cho đấy là vấn đề quan trọng của Triết lý và điều gấp rút nhất của mọi vấn đề là tìm xem ‘liệu cuộc sống có xứng đáng hay không xứng đáng với nỗi khổ nhọc đã sống’ (7) Bên Ðông Phương, Ðức Khổng đã bảo « Ðức lớn của Trời Ðất là lo cho sự sống » (Thiên Ðịa đại đức viết sinh) nhưng Ngài không nói rõ Trời Ðất lo cho Sự Sống ra sao. Sách Sáng Thế nói rõ điều nầy. Ðối với các loài thú vật ‘phàm giống nào có sự sống thì ta ban cho mọi thứ cỏ xanh đặng dùng làm đồ ăn’ (STK : 1-30). Với loài người, Thượng Ðế ban cho ngoài ‘mọi thứ cỏ kết hột mọc khắp mặt đất và các loài sanh cây sanh quả có hột giống ; ấy sẽ là đồ ăn cho các ngươi’ (STK :1-29), còn cho loài nguời ‘hãy làm cho đất phục tùng, hãy quản trị loài cá dưới biển, loài chim trên trời cùng các vật sống hành động trên mặt đất’ (STK :1-28). Tóm lại Thượng Ðế lo cho sự sống của loài người bằng cho ‘thức ăn’ tức lương thực gồm tất cả mọi ‘vật sống’ trên mặt đất nầy. Vì thế, loài người là loại ‘tạp ăn’ nhất trong tất cả mọi loài.

Trước nay, tất cả Tôn giáo, Thần học, Triết học, Khoa học, Kinh tế, Chính trị, Văn học Nghệ thuật,….chỉ nói đến ‘Con người’ (l’homme) để từ Con Người nói đến cuộc sống con người, chứ chưa hề nói đến ‘Sự Sống’. Theo người viết chúng tôi, vấn đề huyền nhiệm, huyền bí nhất là ‘Sự Sống’ chứ chưa hẳn là vấn đề ‘Con Người’. ‘Sự Sống’ có truớc con người (sự sống của cây cỏ, thú vật) và con người sinh ra là để ‘Sống’. Con người trước nay được quan niệm là ’’hữu thể lý trí, hữu thể tín ngưỡng, hữu thể tình cảm, hữu thể xã hội, hữu thể kinh tế, hữu thể chính trị, hữu thể tương giao, hữu thể cho ngày mai,…’’ nhưng dấy chỉ là những đặc điểm, những tính chất của con người, thể hiện hoạt động của con người trong hai môi trường thiên nhiên và xã hội có khác với các giới loại khác chứ chưa giải thích thế nào là Sống, thế nào là Sự Sống. Do đó, Sống, Sự Sống là một vấn đề huyền nhiệm.(un mystère, une énigme). Và vì là huyền nhiệm, không thể nào giải thích nên ta chỉ có thể hiểu qua những hiện tượng của Sự Sống thôi. Vì thế, ta chỉ nói đến Sống, Sự Sống nơi các loài gọi là sinh vật, còn các loài khác không có cấu trúc hình thể, các loài được gọi là vô tình, vô cơ thì không Sống, không có Sự Sống. Dĩ nhiên, vì không thể giải thích thế nào là Sống, Sự Sống nên phải mượn qua Cuộc sống của con người để hiểu ; điều nầy đúng thôi. Từ đó, đề cập đến ‘giá trị con người’ cùng sự Sống của con người qua sinh hoạt của con người về đủ mọi phương diện.

Tập sách nầy không làm công việc giải thích Sống hay Sự Sống mà chỉ nhằm nói lên diễn trình Sống của loài người qua các dạng thức Sống từ thưở sơ khai đến nay và trong thời gian tới.

Sống, Sự Sống, đấy là vấn đề tiên thiên, có trước mọi vấn đề khác, làm nẩy sinh vô số vấn đề khác, một vấn đề như nhiên, không thể tránh. Những câu hỏi ‘Sống là gì ? Tại sao sống ?’ không thể trả lời. Chỉ biết người nào, dân tộc nào, cả nhân loại đều phải sống, muốn sống, kéo dài sự sống dù gian nan, khổ cực đến mấy. Cái bản năng hay ý chí ham sống đó khiến tất cả đều lo sợ cái Chết. ‘Sống’ là vấn đề căn bản trước tiên của muôn vật. Riêng con người lại luôn luôn tra vấn về nó, luôn luôn đi tìm ‘Ý nghĩa của sự sống’ (le sens de la vie). Rồi từ đó, bao vấn nạn lại đến với tri thức con người : ‘Có Tôi không ?, Tôi là ai ? Tôi từ đâu đến ? Tôi đi về đâu ? Tôi phải làm gì ? Tôi phải sống ra sao ?..Từ những câu hỏi đó, con người băn khoăn đi tìm Nguồn gốc, ý nghĩa và cứu cánh của sự sống, của con người, của vũ trụ. Ðạo học, Tôn giáo, Triết học chủ tâm đi tìm cái Nguyên nhân đầu tiên và cuối cùng tức cái Nguồn gốc, cái Chung cục cùng cái Ý nghĩa của sự Sống. Khoa Học, vì không để ý đến ‘Ý nghĩa’ nên cho rằng ‘Sống, cuộc Sống, cuộc Ðời’ cùng lịch sử và Tiến Hóa chung quy chỉ là những diễn trình mù quáng (aveugle) theo một thứ ‘phi tất định’ (indéterminisme), một ‘ngẫu nhiên’ (le hasard) nên không giải đáp được những tư lự, băn khoăn siêu hình của con người. Trong lúc, Ðạo Học, Tôn giáo, Triết học luôn đi tìm Căn Nguyên, Ý nghĩa và Cứu Cánh, thiên về thuyết ‘Tất Ðịnh’ (Déterminisme) được xem như là ‘hiển nhiên’ hay một ‘giả định’ tất yếu của Luận lý, khó lòng chứng minh, thử nghiệm.

Sống, Sự Sống của con người thể hiện qua Cuộc sống, Cuộc đời của từng người, từng dân tộc, và của chung nhân loại qua quá trình thời gian.

Cuộc Sống là chuổi dài các dạng hiên hữu nối tiếp nhau của từng cá thể trong chủng loại từ ngày sinh ra đến ngày chết trong hai môi trường thiên nhiên và xã hội. Tất cả những sự việc, cảnh ngộ, tính chất, trạng thái, ý nghĩ, tình cảm, hành động, thái độ, cử chỉ, ngôn ngữ,…(mạnh, yêu, vui, buồn, mừng giận, đói nghèo, sung túc, yêu thương, ghét bỏ, hoạn nạn, rủi ro, thành công, thất bại,…) dù do ta hay do bên ngoài đến với ta, dù ta tự nguyện hay bị cưỡng bức, dù đem lại điều hay, cái lợi, vui mừng, hạnh phúc, thành công tiếng tốt hay gây cho ta bất trắc, hoạn nạn, rủi ro, khổ buồn, thất bại, nhục nhã, sầu đau,… ; dù là gì, dù ra sao, dù thế nào, mỗi sự việc như thế là một ‘dạng hiện hữu’, một biểu hiện ‘sự sống’ của ta trong cuộc đời và cũng là một thể hiện của cuộc đời đến với ta trong từng phút giây hiện hữu. Mỗi sự việc như thế là một ‘trạng thái hiện hữu’ của ta, tất cả những trạng thái hiện hữu đó kết thành Cuộc Sống của ta qua quá trình thời gian nơi không gian ta sống. Cuộc Ðời là chuổi dài kết tập tất cả các dạng hiện hữu của môi trường đồng loại qua từng giai kỳ hiện hữu của toàn thể chủng loại trên toàn thể địa cầu hay giới hạn nơi một cộng đồng nào đó (đoàn thể, dân tộc, quốc gia) nơi từng địa bàn sinh hoạt của cộng đồng đó. Tất cả các trạng thái hiện hữu của môi trường đồng loại (hoà binh, an lac, ly loạn chiến tranh, lạc hậu, chậm tiến, tiến bộ, văn minh, áp bức, bóc lột, nghèo nàn, sung mãn, chia rẻ, đoàn kết,…) cùng mọi trạng thái của môi trường thiên nhiên (lạnh, nóng, gió, bão, lụt lội, hạn hán, …) tạo nên Cuộc Ðời đón nhận tác động của từng cá thể, đồng thời tác động vào cuộc sống cá thể để cả hai hoặc gây trắc trở cho nhau hoặc kết hợp với nhau cùng đưa dẫn cuộc sống và cuộc đời sang từng trạng thái hiện hữu mới.

Cuộc sống thuộc từng cá thể ; cuộc đời là cuộc sống chung của chủng loại. Hai bên tương tác nhau. Vì thế, Sống là từng cách biểu hiện của cuộc đời nơi ta cùng lúc là thể hiên của ta vào cuộc đời.

Cuộc Sống, Cuộc Ðời quan hệ nhau khăn khít. Cuộc sống từng cá thể hay của từng tập thể nhỏ ảnh hưởng vào cuộc đời giúp Cuộc Ðời tốt đẹp, phát triển, thăng tiến (những thành tựu mặt nầy mặt no đem lại thuận lợi cho cuộc sống cộng đồng), ngược lại cũng gây cho cuộc đời tao loạn, bất an, đổ vỡ (những ý đồ, hành động ‘lợi kỷ hại nhân’). Cuộc Ðời có thể tạo điều kiện thuận tiện cho Cuộc Sống cá thể (đoàn kết, hợp tác, khuyến khích, nâng đỡ,…) nhưng cũng thường gây trở ngại, cản ngăn cuộc Sống cá thể, ngăn cản Tự do của cá thể. Cuộc đời cũng là trường loại bỏ, đào thải những hành động bất lương của cá thể, bất lương vì làm hại đến cuộc sống cộng đồng. Cuộc đấu tranh giữa người và người tức giữa cuộc sống và cuộc đời nói lên mối quan hê hữu cơ giữa hai bên. Vấn đề Thiện, Ác từ đó được đặt ra. Do cuộc đấu tranh giữa người và người nầy tức giữa Cuộc Sống, Cuộc Ðời mà ‘Chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau’ (Truyện Kiều, câu 2) . Cuộc Sống và Cuộc Ðời luôn tranh chấp, chống đối để qua cuộc tranh chấp triền miên đó, cuối cùng dẫn về thời điểm ‘Chữ Tài chữ Mệnh dồi dào cả hai’(Truyện Kiều, câu 3246) có nghĩa Cuộc Sống, Cuộc Ðời hoà hợp, cái Nghiệp của mỗi người (biệt nghiệp, cá nghiệp) và của Chủng loại (Cộng nghiệp, Tội Tổ Tông) cùng lúc được giải tỏa. Cảnh sống sẽ là Nước Thiên Ðàng hay Hữu Dư Niết Bàn (cảnh giới A-Di-Ðà hay Ðại Viên Cảnh theo Phật giáo) , cảnh sống đời đời tốt đẹp, điều Nguyễn Du đã bảo : ‘Duyên xưa đầy đặn, phúc sau dồi dào’ (truyện Kiều, câu 2724) để ‘Ngàn năm dằng dặc, quan giai lần lần’ (Truyện Kiều, câu 3236 ).

Mục đích sống của con người là đi tìm hạnh phúc, nghĩa là tránh đau khổ bằng cách tạo lập mọi điều kiện thuận lợi, dễ dàng để tồn tại, phát triển và tiếp nối hiện hữu của mình được phong phú, đầy đủ và dài lâu. Ðấy là qui luật tự nhiên của bất kỳ hiện thể nào, thể hiện nơi cuộc tranh đấu mưu sinh thường ngày.

Hạnh phúc, hiểu một cách đơn sơ, giản dị nhất là sự ‘an lạc, có nghĩa là ‘bình an và vui vẻ (paix et joie). ‘Bình an’, trước tiên là thể xác lành mạnh, sức khỏe, không bịnh tật, không bị tai nạn, không bị áp chế, bóc lột sức lực, không phải lao đao, nhọc nhằn khiến tấm thân phải bị quằn quại, đớn đau., ‘Vui vẻ’ là sự bình an về mặt tâm hồn, về tinh thần trong môi trường đồng loại : không bị tước đoạt mọi điều kiện sống, không bị ức hiếp, xem thường, xem khinh, không bị đối xử tàn nhẫn để không bị đau đớn về thể xác, cũng không bị đánh giá là công cụ, là tha dụng cho kẻ khác. Vừa được luôn luôn sức khỏe về mặt thể xác, vừa luôn luôn vui vẻ trong cuộc sống chung giữa môi trường đồng loại, đấy là quan niệm hạnh phúc thông thường mà ai cũng mong muốn. Nhưng rồi, cuộc sống, cuộc đời không đáp ứng cho ta cái yêu cầu đơn sơ đó. Môi trường thiên nhiên cùng môi trường đồng loại luôn luôn ‘phá đổ’ cái hạnh phúc giản dị nầy. Cạnh tranh xã hội cùng mọi thứ tiến bộ, văn minh do tri thức con người đã ‘đa diện hóa’ cái hạnh phúc thông thường trên qua nhiều mặt : của cải, tiền nong, địa vị, chức vụ, quyền uy, danh tiếng để chạy theo sở thích và hưởng lạc ; từ đó, càng đi tìm hạnh phúc lại càng dấn mình vào đau khổ. Rốt cuộc, ‘sống là khổ, đời là bể khổ’ như lời Phật đã nói và diễn trình lịch sử nhân sinh là chuổi dài khổ não từ ngày con người được sinh ra đến nay và tiếp diễn mãi mãi. Cái hạnh phúc được ‘an lạc’ đơn sơ đó không tìm được . Môi trường đồng loại càng lúc càng đưa cái ‘hạnh phúc’ giản dị nầy qua nhiều ngã ngách, qua nhiều quan điểm khác nhau., theo từng ý nghĩa khác nhau .

Tùy quan niệm hạnh phúc mà mỗi người hướng dẫn cuộc sống mình theo một ý nghĩa nào đó hoặc hạn hẹp, gần gũi hoặc cao cả, lâu dài. Do từ mục đích và ý nghĩa đó, mỗi người phát triển cái Biết, đề ra phương pháp, qui hoạch, sắp xếp, tìm kiếm mọi phương tiện, điều kiện thuận lợi, thích hợp với khả năng, nhu cầu và sở thích của mình và với mọi điều kiện bao quanh để thực hiện con đường mình đã nhắm. Nhưng rồi, tuổi già xế bóng, lúc sắp gần kề mồ huyệt lạnh, lại thấy ‘cuộc sống mình vô nghĩa’ hay chưa trọn vẹn ý nghĩa để mong được sống thêm hầu trọn vẹn ý nghĩa cuộc sống mình. Một người già ân hận đã không trọn tình, trọn nghĩa, không trọn trách nhiệm với cha mẹ, vợ con. Một Khổng Tử tiếc không sống lâu thêm để nghiên cứu, tìm hiểu Kinh Dịch. Một A. Einstein, môt J. Robert Oppeihnemer đã ân hận công trình khoa học của mình gây thảm họa cho nhân sinh (trong việc chế bom nguyên tử)., không kể đến bao người ân hận về cuộc sống vô vị, tội lỗi của mình.…Ðấy là tâm trạng chung của lớp tuổi về già hoặc của những ai sau bao thất bại, gảy đổ, buồn đau, đâm ra chán chường cuộc sống, thấy cuộc sống mình và cả cuộc đời chỉ là ảo hóa, phù du, lẩn quẩn trong một tiết điệu hao mòn tê tái : sinh ra, lớn lên, làm việc, học hành, lấy vợ, lấy chồng, sinh con, đẻ cái, hoạt động mưu sinh hay dấn mình cho lý tưởng, vui phút chốc, buồn triền miên, thành công ngắn ngủi, thất bại não nề, sướng khổ, buồn đau liên tục,…rồi bệnh hoạn, già nua và…chết ; từ đời ông tằng, ông cố, ông tổ đến cha mẹ, con cháu, chắt chít,…, cuộc sống ai rồi cũng thế, nào có ý nghĩa, ý vị, sinh thú gì cho cam ! Do đó mà đôi triết gia hiện sinh nói dến nỗi ‘kinh hoàng hiên hữu’ (angoisse d’existence) và con người là một ‘đam mê vô ích’ (une passion inutile), ‘’Lịch sử một cuộc sống, dẫu thế nào, cũng là lịch sử một thất bại’’(8) Thời đại đổi thay, lòng người đổi khác, thời gian trôi qua xóa nhoà tất cả, cái còn lại nơi tâm tư mỗi người là ‘nỗi buồn tại thế’, ‘nỗi buồn hiện hữu’ (tức nỗi buồn về cuộc sống mình) của chúng sinh lãng đãng, xa gần, quanh quẩn, không nguôi. Từ đó nẩy sinh cái đạo tu tiên, xuất thế, phóng dật, tiêu dao, nhàn tản, vô vi,… Một Tản Ðà, mộng lớn, mộng con không thành, ngậm ngùi than thở : -Ðời đáng chán hay không đáng chán Cất chén quỳnh riêng hỏi bạn tri âm !. Một Nguyễn Văn Ái bi quan: -Thuyền ai ngược gió, ai xuôi gió Rốt cuộc cùng trong bể thảm thôi !

Thấy cuộc sống mình vô nghĩa nên cũng thấy cuộc đời vô nghĩa. Cuộc đời, như nói trên, là cuộc sống chung của đồng loại hay của cả chủng loại người. Cuộc sống mỗi người không thể biệt lập với cuộc đời. Ta đi trong dòng đời. Cuộc đời đưa dẫn ta đi. Nhưng cuộc đời không hoàn toàn ở ngoài ta. Ta có dự phần vào cuộc đời vì mỗi tác động của ta vào cuộc đời tạo nên từng dạng sống của ta. Nếu không phản ứng dù thuận hay nghịch với cuộc đời , không dự phần tác động vào nó bằng ý chí và năng lực của ta thì ta không tạo được cuộc sống cho ta. Mỗi người là một ‘Hữu tại thế’ (être dans le monde) nghĩa là hiện hữu của ta trong Hiện hữu của cuộc đời, của thế giới. ‘Hữu tại thế’, trước tiên là ‘hữu cho mình’ vì, nếu không thế, ta không thể hữu cho kẻ khác. Ta hữu cho ta để hữu cho kẻ khác và kẻ khác cũng thế, nếu không xã hội để làm gì và cần thiết gì phải tổ chức thành xã hội. Kẻ chết không còn hữu cho ta mà hữu cho cuộc đời. Ta là kẻ vừa hữu cho kẻ chết vừa hữu cho người bây giờ và người mai sau để từ đó hữu cho cuộc đời như bao kẻ đã chết. Nhưng ‘hữu’ cho kẻ khác (sống cho kẻ khác) cũng là cách thế ‘hữu cho mình’. Mối tương quan kỳ lạ đó chỉ định tính cánh ‘Hữu tại thế’ (être dans le monde) của con người và nói lên mối liên tục lịch sử giữa các thế hệ.

Nhưng Cuộc Sống cá thể là từng ‘thực tại ngắn ngủi, phù du’, trong lúc Cuộc Ðời lại là một ‘Thực tại miên viễn dở dang’ vì chủng loại luôn được tiếp nối qua cái Sống và cái Chết của từng thế hệ hiện thể. Cuộc sống không có ý nghĩa trong hạn kỳ ‘nhân sinh bách tuế vi kỳ’ nhưng cuộc đời tự nó có một ý nghĩa vì Ðời không là cuộc sống từng cá thể rời rạc mà là tổng hoà mọi cuộc sống cá thể qua quá trình thời gian ; đấy là diễn tiến của hiện hữu thế gian, của nhân loại nói chung. Do đó, mọi thành tựu, đóng góp do cái Biết, cái Làm của cá thể đươc lưu giữ, tích lũy nơi cuộc Ðời, dần dần qua từng kỷ nguyên sinh hóa, dẫn về cái Biết toàn bích, viên dung, cái Biết của Cây Sự Sống. Và khi đã đạt được cái Biết của Cây Sự Sống thì không còn phân biệt nữa, không còn vấn đề Thiện, Ác, không còn tranh chấp giữa cuộc đời và cuộc sống, không còn ‘nỗi buồn hiện hữu’ lãng đãng vây quanh. Vì thế, cái ‘vô nghĩa’ của cuộc sống mỗi người lại là điều kiện cho cái ý nghĩa chung của cuộc đời thị hiện. Cái cố gắng làm cho cuộc sống mình có ý nghĩa theo cách thế nào đó, chính là phần đóng góp của cá thể để ý nghĩa cuộc đời chung hiển lộ. Cái ‘ý nghĩa của cuộc đời chung’ hay ‘ý nghĩa chung của cuộc đời’ chính là ‘Ý nghĩa tại thế, ý nghĩa hiện hữu’ tức ‘Ý nghĩa Sự Sống’ thể hiện qua dòng Tiến hóa của nhân sinh.

B.- Qua những trích dẫn trên trong sách ‘Sáng Thế Ký’, ta nêu câu hỏi : ‘Tại sao dùng hình ảnh CÂY và TRÁI CÂY để tượng trưng cho SỰ SỐNG và cho TRI THỨC ?

CÂY SỰ SỐNG’ là Cây mang chở Sự Sống, hàm chứa Sự Sống, cây tượng trưng cho Sự Sống. Cây là một cấu trúc hình thể (tấm hình hài thân xác). Không có cấu trúc hình thể thì không có Sự Sống, dù cấu trúc vật thể đó vô cùng bé nhỏ như một vi khuẩn, một vi trần (từ Phật giáo) hay khổng lồ như một tinh tú, một dảy thiên hà. Với các dạng tồn tại không cấu trúc hình thể (ánh sáng, lửa, nước, không khí,…) sự sống thể hiện qua các đặc điểm riêng biệt của chúng tác động với nhau và vào mọi hiện thể khác. Chúng ta –con người- sống là qua tấm thân xác của chúng ta. Nếu không có thân xác, chúng ta không sống, không hiện hữu nữa. Triết gia Merleau Ponty đã bảo : ‘Tôi là tấm thân của tôi’ (je suis mon corps). Vì thế, sát hại tấm thân xác là làm mất biến sự sống nơi ta, là tiêu diệt sự hiện hữu của ta. Thế Thượng Ðế có ‘sống’ chăng ? Ta không thể hình dung sự sống của Thượng Ðế như thế nào. Thượng Ðế không mang một cấu trúc hình thể nào cũng như không mang chở những đặc điểm riêng biệt nào nên Sự Sống của Thượng Ðế không thể hình dung như sự sống của mọi vật thể trong cõi hiện tượng. Trạng thái hiện hữu của Thượng Ðế là trạng thái ‘Không’, một hiện hữu ‘Không trong Không’, do đó Thượng Ðế bảo với Môi-Se nơi đồi Si-nai rằng ‘Ta là Tự hữu, Hằng hữu’. (xem thêm nơi phần : Sáng Tạo và Tội Tổ Tông).

CÂY, như ta biết, có gốc, có ngọn, có sinh sôi nẩy nở và TRÁI CÂY là kết quả của một quá trình sinh trưởng để tiếp nối liên tục. Hình ảnh CÂY và TRÁI CÂY tượng trưng cho SỰ SỐNG có khởi nguyên, có tận cùng nhưng lại được tiếp nối mãi mãi nên sự sống không chấm dứt. Ðấy là sự sống của chủng loại, sự sống vô tận qua sự tiếp nối của từng thế hệ hiện thể trong chủng loại đó thuộc từng dạng tồn tại. Cuộc sống hữu hạn của từng hiên thể (trung bình 100 năm, nói về con người) là từng ‘Thực tại phù du hoàn tất’ trong lúc suộc sống của chủng loại, của từng dạng tồn tại là một ‘Thực tại miên viễn dở dang’ (réalité toujours inachevée) vì luôn luôn được tiếp nối, nếu không vì một lý do nào đó do bên ngoài hay do tự mình phải bị tiêu diệt. Loài Khủng Long bị tiêu diệt cách đây 65.000 năm vì tai nạn thiên nhiên, cùng tai nạn có thể đưa đến tình trạng một số chim trời, cá tôm, thú vật sẽ bị ‘diệt chủng’ hiện nay là nỗi lo ngại của một số nhà vạn vật và sinh thái học. Sự ‘tiếp nối’ (continuité, một trong những yếu tính của từng dạng tồn tại) chính là sự tiếp tục của cá thể được chuyển vào cho chủng loại. Vì thế, cái hữu hạn của cá thể mang chứa nơi mình cái vô hạn của chủng loại. Cái RIÊNG nằm trong cái CHUNG, cái CÁ THỂ nằm trong cái TỔNG THỂ. Chỉ là Cá thể khi nào cái cá thể đó biểu hiện một tổng thể được chứa đựng nơi nó ; và tổng thể chỉ là tổng thể khi nào được biểu hiện nơi từng cá thể, qua cá thể mà thị hiện. Nếu không như thế thì cá thể chỉ là ‘từng cái một’ riêng lẻ và tổng thể sẽ chỉ là tổng số được dùng về mặt tính toán thôi. Hiểu như thế, chủng loại người (nhân loại) không là tổng số người trên địa cầu. Chủng loại người hay nhân loại là cái trạng thái người chung nhất nơi mọi con người cá thể. Cá thể hiện hữu trong chủng loại và là hình ảnh của chủng loại đối chiếu với các chủng loại khác’ (9). Sự Sống của chủng loại không là hành trình quy tử mà luôn luôn được tiếp nối qua cái chết của từng thế hệ hiện thể (cá nhân, tập đoàn) trong chủng loại. Lịch sử chủng loại được cấu tạo qua từng cái sống và cái chết của từng thế hệ hiện thể trong chủng loại đó’ (10). Mượn hình ảnh CÂY, Kinh Thánh muốn nói lên Sự Sống miên viễn, trường tồn của từng chủng loại trong vạn hữu -nơi đây giới hạn nơi phạm vi nhân sinh- qua từng quá trình sinh trưởng mà động cơ của quá trình sinh hóa đó là TRI THỨC tức cái BIẾT.

Ta nêu thêm câu hỏi : Hiểu như thế, Sự Sống chỉ có nơi những Vật Sống tức Sinh Vật, còn những dạng tồn tại khác được gọi là Vô Cơ thì không có sự Sống sao ? Khoa học chỉ mới chú ý đến những hiện tượng của sự Sống cùng diễn tiến của sự sống nơi từng chủng loại sinh vật chứ chưa nhìn ra rằng ‘SỰ SỐNG’ là yếu tính của mọi sự mọi vật và là động cơ của Tiến Hóa không riêng nơi chủng loại người mà chung cho cả vạn hữu và cái BIẾT không chỉ có nơi sinh vật mà cả cho các loài được gọi là Vô Cơ. Ðã hiện hữu là đã có Sự Sống và mặc nhiên đã hàm chứa cái Biết. Trên bình diện Ðạo Học, những loài vô tình, vô tri như đất đá, mặt trời, mặt trăng, tinh tú hay đến cả chiếc bàn, chiếc ghế, ngôi nhà, con đường, máy móc do con người tạo ra cũng có Sự Sống của chúng và cùng đều hàm chứa cái Biết nhưng vì cái Biết nơi chúng còn trong trạng thái ẩn tàng (en puissance) do các loài đó còn thụ động đón nhận những tác động bên ngoài chứ chưa tự thân vận động do cái Biết chưa thể đi vào năng động (en activité). Một ngọn núi, một dòng sông, một dãy thiên hà, một con đường, một xí nghiệp kỹ nghệ, một chiếc bàn, chiếc ghế, một máy móc, cả một từ, một ngữ nào đó cũng đều trải qua một quá trình ‘sống’ tức hiện hữu từ lúc sinh ra đến lúc bị tan rã, tiêu hủy, nghĩa là ‘chết’ nhưng tất cả không ý thức được diễn trình hiện hữu của chúng, không ‘làm chủ’ được dòng diễn tiến hiện hữu đó mà do tác động của bên ngoài khiến chúng biến đổi nay thế nầy, mai thế nọ cho đến lúc bị hủy diệt, không còn hiện hữu nữa. Thêm nữa, những vật vô tri đó không cùng dạng ‘tồn tại người’ như ta nên ta không nhận ra cái Sống và cái Biết nơi chúng. (xem thêm nơi các phần sau). Cái Biết nơi Sinh vật, đặc biệt nơi con người, vừa vận động tự thân vừa tác động vào bên ngoài nên làm chuyển biến môi trường sinh sống bên ngoài và ngay nơi tự thân mình do đó dẫn về Tiến hóa cho từng chủng loại. Chỉ riêng Tôn giáo, theo người viết, mới nói đến cái Sống và cái Biết của những dạng tồn tại vô cơ như đất đá, kim loại hoặc những dạng không có cấu trúc hình thể như nước, lửa, ánh sáng,…Nhưng tôn giáo chi nói tổng quát, công nhận có Sự Sống của các loại vô tình, vô tri chứ không thể nào tìm hiểu Sự Sống cùng thể hiện Sự Sống của những dạng tồn tại nầy ra sao. Ðiều nầy, tông phái Duy Thức nhà Phật đã nói ‘Nhất thiết duy Tâm tạo, Vạn pháp duy Thức biến’ đề cập đến lẽ ‘Chân Như duyên khởi’ và ‘Nhân Duyên sinh’ nhưng chưa nói rõ về Tiến hóa.

Ði xa hơn, CÂY « hình ảnh biểu tượng cho Sự Sống luôn luôn biến hóa, luôn hướng về trời cao, nói lên tính cách tượng trưng cho chiều thẳng đứng như cái Cây trong họa phẫm của Léonard de Vinci. Ngoài ra, Cây còn dùng tượng trưng cho tính chất chu kỷ của dòng Tiến hóa của vũ trụ : chết và sống lại ; lá cây gợi ra ý niệm chu kỳ, chết và sống làm lá cây rơi rụng rồi lại lại được phủ trùm mỗi năm bỡi những nguồn lá mới. CÂY là mối thông giao giữa ba cấp bực của vũ trụ : phần dưới đất, bằng rể cây đi sâu vào lòng đất ; phần trên mặt trái đất bỡi thân cây và những cành nhánh đầu tiên ; phần trên cao bỡi những cánh nhánh trên cao và bỡi đỉnh cây được cuốn hút bỡi ánh sáng trời cao…Cây tập họp tất cả mọi thành phần : nước chảy bên trong với nhựa cây, đất tích lũy nơi thân cây bỡi rể cây, không khí nuôi sống lá cây, lửa phát sinh từ sự cọ xát của cây. Vì rể cây đâm sâu vào đất và nhánh cây mọc cao vào bầu trời nên CÂY được tất cả xem như biểu tượng mọi liên hệ giữa đất và trời. Theo ý đó, Cây mang tính cách trung tâm của mọi vật đến nỗi « Cây của Vũ trụ » đồng nghĩa với « Trục vũ trụ ». Bỡi tính cách trục trung tâm đó, Cây cũng là con đường đi lên từ đó những ai từ thế giới hữu hình tìm đến thế giới vô hình đều thông qua nó » (11) . Chính do quan niệm nầy mà trong tín ngưỡng nhiều dân tộc, ta thấy hình ảnh cây Sồi (chêne) của dân tộc Celtes, cây Ðiền ma (tilleul) của người Ðức, cây Tần bì (frêne) của người Bắc Âu, cây Ô-liu (olivier) của miền Trung Ðông Hồi giáo, cây Phong (bouleau) và cây Lạc diệp tùng (mélèze) vùng Tây Bá Lợi Á. Ở Trung Hoa, có cây Kien-Mou mọc giữa trung tâm vũ trụ. Với người Chiites dòng hồi giáo theo tập tục ismaélien (chủ trương Hư vô tuyết đối ) thì Cây được nuôi dưỡng bỡi đất và nưóc và vượt khỏi tầng trời thứ bảy, tượng trưng cho Hakikat có nghĩa trạng thái chân phúc, nơi đó, kẻ mộ đạo thần bí vượt qua tính cách nhị nguyên của thế giới biểu kiến, tiếp xúc với Thực Tại tối hậu (Réalité suprême), với cái Nhất Thể nguyên sơ (l’Unité originelle) để đồng nhập với Thượng Ðế. Ở Ấn Ðộ, cây Bồ Ðề, nơi Phật Thích Ca đắc đạo tượng trưng cho Cây Vũ Trụ và Cây Sự Sống. Hình ảnh CÂY tượng trưng cho Vũ Trụ, cho Sự Sống còn được kể đến nơi nhiều dân tộc, nơi nhiều tín ngưỡng ngày trước. được nhiều nhà nghiên cứu, học giả nói đến như Mircea Eliade, H. de Lubac, Gilbert Durand, K. Jung và nhiều người nữa. Còn nhiều ‘huyền thoại’ về CÂY như CÂY không mọc thẳng đứng mà ‘mọc lộn ngược’, rể đâm vào bầu trời, ngọn cây đâm vào đất nói lên ‘sự sáng tạo là hành trình từ Trời cao đến với thế gian’ như trong Kinh Rig-Veda và Kinh Katha-Upanishad (12) Trong Sáng Thế Ký, cái Cây đó không mang riêng một tên nào cả như cây Táo, cây Lê, cây Sồi mà được gọi chung là CÂY SỰ SỐNG. Trái sinh ra từ Cây đó được gọi là TRÁI TRI THỨC tức TRÁI CỦA SỰ BIẾT. (13) Tri thức gì ? Biết gì ? Sách Sáng Thế nói rõ : BIẾT PHÂN BIỆT ÐIỀU THIỆN, ÐIỀU ÁC. có nghĩa phân biệt được phải, trái, nên, hư, đúng, sai, tốt, xấu,…Hai từ ‘Thiện’ và ‘Ác’ nơi dây dùng để chỉ hai mặt đối lập (antagonismes bipolaires) của cùng một sự kiện, một hiện tượng, thường dùng qua hình ảnh ảnh vị thần Janus trong thần thoại Hy Lạp, vị thần có hai khuôn mặt trái ngược nhau : một trẻ, một gìà, hoặc ‘bề sấp’, bề ngữa’ của một đồng tiền.

Căn cứ vào đâu phân biệt được Thiện, Ác ? Căn cứ vào Sự Sống. Thứ gì, điều gì phục vụ Sự Sống, phát triển Sự Sống đều là Thiện ; cái gì hủy diệt sự sống, làm bại hoại, tan rã sự sống thì là Ác. Sự Sống chẳng là cái gì đáng quí nhất sao ? Có người nào không chăm sóc, lo toan, bảo vệ và phong phú cuộc sống của mình về mọi mặt ?. Cuôc « Tranh đấu mưu sinh » (the struggle for life) trong Lý Thuyết Tiến Hóa của Darwin, chẳng đã chứng minh loài vật nào có đủ khả năng ‘biết’ thích ứng với những điều kiện sống mới thì tồn tại, tăng trưởng ; ngược lại là bị ngưng lại, thoái hóa hoặc bị tiêu diệt. Từ đó Darwin nêu ra sự « Tuyển trạch tự nhiên » (la Sélection naturelle) được xem là vấn đề căn bản của Tiến hóa.

CÂY SỰ SỐNG biểu tượng cho toàn thề cái Sống. Trái Tri Thức chỉ là một bộ phận sinh ra từ Cây Sự Sống, nói lên một điều kiện tất yếu của Sự Sống. Tri thức con người trước nay luôn hướng về Tuyệt đối, nghĩa là hướng đến cái Chung cùng, cái Vô hạn, và đã đi tìm từ cái Hữu hạn đến cái Vô hạn .Khoa học đã đi từ cái riêng lẻ đến cái tổng quát, chung cùng, và ngày nay đang khuynh hướng đi từ cái hữu hình, hữu hoại đến cái vô hình, vô hoại . Theo đó, Cây Sự Sống tượng trưng cho cái Chung cùng, cái vô hạn, cái hằng hữu tổng quát bao trùm hết mọi thứ. Trái Cấm hay Trái Tri Thức là cái hữu hạn, cái riêng lẻ. Sự Sống thì vô cùng, bao trùm đủ mọi phương diện mà cái Biết (tri thức) chỉ là một phần của Sự Sống, một trong những điều kiện tất yếu của Sự Sống.

Ông Bà Adam, Eva, trước khi ăn trái cấm, sống hồn nhiên, vô tư, sống rong chơi, không hề suy nghĩ, lo lắng gì. Sự Biết chưa đến với cả hai. Họ không ý thức phân biệt nầy nọ. . Nơi Vườn Ðịa Ðàng, tất cả mọi của cải đều đầy đủ, con người không bận tâm phải đem năng lực mình ra để kiếm tìm vì cuộc sống rất đơn sơ, không nhiều nhu cầu, không ý thức gì về ‘Sống’ hay ‘không sống’, nên cũng chẳng để ý gì đến sở thích, do đó không để ý gì đến vấn đề ‘Thiện-Ác’. Sau khi ăn trái Cấm tức trái Tri Thức, sự Biết đến với họ : biết mình trần truồng, biết sợ Thượng Ðế, biết đói, biết lạnh, biết nóng,…tóm lại là biết đau khổ. Thế rồi, buồn đau, khổ lụy của cuộc sống thế gian dồn dập đổ đến với hai người, với dòng dõi của Thủy tổ loài người khi Ðức Chúa Trời đuổi cả hai ra khỏi Vườn Ðịa Ðàng (vườn E-đen). Cuộc sống của họ cũng như của loài người không còn trường tại, an nhiên, thong dong như trước mà phải luôn luôn tranh đấu để có cái ăn cùng thỏa mãn bao nhiêu nhu cầu khác của cuộc sống và cuộc sống bị giới hạn bỡi cái chết.

Nơi vườn Ðịa đàng, Adam, Eva chưa có cái Biết nên không phân biệt Thiện Ác vả nơi đây cũng không có vấn đề Thiện Ác. Chỉ khi ăn Trái Cấm, con người mới phân biệt Thiện Ác và Vườn Ðịa đàng biến thành cõi Thế gian –cõi người ta- dẫy đầy đau khổ do sự Biết phân biệt Thiện Ác đó. Nên nhớ : khi chưa ăn trái tri thức, Eva và Adam không biết mình trần truồng, không hổ thẹn gì về sự trần truồng đó. Lúc ăn xong trái trí thức, mới biết và hổ thẹn về sự lõa lồ của mình ‘bèn lấy lá cây vả đóng khố che thân’ (STK : 3 :7). (14). Ðạo học Ðông phương từng quan niệm ‘nguyên sơ chẳng có Thiện và Ác’ ; Thiện và Ác chỉ có nơi cõi Tục đế do cái ‘Tâm sai biệt’của con người, do cái Biết của con người mà nẩy sinh để cả hai ‘Thiện và Ác’ làm ‘nền’ cho nhau nơi cuộc sống mỗi người cũng như nơi cuộc đời chung của xã hội nhân loại. Cần để ý : ‘Vườn Ðịa đàng’ chỉ là ẩn dụ nói lên cảnh sống không có ý thức phân biệt, cảnh sống mà con người không nghĩ gì đến vấn đề sống chết, vấn đề phải tạo của cải để sống.

Sự việc Ðức Chúa Trời cắt thần Chérubin canh giữ Cây Sự Sống, không cho Adam, Eva đến đấy nữa, ngụ ý bảo rằng đã vào thế gian (môi trường có trở trường – milieu résistant) thì phải trải qua quá trình sinh hóa, đắm mình vào đau khổ, tội lỗi do cái Biết, mới có thể trở về với Nguồn Cội uyên nguyên. Cây Sự Sống vẫn còn đấy. Ðức Chúa Trời không chặt, không hủy phá nhưng Cây không còn ra Trái của Sự Biết nữa, vì trái nầy đã bị Thủy Tổ loài người đánh cắp hay đã được chuyển vào cho loài người cho đến ngày ‘Trái của Sự Biết’ trở về nguyên sơ với Cây Sự Sống, lúc bấy giờ không còn phân biệt Thiện Ác hay không còn vấn đề Thiện Ác nữa. Ðiều nầy được nói rõ trong sách Khải Huyền lúc ‘Thượng Ðế làm mới lại hết thảy muôn vật’ (Khải Huyền : 21-5) và lúc bấy giờ những người công chính sẽ lại được đến với Cây Sự Sống : ‘Phước thay cho những kẻ giặt áo mình đặng có phép đến nơi cây sự sống’ (Khải Huyền : 22-14).

Hiểu theo Triết Lý Hữu Thể (Philosophie de l’Être, Ontologie) hay Ðạo Học, thì Vườn Ðịa Ðàng là Cõi Vô Phân Biệt, cõi miền ‘không trở trường’ (milieu non résistant) , cõi Sống mà cái ‘Hữu-Tự-Hữu’ (l’Être) và cái ‘Hữu-Hiện-Hữu’ (l’Existence) cùng thời và không tác động lẫn nhau do chưa có Không gian, Thời gian, chưa có những tác động qua lại giữa các sự vật. Adam và Eva là hai yếu tố ‘Âm-Dương’ ; sự việc ăn trái Cấm là hành động tha hóa đầu tiên tạo nên mối tương tác giữa hai yếu tố ‘Âm-Dương’ để sinh thành các dạng tồn tại và trần gian (hay thế gian, cõi Tục đế tức môi trường ‘có trở trường’) dẫy đầy biến đổi để tất cả mãi mãi luân chuyển trong vòng ‘SINH-TRỤ-DỊ-DIỆT’, trong cái lẽ ‘TỬ-SINH’ cho đến thời điểm chấm dứt diễn trình ‘NHÂN-QUẢ’, tức thời điểm Chung Cục của dòng Tiến Hóa của chủng loại, không còn bị chi phối bỡi Không gian, Thời gian dù Không gian, Thời gian vẫn còn có đấy. Ðấy là lúc Trái Tri Thức trở về với nguyên sơ Cây Sự Sống, không còn gây đau khổ cho con người và chủng loại người. Thượng Ðế cắt thần Chérubin để ‘giữ con đường đi đến Cây Sự Sống’ (STK, trích trên) có nghĩa không cho con người đạt được ngay Sự Sống đời đời mà phải qua quá trình biến hóa để Tiến hóa do cái Biết cho đến lúc cái Biết đó hoàn toàn viên dung, vô ngại mới đạt được cái Sống toàn bích đời đời. Sự hướng về Sự Sống đời đời tạo nên Ðức Tin và là quyền Tự Do của con người có chịu hướng về đấy hay không. Nhưng trên dòng Tiến hóa đó, tự thân mỗi con người cá thể không thể đạt được vì diễn trình sống trong vòng hiện hữu của từng cá thể là ‘diễn trình quy tử’, là một ‘thực tại phù du hoàn tất’ (réalité éphémère achevée, trung bình 100 năm). Sự Sống đời đời chỉ do Chủng loại đạt được qua quá trình Tiến Hóa và lúc bấy giờ mỗi cá thể cùng toàn thể chủng loại sẽ cùng hưởng được Sự Sống Ðời Ðời. Ðấy là ý nghĩa và Cứu Cánh của Tiến Hóa. Ðiều nầy, Phật giáo đã nói đến qua cặp phạm trù ‘Biệt nghiệp - Cộng nghiệp’ nhưng lâu nay chưa được khai triển về mặt Tiến Hóa.

Về mặt cá thể, người Việt Nam chúng ta, cũng như đôi dân tộc Ðông phương quan niệm ‘Sống gởi, thác về’ (Sinh ký, tử quy) để nói về Sống và Chết. ‘Sống là gởi’ có nghĩa sự sống qua tấm hình hài thân xác nơi thế gian chỉ là thời gian hiện hữu tạm bợ, ngắn ngủi ; dẫy đầy đau khổ, cõi thế gian chỉ là cõi tạm, cõi ‘giả hữu’, chỉ là một thứ quán trọ qua đường. ‘Chết là về’, có nghĩa về với nguồn cội, về với cảnh sống yên bình thường tại, cảnh sống đời đời, về với Tự tánh, Tự thể, Tính thể, với cái ‘bản lai đồng’ của vạn hữu thưở nguyên khai, nói theo Kinh Thánh là ‘trở về với nước Đức Chúa Trời’. Tại sao thế ? Chúng ta biết tấm hình hài thân xác tức cấu trúc vật thể của sinh vật không thể tồn tại lâu dài, bất biến vì tác động của không gian, thời gian nơi vòng hiện tượng sẽ làm biến đổi, hao mòn, hủy hoại, tan rã. Khi chết đi, tất cả những thành phần cấu tạo nên thể xác con người lại trở về trạng thái sơ nguyên của chúng, nói theo khoa học là trở về với trạng thái những ‘vi tử sơ khai’ (particules élémentaires) để rồi chúng sẽ kết hợp với bao nhiêu vi tử khác, tạo nên cấu trúc hình hài khác như thưở đầu sinh thành vũ trụ hiện tượng. Nhưng phần Tâm linh tức cái Tâm, cái Thánh linh hay linh hồn nơi mỗi người vì không là kết hợp của các vi tử vật chất nên lại ‘trở về’ hoà nhập với trạng thái sơ nguyên ban đầu tức trạng thái Chân Không, trạng thái của Thượng Ðế, trạng thái của Ðạo Thể nguyên sơ., ‘sống đời đời’ trong trạng thái sơ nguyên đó. Do đó, một số người cho rằng ‘chết là giải thoát’, là đi vào một thế giới khác thường hằng an lạc, bình yên. Trang Tử đã ‘gõ bồn mà ca’ chứ không khóc vợ hay ai đó đã chết. Cao Bá Quát, sau chuổi dài sống với thế gian, nhìn bao đổ vỡ tang thương của cuộc sống minh, rốt cuộc nhận ra ‘’Tấm thân ngoại vật là tiên trên đời’’ (tấm thân ngoại vật là tấm thân không do kết cấu vật chất, không chú trọng vào cuộc sống vật chất). Và đám ma, đám táng thường tổ chức rềnh rang, ca hát như vui mừng được tiễn người quá cố về nơi vĩnh hằng, về cõi sống đời đời an lạc. Trong các lời ‘chia buồn’ với thân nhân có người khuất núi, ta thường viết : ‘’Cầu chúc hương hồn ông, bà,… được phiêu diêu nơi miền cực lạc’’ hay ‘’được an bình nơi nước Chúa, nơi cõi vĩnh hằng’’. Ta cầu chúc ‘hương hồn’ tức phần Tâm linh chứ không cầu chúc phần thể xác của người chết. ’Phiêu diêu nơi miền cực lạc’ có nghĩa là ‘tiêu dao, phiêu bồng, phiêu hốt, vô sở trụ’ nơi trạng thái sống hoàn toàn hạnh phúc, không còn phải hệ lụy bỡi tấm thân vật chất nơi thế gian. Cầu chúc hương hồn người chết được ‘về nơi nước Chúa’ cũng cùng ý nghĩa đó, tức là được ‘sống đời đời’, không còn bị chi phối bỡi ‘luân hồi nghiệp báo’, không còn bị trong vòng ‘nhân duyên sinh’, không còn bị ràng buộc bỡi qui luật ‘nhân quả’ như thời còn tại thế. Cuộc sống nơi cõi hiện tượng quay tròn trong ‘bánh xe pháp luân’ sẽ đến một lúc tách rời vòng tròn bánh xe, như một mũi tên phóng vào vô cùng, phần nào, theo người viết, giống như một vệ tinh bắn lên quay tròn theo quỷ đạo một hành tinh rồi tách ra khỏi vòng tròn (hay vòng thuẫn) của quỷ đạo hành tinh đó để lao vút vào không gian vô tận (15) . Nhưng con người, mỗi người, khi chết đi, có thực sự được ‘phiêu diêu nơi miền cực lạc’ đó, có nghĩa thực sự thoát được vòng ‘luân hồi nghiệp báo’ hay không là lại do từ cuộc sống nơi trần thế nầy có biết giải trừ cái ‘Biết phân biệt’ hay không để khỏi phải đầu thai’ vào một dạng hiện hữu thấp hay cao hơn trong ba cõi, theo Phật giáo.

Qua hình ảnh ẩn dụ trên, ta thấy đau khổ của cuộc sống phát sinh từ sự Biết. Trái Cấm, trái của sự Biết nằm trên Cây Sự Sống. Nhưng cái BIẾT một khi còn nằm trên CÂY SỰ SỐNG thì là cái BIẾT hoàn mỹ, cái BIẾT trọn vẹn, cái BIẾT toàn Thiện, cái BIẾT không có Vô minh nào che cản. Ðấy là cái Trí Huệ Bát Nhã (nói theo từ nhà Phật), cái Biết của người lớn hơn Salomon. Còn cái Biết một khi tách rời Cây Sự Sống thì là cái Biết phiến diện, cái Biết phân biệt, cái Biết không toàn bích, cái Biết bị lệ thuộc vào cấu trúc xác thân với tất cả những nhu cầu của nó do cái Tính Thể hay Tự Thể bị chi phối bỡi cái Tự Ngã hay cái Phàm ngã sắc tướng, nói theo nhà Phật. Như vậy, Cây Sự Sống tiêu biểu cho Sự Sống đích thực và Vườn Ðịa Ðàng là cõi Sống (hay Trạng thái Sống) đích thực, hằng hữu. Sự Sống của con người và Chủng loại, một khi không có cái Biết toàn hảo, cái Biết vô phân biệt thì chỉ là cái Sống giả tạm, phù du, biến đổi vô thường và cõi sống là thế gian, trần gian dẫy đầy bất trắc. Vườn Ðịa Ðàng, môi trường ‘không trở trường’ của cái ‘Biết không phân biệt’ trở thành cõi thế gian tức môi trường ‘có trở trường’ với cái ‘Biết phân biệt’. Giáo lý của đức Thích Ca, qua Kinh điển, nhằm hướng dẫn ta đến cái ‘Biết’ viên dung, toàn bích đó, cái ‘Biết’ được gọi là cái ‘Trí huệ Bát nhã’, cái Biết ‘Viên giác’ tròn đầy.

‘Cây Sự Sống’ tượng trưng Sự Sống. Nhưng không thể ý thức về Sự Sống vì Sự Sống là cái gì như nhiên, đương nhiên. Bình thường, chúng ta có để ý tìm hiểu thế nào là Sống đâu ? Hoặc có tìm hiểu thì cũng lại mô tả Sự Sống qua những hiện tượng của Nó : ‘’tôi đang sống’ nghĩa là tôi đang thở, đang ăn uống, đang đi lại, đang hoạt động, nói năng, v.v…’’, chỉ khi nào những hiện tượng đó chấm dứt thì là ‘không sống nữa’ nghĩa là ‘chết’.

Sống và Biết. Theo Kinh Thánh (sách Sáng Thế), Trái Cấm tức Trái của sự Biết nằm trên Cây Sự Sống nên Sống là mặc nhiên Biết hay ‘Sống và Biết’ là hai sự việc không tách rời nhau. Nhưng, như đã nói, cái Biết nơi Cây Sự Sống là cái Biết toàn hảo, còn cái Biết nơi Trái Tri Thức chỉ là một phần của cái Biết nơi Cây Sự Sống, cái Biết chưa đầy đủ, chưa trọn vẹn. Biết tạo nên đau khổ một khi tách rời Cây Sự Sống. Nơi Vườn Ðịa Ðàng, con người chưa có Sự Biết (cái Biết phân biệt) nên Sống trường tại, an nhiên, không biết đau khổ và cũng không gây khổ cho nhau, cũng không có sự Chết. Chỉ khi con người bị Thượng Ðế đuổi ra khỏi Vườn Ðịa Ðàng, phải sống trong Cõi Thế gian để lo cho cuộc sống mình.thì cái Biết phân biệt mới tạo khổ cho con người và sau một thời gian phải Chết.

Cuộc sống ở trần gian đòi hỏi phải Biết vì trong môi trường có trở trường (tức Vũ trụ Hiện tượng gồm cả môi trường thiên nhiên và môi trường đồng loại tức môi trường xã hội) thì con người mới cần đến Sự Biết. Chính cái Biết nầy tạo nên đau khổ. Giả thiết ta sống mà không biết, sống hoàn toàn vô tri, chắc hẳn ta không hề đau khổ hoặc không đau khổ bao nhiêu. Người tiền sử cũng như một số bộ tộc cổ sơ còn sót đến ngày nay đau khổ vì môi trường thiên nhiên chứ không mấy đau khổ vì môi trường xã hội. Họ chưa biết gì đến chuyện ăn ngon, mặc đẹp, ở sang,.chưa biết cạnh tranh hơn thua giữa nhau,…. như con người ‘văn minh’ nên đau khổ của cuộc sống họ rất giới hạn. Nhưng rồi, tiến trình nhân hóa cùng sự sống bắt buộc phải kếp tập thành xã hội (do nhu cầu ‘hợp tác với nhau’ mà sinh ra ‘cạnh tranh nhau’ – coopérer pour rivaliser) dần dần bắt buộc con người phải biết, phát triển cái biết, từ đó cuộc sống tiện nghi, hạnh phúc hơn nhưng cũng từ đó đau khổ càng thêm nhiều, càng thúc giục cái Biết nẩy nở hầu thắng vượt đau khổ. Ở cõi tục đế nhị nguyên nầy, tức môi trường có trở trường, cái sống đi đôi với cái biết. Không biết thì không sống, tùy theo biết nhiều hay biết ít mà sống thế nầy hay thế nọ, tùy theo mức độ biết hoặc theo từng loại biết mà sống cao hay sống thấp hay sống theo mức độ và loại biết của mình. Chính cái Biết khiến mỗi người hay mỗi Cộng đồng xã hội tạo nên một ‘Cách thế sống’, một ‘lối sống’ (facon de vivre, style de vie) nào đó có thể giống nhau hay khác nhau từng mức độ, từng phương thức.Từ đó, đau khổ nhiều hay đau khổ ít, khác nhau về tính chất, số lượng, mức độ. Lịch sử loài người, lịch sử mỗi người, chung quy là lịch sử của cái Biết và của đau khổ. Tất cả Kinh điển, sách báo từ ngày xửa ngày xưa đến nay chẳng là lời rên rỉ, than van, miêu tả đau khổ của cuộc sống, cuộc đời qua những biến cố, những gảy đổ, tang thương của hiện hữu ? Ðức Phật bảo ‘Ðời là bể khổ’. Karl Jaspers, triết gia Ðức bảo :’Thất bại chỉ có với tồn sinh’ (L’échec n’est que pour l’existence) ; nhà văn Pháp Raymond Queneau cũng bảo : ‘Lịch sử là môn học về nỗi bất hạnh của loài người’ (16) Nguồn gốc Sự Sống đến nay vẫn chưa tìm ra. Các bộ môn Khoa học : Sinh hoc, Sinh Hóa học, Thưc vật học, Ðộng vật học, Di truyền học, … đến nay có thể mô tả hiện tượng sống chứ chưa hẳn xác định nguồn gốc cùng định nghĩa được Sự Sống. Sự Sống, theo Khoa học, được xem như khởi đi từ Tế bào. Hình hài thân xác của tất cả ‘Vật sống’ (corps vivants) đều được cấu tạo bỡi vô số tế bào được sắp xếp theo một trật tự nào đó tạo nên sinh hoạt của cơ thể về tất cả mọi mặt. Thân thể con người, trung bình gồm hàng mươi nghìn tỷ tế bào, không kể các loại vi trùng cũng là tế bào trong thân thể. Có hàng trăm loại tế bào khác nhau trong cơ thể con người. Tế bào được cấu tạo bỡi Protéines (đãn bạch tinh) ; Protéines được cấu tạo bỡi Acides aminés ; acides aminés được cấu tạo bỡi những nguyên tử hyt-rô, oc-xy, a-zôt, cac-bon, lưu huỳnh. Kết cấu của tế bào vô cùng phức tạp, tế vi và chức năng của nó cũng vô cùng phức tạp. Nếu nguyên tử được xem là ‘viên gạch’ nền tảng của vật chất thì tế bào là viên gạch nền tảng của sự kiện cấu tạo nên Sự Sống. Nhìn chung có thể nói rằng vật chất là do các nguyên tử li ti tạo nên mà những nguyên tử nầy lại do bao nhiêu vi tử càng nhỏ bé hơn nữa rồi kết hợp nhau thành phân tử và tiếp tục tiến sang những dạng cao hơn, thì cơ thể sinh vật được cấu tạo bằng sự kết hợp vô số tế bào vi ti, bắt đầu từ những vi tử để thành một cơ cấu vi thể (organisation corpusculaire) theo một trật tự tế vi nào đó cho đến lúc hoàn thành một cơ cấu hoàn thiên để phát sinh sự sống. Tổng quát, có thể nói rằng : Cái được gọi là vật sống, có sự sống được cấu tạo bỡi những đơn vị căn bản, tột cùng nhỏ bé được gọi là tế bào vốn mang chở một cơ cấu hóa học phức tạp, kết hợp với nhau để hình thành một cơ cấu thân xác có khả năng thâu hóa, tự nuôi dưỡng bằng mọi chất liệu bên ngoài và tự sinh sản. Cái cơ cấu thân xác đó là chỗ tựa, là chỗ cư trú của phần tâm linh nơi sinh vật. Xin không đi sâu vào vấn đề nầy vì vô cùng rắc rối, dông dài , vả kiến thức khoa học của người viết chẳng bao nhiêu nên diễn tả khó lòng thông suốt. Hơn nữa, khoa học chỉ tìm ra và mô tả những tính chất cùng mọi biểu hiện của sự sống chứ không mấy lưu tâm đến ý nghĩa cùng cứu cánh của sự sống. Chỉ bằng lòng với những nhận thức khoa học không thôi, ta sẽ nghĩ rằng cuộc sông, vô nghĩa, cuộc đời vô nghĩa, tiến hóa vô nghĩa. Tất cả đều là những diễn trình mù quáng. Trong lúc, con người luôn luôn tự hỏi : do đâu có sự sống, tại sao sống, sống là gì, thế nào là sống, sống để làm gì,… ? Những câu hỏi đó không thể trả lời hoàn toàn bằng kiến thức nơi các môn học tự nhiên mà phần nào bằng những kiến thức về các môn học khác gọi là nhân văn, trong đó triết lý, tôn giáo, thần học, đạo học góp phần đáng kể dù mọi điều nêu ra khó lòng chứng minh, kiểm chứng..

Theo các Tôn giáo độc thần, Sự Sống cũng như sự hiện hữu của mọi sụ mọi vật do Ðấng Sáng Tạo thường gọi là Thượng Ðế, là Hóa Công (démiurge) qua nhiều danh xưng tùy theo mỗi Tôn giáo (YHVH, Jéhovah, Allah, Brahma,…) tạo nên. Theo Ðạo Học và một số Triết thuyết khác, Sự Sống phát sinh do từ một Yếu tố uyên nguyên sơ thủy nào đó được gọi là ‘Vô’, là ‘Chân Không’, là ‘Thể Tính Như Lai’, là ‘Ngôi Lời’ (theo Tin Lành St Jean), hay ‘Hữu Thể Căn nguyên nền tảng’ (l’Être fondamental), người viết gọi chung là ‘Ðạo Thể’. (Être).

‘Ðạo Thể’ vốn vô hình, vô sắc, vô thanh, vốn ‘nguyên sơ tự hữu’, không thể dùng bất cứ một cách thức nào để có thể hình dung, nhận biết nên không thể đặt vấn đề : Thượng Ðế hay Ðạo Thể là ai, là gì ?. ‘Ðạo Thể’ do một tác động tự thân nhiệm mật (Khoa học không nhìn nhận điều nầy) đã ‘tự đối tượng hóa’, ‘tự sắc tướng hóa’, ‘tự vật chất hóa’ hay ‘tự tha hóa’, ‘tự vong thân’ mình để phát sinh cõi Vũ trụ hiện tượng bao gồm mọi thứ hiện hữu muôn hình muôn dạng khác nhau. Sự hiện hữu của tất cả mọi vật, mọi sự khác nhau tạo nên không gian ; những tác động qua lại liên tục giữa các thứ hiện hữu đó tạo nên thời gian (17) . Không gian, thời gian cùng xuất hiện một lần từ khi bắt đầu có vũ trụ hiện tượng. Mỗi hiện thể (étant tức mỗi vật dù to nhỏ, lớn bé, dù có hình tướng hay không) đều mang chở nơi mình một ‘không gian, thời gian bên trong mình’ và hiện hữu trong một ‘thời gian không gian bên ngoài mình’. (các sự vật bên ngoài mình gồm thiên nhiên và đồng loại). Tác động giữa hai thứ ‘Không gian, Thời gian bên trong và bên ngoài’ đó tạo ra mọi biến đổi nơi vũ trụ hiện tuợng.và nơi từng hiện thể. Mọi biến đổi chỉ là biến đổi của Không gian qua quá trình thời gian. Nói theo Richard Sunder : ‘thời gian chính là bản thể của không gian’ (18) . Mỗi biến đổi đó gây nên đau khổ cho cuộc sống từng hiện thể cá thể và cho chung môi trường hiện hữu của tất cả cá thể (tức cuộc sống chung của chủng loại tức xã hội hay cuộc đời). Con người –xin nói riêng về con người- không thể thoát ra mọi biến đổi liên tục đó nên dùng cái ‘Biết’ để hoặc thích ứng ‘không thời gian bên trong mình với ‘không, thời gian bên ngoài’, hoặc cải biến ‘không gian thời gian bên ngoài thích ứng với không gian, thời gian bên trong’ mình. Do hai thứ ‘Không gian thời gian bên trong và bên ngoài’ đó mà trước nay, nhìn chung có hai Loại Biết : cái Biết Làm (le Savoir faire) và cái Biết Sống (le Savoir être) được thể hiện qua cái ‘Biết sống chung’ (le savoir vivre ensemble). Cái ‘Biết Làm’ do trí thông minh của từng người hay tập thể nhỏ nhằm thắng vượt mọi trở ngại thiên nhiên và xã hội để nâng cao, phát triển cuộc sống cá thể, do đó tạo nên tiến bộ, văn minh. Cái ‘Biết Sống Chung’ nhằm tạo lập cuộc sống xã hội hài hoà êm đẹp càng lúc càng thăng hoa, do đó tạo nên Văn hóa. Hai cái Biết đó tuy cần thiết nhau nhưng thường gây trắc trở cho nhau –nói theo Nguyễn Du là : ‘chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau’- (19) . Cả hai cái Biết đó vừa tranh chấp vừa tương hợp, đun đẩy nhau dẫn về Tiến hóa. (20)

C.- Sống, Biết, Ðau khổ :

Cuộc sống cá thể và cuộc đời (cuộc sống chung) đau khổ, tội lỗi đều do từ cái Biết. Theo sách Sáng Thế: ‘’Do muốn biết điều thiện, điều ác như Ðức Chúa Trời mà Eva và Adam đã nghe lời dụ dộ của Satan (con rắn) hái ăn trái tri thức để phải bị Thượng Ðế đuổi ra khỏi vườn Ðịa Ðàng rồi triền miên đau khổ vì phải lo cho sự sống của mình’’. Sách ‘Truyền Ðạo’ (Cựu Ước) đã viết : ‘’..Vì nếu sự khôn ngoan nhiều, sự phiền não cũng nhiều. ; ai thêm sự tri thức ắt thêm sự đau đớn’’ (Truyền Ðạo : 1-18). Lão Tử cũng bảo : ‘’Tuê ̣ trí xuất, hữu đại ngụy’’ ( ‘Trí tuệ nẩy sinh thì có dối trá’ - Đạo Đức Kinh, chương XVIII)

Biết, Biết, Biết ! Biết bao cái Biết : cái Biết của cảm giác, cái Biết của con tim, cái Biết của lý trí, cái Biết do nội cảm, cái Biết do ngoại quan. Tất cả đều là Biết. Lòng dục cũng là một cái Biết dù là do trí tuệ hay do bản năng. Biết tạo ra đau khổ, ấy mà ai cũng muốn biết. Sống là phải biết dù biết ở dạng nào. Mọi công trình tìm tòi, nghiên cứu, mọi loại trường học đều nhằm mục đích săn tìm, trau giồi cái Biết, biết nhiều, biết rộng, biết sâu, biết đúng,… để ứng dụng vào cuộc sống, vào trường đời. Bất cứ trường học nào cũng là nơi ‘làm cho biết’ (faire savoir) theo một loại Biết nào đó. Ca dao Việt Nam đã từng nói : ‘’Khó đi mẹ dẫn con đi, Con đi trường học mẹ đi trường đời’’. Con người dùng cái Biết để tạo hạnh phúc, có nghĩa hủy diệt đau khổ, dùng chính vũ khí của đau khổ để tiêu hủy nó nhưng thực sự không làm nổi, vì đau khổ gắn liền với cuộc sống ; mỗi cái Biết phá bỏ được đau khổ nầy thì lại làm phát sinh một hay nhiều đau khổ mới khác. Cái đau khổ của cuộc sống từng cá thể do từ cái đau khổ của từng chủng loại trong cõi hiện hữu, đồng thời gia tăng cái đau khổ của chủng loại trong cuộc đời chung. Mỗi hiện thể phải gánh chịu đau khổ từ hai mặt : đau khổ do cuộc đời chung (không thời gian bên ngoài) và đau khổ do chính cuộc sống riêng mình (không thời gian bên trong mình). Ðau khổ do chính từ sự sống hay cuộc đời chung của chủng loại là Tội Tổ Tông, là Cộng nghiệp ; đau khổ do từng cuộc sống từng cá thể trong cuộc đời chung là Biệt nghiệp, Tự nghiệp, Cá nghiệp.

Sống đòi hỏi phải Biết mà càng biết càng đau khổ và tạo ra đau khổ. Cứ xem cuộc sống mỗi người từ bé đến lớn, cuộc sống nhân loại từ hồng hoang, mông muội đến nay, cái Biết đã tạo đau khổ cho mình và cho người bao nhiêu, dù rằng cái Biết là điều kiện và động lực của Tiến bộ, Văn minh. Tiến bộ, Văn minh trở thành một thứ thần linh ám ảnh, khích động con người triền miên đi tìm cái Biết mỗi ngày cao hơn, nhằm mục đích giải trừ đau khổ nhưng lại gây nên những đau khổ mới ở dạng cao hơn. Muốn không đau khổ thì phải diệt cái Biết nhưng diệt cái Biết là diệt cái Sống. Ðiều nầy không ai làm vì ai cũng muốn sống, ham sống , và dù cá nhân nào đó có thể làm (tự tử) thì cả chủng loại không thể nào làm được

Cái Biết nằm trong cái Sống và Biết là để Sống. Ðiều nầy, Thánh Kinh Ki-Tô-giáo (Tin Lành theo St Jean) đã nói : -Trong Ngài có sự Sống, sự Sống là sự Sáng của loài người (Jn :1-4) -Sự Sáng soi trong tối tăm mà tối tăm chẳng tiếp nhận (Jn :1-5) Sự Sống ở nơi Ngài (Thượng Ðế). Thượng Ðế chuyển sự Sống đó cho mọi vật, đặc biệt cho con người và ‘Sự Sống trở thành sự Sáng của loài người’. Sự Sáng nơi loài người chính là sự Biết nhưng Sự Biết nơi đây là cái Biết của Thánh Linh, của Tâm chứ không phải cái Biết của tri thức phân biệt. ‘Sự Sáng soi trong tối tăm’ có nghĩa cái Biết phá vỡ cái trạng thái mờ mịt của vũ trụ cùng cái tối tăm, ngu dốt của con người. Tối tăm không chấp nhận sự Sáng vì vô minh dày đặc phát xuất từ ba nguyên nhân : -Vũ trụ bao la, huyền nhiệm, cái Biết của con người không thể nào giải tỏa được hết mọi bí mật, huyền nhiệm đó của vũ trụ. Mỗi cái Biết giúp khám phá được huyền nhiệm nào lại đẻ ra một ‘vô minh’ mới để con người lại bị khích động phải biết thêm, biết nữa. Bao nhà khoa học đã nói đến giới hạn của cái Biết của con người trước bao ‘vô minh’, bao huyền nhiệm của vũ trụ và nhân sinh. Thuyết Big-Bang nói đến vụ nổ đầu tiên để sinh thành vũ trụ cách đây trên 13 tỷ năm, tuy được đa số nhà Vật lý công nhận nhưng vẫn có người cho rằng đấy chỉ mới là ‘một Big-Bang’ (un Big-Bang) chứ chưa là cái ‘Big-Bang’ nguyên thủy (le Big-Bang) vì cho rằng có thể có nhiều Big-Bang trước đó. Ðến nay, tri thức con người hay loài người đã phát triển đến cùng độ nhưng vẫn chưa vượt qua được ‘bức tường Planck’ (le mur de Planck), nghia là chưa tìm ra được thời điểm Zéro tức khởi nguyên (Origine) của vũ trụ. Ðể tóm lược, xin mượn lời nhà Thiên Thể Vật lý học Trịnh Xuân Thuận : «Với tôi, con đường của tri thức là một lối đi mà mức đến cứ lùi xa mãi mỗi khi con người đến gần - cái bộ óc hữu hạn của chúng ta không bao giờ có thể tóm bắt được hết cái vô hạn của vũ trụ » (21) -Theo Phật giáo, Vô minh phát xuất từ quan niệm cho rằng sự vật cùng con người có một tự thể bất biến, một cái ‘ngã’ thường tồn, không rõ rằng cái đó chỉ là do ‘nhân duyên sinh’ tạo nên. Vì quan niệm như thế nên không nhìn ra tính cách vô thường của vạn hữu, của vũ trụ. Từ đó, ta mãi bám víu vào những cái ta cho là ‘bất biến’, là ‘chắc thật’ trong lúc chúng chỉ là ‘ảo giác’, là hư huyễn (maya). Cái ta gọi là ‘hạnh phúc’ như của cải, quyền uy, danh lợi, tăm tiếng,…là nhũng cái không có thực, không thực có vì nay có mai không, nay còn mai mất. Bám chặt vào những cái đó là tạo khổ cho mình, cho người. Cái ‘Tự tánh’, ‘pháp tánh’ không chính là sự vật, sự việc tự nó có vì sự vật, sự việc không tồn đọng vĩnh cửu mà chính chúng đang ‘biến đổi’, đang luân lưu, đang trôi chảy, đang thay đổi. Ngay tấm thân của ta cũng là do ‘nhân duyên sinh’ mà tứ đại kết hợp nhưng cũng tan rã nay mai chứ không bất biến. Không nhìn ra ‘dòng chảy’ đó của vạn hữu, của thiên nhiên là cái nhìn sai lầm. Cái nhìn sai lầm nầy, Phật giáo gọi là vô minh. Do cái nhìn sai lầm đó nên ta bám chặt vào tấm thân phàm ngã của ta, cúc cung tận tụy lo cho nó trong lúc chính nó cũng luôn biến đổi trong dòng chảy của không gian, thời gian. Vì nghĩ rằng tấm thân ta là cái chắc thật, trường tồn nên mọi hành động, việc làm của ta dù thuộc ‘thân, khẩu, ý’ luôn lẩn quẩn trong một vòng ‘luân hồi’, nhân quả không bao giờ dứt. Mỗi ý nghĩ sinh ra một ý nghĩ khác, mỗi việc làm phát sinh một việc làm khác, mỗi lời nói đưa đến một lời nói khác, mỗi hành động đưa đến một hành động khác,..chuổi xích đó tiếp diễn không ngừng và ta luôn tạo ‘nghiệp’ cho ta để mãi đắm chìm trong vòng ‘sinh tử luân hồi’, không thể giải thoát ta khỏi vòng ‘nhân quả’. -Thêm vào đó, mỗi hiện thể do từ cái tự ngã cấu trúc sắc tướng của mình lại tạo ra vô minh cho mình và cho xã hội. Những ‘tham, sân, si’ phát xuất từ tấm thân ngũ uẩn trong vòng tương tác của vạn pháp đưa dẫn mỗi người vào vòng tăm tối, làm lu mờ cái Phật tính, Phật tâm, cái Thánh Linh nơi mình, gây đau khổ cho mình và cho kẻ khác, nhiều ít do mức độ của những vọng tâm, vọng niệm, vọng ngôn, vọng động của người đó tác động lại chính người đó và tác động đến bên ngoài. Nhà Phật gọi nguyên nhân phát sinh loại đau khổ nây là do lòng Dục nơi con người. Lòng Dục là lòng luyến ái, ham muốn mọi thứ cần thiết phục vụ tấm thân phàm ngã của ta. Trong mọi thứ Dục , cái Dục nguy hiểm nhất, theo người viết, điều Ðức Phật muốn nhấn mạnh, và chính Chúa Jésus nói rõ ràng nhất, chính là cái Dục Tư hữu và Chiếm hữu. Chính cái Dục Tư hữu, Chiếm hữu đã dẫn dắt mọi cái Dục khác vào vô minh. Tình yêu cũng là một cái Dục, tự nó không xấu, theo người viết, nhưng khi đưa đến chiếm hữu dù được hay không, là đã tạo khổ và làm tan biến ý nghĩa cùng giá trị tốt đẹp của yêu thương. Vì muốn chiếm hữu người yêu cho riêng mình nên ta luôn ganh ghét, đố kỵ, thù oán những ai được người mình yêu chiếu cố, gần gũi, thân mật, đến cả tìm cách hãm hại hoặc ngay cả phá hoại hạnh phúc của người mình yêu. Ði ‘tu’ để đạt được chánh quả, để đạt được Niết Bàn, để thành Phật hay để đón được Tin Lành (vào cảnh giới Thiên Ðàng) cũng là một thứ ‘Dục’, một thứ dục vô cùng tốt đẹp nhưng một khi ‘chiếm hữu’ xen vào để sinh ra ‘cuồng tín’, chiếm hữu Thượng Ðế, Phật, Chúa cho riêng mình, xem mọi tín ngưỡng khác là ‘ngoại đạo’, là sai lầm thì ‘lòng Dục tín ngưỡng’ kia trở thành tai hại vì đưa dẫn ta vào vô minh. Bao chiến tranh tôn giáo, bao kỳ thị, tranh chấp về Tôn giáo trước nay đã biến ‘lòng dục tín ngưởng’ tốt đẹp trở thành nguy hại. Chính lòng dục Tư hữu, Chiếm hữu là nguyên nhân gây điên đảo, khổ đau cho cuộc sống, cuộc đời, nhưng khốn nỗi, đấy lại là động cơ tạo nên Tiến bộ, Văn minh và đưa dẫn về Tiến hóa. Đức Phật đã nói điều nầy nhưng chưa thật rõ ràng. Jésus, qua nhiều lời và đôi dụ ngôn chú trọng đến vấn đề nầy rõ hơn.

Sự Sáng, sự Biết của con người không thể giải tỏa hết vô minh. Phải có sự Sáng của ‘Người lớn hơn Salomon’ tức cái Sáng của Thượng Ðế -nói theo Thánh Kinh- mới phá vỡ được hết Vô minh, nghĩa là mới thấy được cái ‘Chân lý cuối cùng, toàn bích’ của vũ trụ và nhân sinh. Con người chỉ đạt đến cái Sáng đó của Thượng Ðế khi đã đến tận cùng đau khổ, không phải cái đau khổ của riêng từng người mà là của toàn chủng loại do cái Biết được tích lũy qua bao thế hệ nối tiếp nhau trên diễn trình Tiến hóa. Và khi đến tận cùng đau khổ của chủng loại thì chủng loại mới giải trừ được Tội Tổ Tông hay Cộng Nghiệp của chủng loại để đạt được cảnh sống chân như thánh thiện, không còn khổ đau cũng như không gây khổ đau cho nhau và lúc đó, mỗi người cùng nhân loại mới đạt được cái Sống đời đời. Điều ầy được xem là một qui luật của tiến hóa, sẽ được nói rõ trong chương ‘Nghiệp’ của nhà Phật .

Ðau khổ lớn dần theo cái Biết. Cái Biết giải tỏa được đau khổ nầy thì lại tạo ra một thứ đau khổ mới ỏ dạng cao hơn. Chẳng hạn khi tìm ra được ‘chất đốt’ (nhiên liệu), con người thoát được đau khổ vì tối tăm, lạnh lẽo nhưng lại rơi vào cái khổ mới : làm sao cho có nhiên liệu, khai thác nhiên liệu, tích trử nhiên liệu. Sự ‘mất nhiên liệu’ ngày nay chắc sẽ khiến ta đau khổ gấp mấy lần hơn so với lúc chưa tìm ra nhiên liệu. Cũng thế, ngày nay, ta quen viết lách bằng máy điện toán (computer, ordinateur), rủi ro máy bị hư, hẳn ta rất khó chịu, khó lòng quay về với cách viết bằng tay hay bằng máy đánh chữ cơ khí (machine mécanique). Trong cuộc sống xã hội, cái Biết đưa đến cạnh tranh, giành giựt, chiếm hữu của nhau về mọi mặt, không chỉ về lợi nhuận, lợi quyền, về địa vị, tiếng tăm mà cả về tình yêu, về tín ngưỡng. Cái Biết tạo ra nhiều thứ tốt đẹp cho cuộc sống (những tiện nghi, những nguồn năng lượng mới, thuốc men,…) nhưng đồng thời cũng gây ra bao tai hại cho cuộc đời để mỗi cá nhân quằn quại mãi trong khổ đau vì phải tìm mọi cách đấu tranh lo cho sự sống của mình.

Nhưng cuộc sống con người bị hạn chế bỡi cái chết nên không một ai đạt được cái Sáng, cái Biết của Thượng Ðế. Do đó, cái Sáng, cái Biết của từng người, của từng thế hệ được trao lại cho chủng loại, được tích lũy qua tiến trình lịch sử vì cuộc sống chủng loại (cuộc đời) không là hành trinh quy tử như từng cá thể. Ðến lúc cái Biết của con người đạt được cái Biết của Thượng Ðế là ‘Trái tri thức trở về nguyên sơ với Cây Sự Sống’ thì không còn phân biệt Thiện Ác nữa vì không còn gì là Thiện, không còn gì là Ác. Cuộc đời hay cảnh sống của nhân loại lúc bây giở sẽ là ‘Ðại viên cảnh’, là ‘Nước Thiên Ðàng’ do nhân loại tạo dựng cho mình qua suốt dọc dài gây khổ lụy cho nhau vì cái Biết phân biệt. ‘Ðại viên cảnh’ hay ‘Nước Thiên Ðàng’ là hình ảnh ẩn dụ nói đến một trạng thái hiện hữu mới, trạng thái con người thoát ly được (hay không còn bị chi phối bỡi) ‘động vật tính’ nơi minh để không còn phải quằn quại vì khổ đau, bi lụy. Nói theo nhà Phật thì ‘Ðại Viên Cảnh’ hay ‘Nước Thiên Ðàng’ là cảnh sống không còn bị chi phối bỡi Không gian, Thời gian, không còn bị ràng buộc bỡi ‘Nhân Quả’, cái Cảnh giới ‘phi hiện tượng’..

Cái Biết tạo ra phân biệt vì có Biết, ta mới thấy cái khác nhau giữa mọi sự mọi vật nghĩa là ta có so sánh, đối chiếu giữa cái nầy cái nọ, giữa cái của ta, trong ta, nơi ta với cái của người, nơi người, ngoài ta cùng bao nhiêu thứ khác thuộc không gian, thời gian bên ngoài ta. Adam và Eva nơi Vườn Ðịa Ðàng không Biết gì cả vì chưa có cái Biết tức không có ‘cái nhìn sai biệt’ giữa nhau, giữa mình với các hiện thể bao quanh, chưa nhận ra cái ‘Có’ nơi mình và cái ‘Có’ của bên ngoài ; tóm lại, chưa ý thức gì về sự Hữu, nói theo Triết học là chưa có sự phân ly Chủ-Khách nơi mình. Lúc ăn xong ‘Trái của sự Biết’, cái Biết bỗng nhiên đến với Ông Bà để rồi tiếp tục biết thêm, biết mãi qua bao thế hệ chủng loại người và đau khổ theo đấy lớn dần theo cái Biết để phát sinh đấu tranh, hầu giải trừ đau khổ nhưng để làm khổ mình và khổ nhau theo từng dạng thức và mức độ mới lớn hơn. Sự việc Thượng Ðế bảo Adam đặt tên cho các loài vật là bước đầu để ‘cái Biết không phân biệt’ đi vào cái ‘Biết phân biệt’. Adam, Eva bị đuổi ra khỏi vườn Ðịa đàng có nghĩa bị rơi vào vòng đau khổ. Vườn Ðịa đàng biến thành cõi Thế gian tức từ ‘môi trường không trở trường’ chuyển sang ‘môi trường có trở trường’. Trước sau, Ông Bà vẫn ở ngôi vườn đó, chứ có đi đến một xứ sở nào khác đâu, nhưng trước là ‘xứ sở vô phân biệt’ vì chưa có cái Biết và sau đấy là cõi trần gian đau khổ do từ bắt đầu có cái Biết phân biệt. Vườn Ðịa Ðàng là ẩn dụ nói lên cái ‘trạng thái sống vô phân biệt’ từ nguyên sơ, cuộc sống chưa có sự Biết tham dự. Một khi sự Biết nẩy sinh là bắt đầu có cuộc sống phân biệt để triền miên rơi vào đau khổ trong cõi sắc giới.

Ðã biết rồi thì chỉ có biết thêm, biết mãi cho đến khi cái Biết trở thành viên túc, cái Biết phân biệt trở thành cái Biết vô phân biệt, cái Biết của Cây Sự Sống. Ðến bấy giờ, con người và cuộc sống nó không còn trong trạng thái ‘nhị nguyên’ nữa và cõi sống sẽ là ‘nước Thiên Ðàng’ hay ‘cõi Niết Bàn’ hằng cửu tức cũng cõi Ðịa Ðàng trước đây nhưng ơ mức độ cao hơn vì nơi vườn Ðịa Ðàng trước đấy, con người chưa có cái Biết trong lúc nơi Nước Thiên Ðàng, con người đã có cái Biết nhưng là cái Biết toàn bích, viên dung, cái Biết của trạng thái ‘Chủ thể tự tại’ và ‘đối tượng hiện hữu’ là Một. Vườn Ðịa Ðàng, Nước Thiên Ðàng , cả hai chỉ là hình ảnh ẩn dụ cùng nói về cõi hiện hữu thế gian thôi nhưng diễn tả hai trạng thái sống ở hai mức độ khác nhau, trạng thái sau cao hơn trạng thái trước : trước là ‘Vườn’, nay là ‘Nước’ ; trước là ‘trên mặt đất’, nay là ‘trên trời’. Nếu giải thích hoàn toàn bằng Ðức Tin tôn giáo thì ta sẽ ngạc nhiên tại sao loài người bị Thượng Ðế trừng phạt đuổi ra khỏi Vườn Ðịa Ðàng, thế rồi qua quá trình tội lỗi, lúc Ðức Chúa Trời tái lâm cứu rỗi, Ngài không đưa con người về lại Quê hương cũ là Vườn Ðịa Ðàng mà lại đưa đến một Quê hương khác tốt đẹp hơn nhiều tức Nước Thiên Ðàng ? Chả lẽ Thượng Ðế ‘thưởng công’ cho tội lỗi loài người sao ?

Từ Vườn Ðịa Ðàng chưa có cái Biết phân biệt sang cõi thế gian với cái Biệt phân biệt để luôn phải quằn quại trong khổ đau, tiến đến Nước Thiên Ðàng với cái biết viên túc, tròn đầy (cái biết Viên giác, cái Biết Ba-La-mật, theo Phật giáo) thoát mọi đau khổ, đấy là diễn trình tiến hóa của từng chủng loại, đặc biệt của nhân sinh. Nguồn gốc của đau khổ là sự tha hóa của Thượng Ðế hay của Ðạo Thể từ ‘Hữu-Tự-Hữu’ sang ‘Hữu-Hiện-Hữu (trái tri thức tách rời Cây Sự Sống),; căn cơ của Ðau khổ là sự Sống qua tấm hình hài thân xác (hay qua các đặc điểm riêng biệt của các dạng tồn tại không có cấu trúc hình thể), động cơ của Ðau khổ là cái Biết.

‘Sống - Biết – Ðau khổ’ , trong cõi hiện hữu, cái ‘bộ ba’ nầy vừa lẫn vào trong nhau, tác động lẫn nhau, vừa là ‘nhân’ là ‘quả’ cho nhau. Sống phải Biết, Biết tạo ra Ðau khổ, Ðau khổ là ‘chất’ của Sống và là nguồn kích thích cho Biết. Ðến lúc nào Sống mới hết đau khổ, cái Biết mới viên giác, tròn đầy ? Ðiều nầy, theo Thánh Kinh, phải đợi lúc Thượng Ðế tái lâm, làm cuộc phán xét cuối cùng. (cũng là một ‘ẩn dụ’, xin được đề cập trong những phần sau).

Qua hình ảnh ẩn dụ ‘Cây Sự Sống’ và ‘Trái Tri Thức’, Thánh Kinh (Cựu Ước) đã nêu ra vấn nạn về Sự Sống nơi cõi thế gian, được xem là nguồn gốc đau khổ cùng diễn trình đau khổ qua cái Biết phân biệt của con người. Ẩn dụ « Cây Sự Sống » và « Trái Tri Thức » nầy đưa ta đến ba nhận định căn bản sau đây : 1) Sống, Sự Sống là như nhiên, tất nhiên, tất định của tất cả mọi sự, mọi vật trong vũ trụ hiện tượng. Ðã hiện hữu, dù có cấu trúc hình thể hay không, đều phải sống theo một cách thế sống, một lối sống nào đó. Sinh ra là để Sống. 2) Có Sống là có Biết, đòi hỏi phải Biết. Nhưng cái Biết nơi cõi hiện hữu là cái Biết phân biệt do đó tạo nên đau khổ. Cái Biết phân biệt nơi từng người (cuộc sống) và nơi chủng loại (cuộc đời) được tích lũy qua quá trình thời gian, qua bao thế hệ để dẫn về Cái Biết Viên túc, tròn đầy của Cây Sự Sống, từ đó, con người và chủng loại mới có được sự sống đời đời. 3) Do Sống và Biết mà có Tiến hóa. Từ cái Biết phân biệt Thiện, Ác nơi cõi thế gian dẫn về cái Biết của Cây Sự Sống không còn Thiện, Ác ; từ sự sống bị giới hạn bỡi cái Chết dẫn về sự sống đời đời, đấy là diễn trình, ý nghĩa và cứu cánh của Tiến hóa của từng chủng loại nơi cõi thế gian.

Các nhà Thần học cũng như bao bao thức giả từng nghiên cứu, giảng giải Kinh Thánh cùng lời Jésus dù tán dương hay chống đối, chưa để ý phân tích ẩn dụ nầy nên không để ý đến Lẽ Tiến Hóa nơi Kinh Thánh và nơi lời Jésus. Vô vàn Kinh điển Phật giáo cùng bao luận giảng của các Bồ Tát, Tăng Ni, phần lớn chú ý phần Tri Thức luận hoặc Tu chứng nội tâm nên cũng chưa mấy để ý đến Lẽ Tiến hóa của nhân sinh qua lời của Ðức Thích Ca.

Chú thích : Phần ‘Lời nói đầu’ : 1 : Xin xem ‘The Lost Years of Jésus’ của Bà Elizabeth Clare Prophet, -Documentary evidence of Jésus’17-year journey to the East’- , do Summit University Press xuất bản. Theo thư cảm ơn ((acknowledgment) các người cộng tác của Bà, ghi là ‘The Western Schamballa, All Saints Day, 1984). - (xin xem thêm nơi phần ‘Ngôi Sao phương Ðông, Nữ hoàng phương Nam’). 2 : A. Jacquard : bác sĩ và là nhà Di truyền học Pháp, giáo sư Ðại học Lugano (Thụy Sĩ), qua đời năm 2013., 3 : Dêpak Chopra : bác sĩ và giáo sư Y khoa Ðại học Boston,: tác phẫm : ‘’How to know God. The Soul’s Journey into the Mystery of Mysteries’’ của Deepak Chopra– bản dich Pháp ngữ ‘Comment connaître Dieu’ của Nikou Tridon, nxb Rocher, Paris 2001 – Trong tác phẫm nầy, giáo sư Bác sĩ Deepak Chopra nói rõ đã chịu ba nguồn ảnh hưởng là Tôn giáo, Vật lý lượng tử {physique quantique} và các khoa Thần kinh học {neurosciences} ), 4 : « Que le personnage nommé Moise ait ou non existé, qu’il soit ou non monté en haut du mont Sinai, qu’il y ait ou non rencontré Dieu, ce qui importe est le contenu des ‘Tables de la Loi’. ‘Tu ne tueras pas’ est ce qui doit être retenu ; les péripéties qui ont entouré l’adoption de cette règle de vie, tel l’épisode spectaculaire du buisson qui brule sans se consumer, ne sont que des détails de la mise en scène – A. Jacquard : Dieu ?, trang 86). 5 : Je n’ai aucun besoin d’un dieu que je comprends – Xem ‘La plus belle histoire de Dieu’, édts. du Seuil, Paris 1997, trang 46). 6 : cuộc tàn sát giữa người Thiên Chúa giáo và Hồi giáo trong các cuộc Thập Tự chinh (8 lần cả thảy) ; cuộc chiến Israel-Palestine từ 1948 đến nay; cuộc chiến giữa tín đồ Tin Lành và Thiên Chúa giáo tại Pháp trước đây, tại Bắc Ái Nhĩ Lan đến nay mới tạm được lắng dịu ; cuộc chiến tại Irak ; sự giết nhau giữa người Hồi giáo thuộc hệ phái Sunni và Shites, giữa người Hồi giáo Hamas và Fatah ở Palestine ; những khủng bố của các nhóm Hồi giáo quá khích ; không kể những cuộc tấn công của người Hồi giáo tàn sát người Thiên Chúa giáo và Phật giáo tại đôi nơi ở Nam Dương và Thái Lan gần đây). 7 :xin xem phần nào nơi chương : ‘Ngôi Sao phương Ðông, Nữ Hoàng phương Nam’). 8 : người Ki-Tô giáo thường bảo ‘Ðức Tin không cần lý luận. Lý luận sẽ làm mất Ðức Tin. Cứ Tin vào Chúa, cầu nguyện Chúa là đủ. Chúa đã sinh ra ta thì Chúa luôn quan phòng ta,…’. Nếu chỉ giản dị như thế thì cần gì phải học, phải nghe giảng Giáo lý, cần gì các tu sĩ và trí thức nghiên cứu, viết bao sách về Thần học, về Triết lý. Chả lẽ có một ‘Ðạo Chúa dân gian’ và một ‘Ðạo Chúa trí thức’ sao ? Không thể lý luận về Ðức Tin, đúng vậy nhưng có thể lý luận về đối tượng của Ðức Tin cùng những việc làm, những sự việc phát xuất từ Đức Tin. Ðức Tin càng được soi sáng bỡi trí tuệ thì Ðức Tin càng vững, người viết nghĩ thế)

Chú thích : phần ‘Cây Sự Sống’ và ‘Trái Tri Thức’ : 1 : ‘Nous allons finalement acquérir la capacité quasi divine de manipuler la vie presque à notre guise’ – Micho Kaku : ‘Visions, How Science will revolutionize the 21st Century’ -bản tiếng Pháp : ‘Visions, Comment la Science va révolutionner le XXIè siècle’ của Gilles Minot, édts. Albin Michel, Paris 1999, trang 27). 2 : ‘l’idée que le cosmos fut le produit d’une dialectique de Diev et du Diable, c’est-à-dire du symbole et des diaboles ou, si l’on préfère, de l’unicité et de la division’ – ‘Avant Le Big-Bang, sđd, trang 52). 3 : ‘’C’est ainsi que la langue des Romains, qui furent sans doute le peuple le plus politique que l’on connaisse, employait comme synonymes les mots’vivre’ et ‘être parmi les hommes’ (inter homines esse) ou ‘mourir’ et ‘cesser d’être parmi les hommes’(inter homines esse desinere) : Hannah Arendt : ‘The Human condition’, bản dịch tiếng Pháp của Georges Fradier, : ‘La condition de l’Homme moderne’, ,nxb Calman Lévy, Paris,1961 & 1983, trang 42)] 4 : những dạng tồn tại như bàn ghế, nhà cửa, đường sá, máy móc,…, dù không có những hiện tượng sống như cây cối, súc vật, con người nhưng vẫn bị tác động bỡi những dạng tồn tại khác để chịu mọi biến chuyển, đổi thay qua quá trình thời gian. Vì có cấu trúc hình thể nên những dạng tồn tại nầy phải nhận chịu cái ‘chết’ (‘hữu hình hữu hoại’) theo qui luật ‘sinh, trụ, hoại, diêt’). 5 : ‘To be or not to be, that is the question – Vivre ou ne pas vivre, telle est la question’) 6 : Une vie ne vaut rien mais rien ne vaut une vie) 7 : Juger que la vie vaut ou ne vaut pas la peine d’être vécu, c’est répondre à la question fondamentale de la philosophie). 8 : L’histoire d’une vie, quelle qu’elle soit, est l’histoire d’un échec – J.P. Sartre : L’Être et le Néant). 9- ‘Hành trinh vào Nhất Thể - Tội Tổ Tông, trang 218) 10- Tội Tổ Tông, trang 224). 11 :- Xem ‘Dictionnaire des Symboles’ – Jean Chevalier và Alain Gheerbrant, édts Laffont/Jupiter, Paris 1982, trang 62). 12 : xem Dict. des Symboles, sđd). 13 : Trái Tri thức hay Trái Cấm nầy được gọi theo nhiều danh xưng khác nhau : người Hy Lạp cho đấy là trái Vả (figue), người Ý cho là trái Cam (orange), nhiều người khác cho là trái Nho (raisin) hay trái Anh đào (cerise). Do từ tiếng La-tinh ‘pomum’ có nghĩa là ‘trái’ nên đọc trại ra là ‘trái bôm’ hay ‘trái táo’ (pomme) - L’Histoire du monde, tome I, Larousse 1993, trang 139). 14 : Có thể nào sự việc ‘may mặc’ đã khởi đi từ sự việc nầy để con người tránh phô trương bộ phận sinh dục của mình. Vậy, những phim Porno, những tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ ca, nhạc họa mô tả những bộ phận sinh dục nam nữ cùng đề cao mọi cách ‘làm tình’ cuồng bạo dù nhân danh giáo dục, thẫm mỹ, tựu trung chỉ nhằm kích thích cái ‘động vật tính’ nơi con người, nhằm mục đích kinh doanh, làm tiền, hoàn toàn trái ngược với nỗi ‘hổ thẹn’ của thủy tổ loài người). 15 : sự việc tưởng tượng nầy không ngờ lại trùng hợp với trường hợp Vệ tinh Voyager I của Hôa Kỳ đã tách rời quỷ đạo quanh Thái Dương Hệ để bay vào vô cùng - người viết đọc được nơi các tạp chí Science et Vie, không còn nhớ số nào) 16 : R. Queneau : L’Histoire est la science du malheur des hommes).. 17 : Cặp phạm trù ‘Không gian - Thời gian’ vô cùng rắc rối, bao trùm hết mọi thứ hiện hữu cùng mọi hoạt động hiện hữu nơi thế giới hiện tượng.. Cặp phạm trù nầy được hiểu theo nhiều cách theo từng bộ môn học. Thời gian có trước không gian hay không gian có trước thời gian hoặc cả hai cùng có một lúc ? Thật khó lòng xác định. Không gian, Thời gian là ‘thực tại’ tự nó, độc lập với ý thức con người hay cũng chỉ là ‘biểu hiện’ của ý thức con người ? Người viết, qua cảm nhận riêng mình, xin được hiểu giản dị như sau : Không gian trước tiên, chỉ những gì có hình thể, kích thước, trương độ, khối lượng, trọng lượng, màu sắc, hương vị, chuyển động,…như thân xác con người, cây cối, súc vật, con đường, ngôi nhà, sợi tóc, quả tim, tinh tú, ngân hà,..Bao trùm hết mọi ‘không gian nơi từng vật thể’ đó là cả một Không gian lớn rộng, trống rỗng, không rõ biên độ ra sao, ta có thể hình dung như một hình cầu ôm ấp tất cả những vật thể bên trong. Nhiều nhà Khoa học cho rằng ‘không gian hữu hạn nhưng không biên giới’ (espace fini mais sans limites), điều nầy người viết chưa lãnh hội được. Thời gian xuất hiện cùng lúc với không gian, do yếu tính tất yếu của không gian là chuyển động, tương tác nhau. Các không gian tác động lẫn nhau, cuốn hút nhau (attraction) để các không gian luôn được duy trì trong một trật tự. Vì thế, sự chuyển dịch của không gian (cuốn hút, va chạm, xô đẩy,…) cùng vận tốc (vitesse) chuyển dịch giữa các không gian định ra thời gian. Thời gian làm ‘biến đổi’ không gian do sự cuốn hút, xô đẩy va chạm, nói chung là do sự tương tác giữa các không gian mà không gian thay đổi kích thước, trương độ, khối lượng, trương nở hay co rút, rút ngắn hay kéo dài khoảng cách giữa nhau. Do đó, Không gian định ra thời gian và thơi gian làm biến đổi không gian. Trước kia, người xưa dùng không gian đo thời gian như trồng một chiếc trụ để xem bóng cây trụ dài ngắn mà ước tính ra thời gian : giờ Tí, giời Thìn, giờ Ngọ,…Về sau, sự dùng không gian đo thời gian không chính xác nên người ta chế ra đồng hồ, ra lịch. Ngày nay, ta thường nói ‘một giờ đường, mươi giờ bay’ là bao gồm cả khoảng cách cùng vận tốc và thời lượng từ nơi từ nơi nầy đến nơi kia. Không gian, Thời gian không thể tách rời, Albert Einstein quan niệm ‘Không gian, Thời gian bốn thứ nguyên’ (continum espace-temps à quatre dimensions). Thời gian, chiều thứ tư của không gian rất khó hiểu, làm thay đổi quan điểm ‘không thời gian’ trước đây. Ngày nay, nhiều nhà khoa học nói đến vũ trụ 11 chiều (4 chiều ta đã biết, còn 7 chiều kia vô hình ; nhà khoa học Ba Lan Théodore Kaluza nói đến chiều thứ năm.của vũ trụ). Lý thuyết ‘Không gian cao cấp’ hay ‘Siêu Thượng Không gian’ (hyperspace) nói đến những ‘vũ trụ đa bội’ (mondes multiples), ‘vũ trụ song song’ (mondes parallèles), từ đó vấn đề ‘không gian-thời gian’ có khác với quan điểm hiện nay chăng ? Người ta cũng nói đến việc ‘đi ngược thời gian’, tái tạo lại nguồn gốc vũ trụ, nói đến cuộc du hành qua thơi gian ; với khám phá về ‘hang trùng ‘ (wormhole), thời gian đi khác nhau ; ‘hang trùng không chỉ nối hai điểm xa trong không gian mà còn nối liền tương lai vào quá khứ’ và ‘trong vật lý của miệng hang trùng, hiện tượng ‘vô nhân quả’ (acausal effects) xảy ra thường xuyên’ (xem Michio Kaku : Hyperspace, bản dịch tiếng Việt : ‘Siêu Thượng Không Gian’ của Trà Nguyễn, dịch giả chỉ tự đóng thành 5 cuốn, không phát hành, trang 38). Khoa học còn mải miết khám phá, cập phạm trù ‘không gian-thời gian’ trở thành vấn đề quan trọng chủ yếu cho mọi khám phái, giải thích vũ trụ. Người ta phân biệt nhiều loại Không gian, Thời gian : Không gian, Thời gian vũ trụ hay Vật lý (espace-temps cosmique, physique), Không Thời gian tâm lý, Không thời gian xã hội, Không thời gian tuyến tính (linéaire), Không thời gian chu kỳ (cyclique), Không thời gian chủ quan (subjective), khách quan (objective),.…. Người ta cũng quan niệm Thời gian là ‘mũi tên’ luôn luôn phóng tới trước, không phản hồi (irréversible). Dĩ nhiên, Thời gian không quy hồi nhưng chính Không gian lại khiến Thời gian quy hồi, phản phục, theo ý người viết. Chẳng han, vào mùa Xuân, trời trong, mây sáng, hoa nở,…, cứ thế, mỗi lần những hiện tượng không gian đó xảy ra, người ta biết là Mùa Xuân lại về. Nếu căn cứ trên dòng chảy (écoulement) của Thời gian thì mùa Xuân năm qua không thể là mùa Xuân năm nay nhưng căn cứ trên các hiện tượng không gian, thì mùa Xuân năm trước cũng chính là mùa Xuân năm nay. Có lẽ, do đó mà người ta quan niệm về sự ‘tuần hoàn’ của thiên nhiên, vạn vật, về tính cách chu kỳ (cyclique) của thời gian qua không gian. Sự phân chia ‘quá khứ, hiện tại, tương lai’ nơi cõi hiện tượng được xác định qua vị trí của một vật thể, hiện thể, sự kiện (không gian) qua dòng chuyển dịch của thời gian. Không một vật thể, không một hiện tượng, một sự việc nào nơi cõi hiện tượng thoát ra khỏi cặp phạm trù ‘không gian-thời gian’. Một âm thanh, chẳng hạn có một không gian do cường độ, tần số của nó bao trùm một không gian quanh nó và thời gian của nó là âm hưởng của nó tác động vào các sự vật khác. Mỗi hiện thể vừa trong một Không gian, thời gian bên ngoài vừa có một không gian, thời gian bên trong mình. Không gian, Thời gian bên ngoài hiện thể là hai môi trường thiên nhiên và đồng loại. Không gian, Thời gian bên trong mỗi hiện thể là cấu trúc thân xác bao gồm hết mọi bộ phận cấu tạo nên nó cùng vận hành của các bộ phận đó định ra sự sống. Người ta quan niệm một ‘không gian vô biên’ và một thời gian vô hạn’ , điều nầy xin dành cho khoa học. Người ta cũng nói đến ‘Thời gian vĩnh cửu’ (éternel, éternité) đối với ‘thời gian hữu hạn’ (temps limité, temporel) và tính cách ‘Thời tính’ (temporalité) của thời gian. Người viết chưa hiểu thế nào là Thời tính theo Khoa Hiện tượng luận cùng quan điểm của Sartre, của Heidegger. ‘Thời tính’, nhìn chung là tính cách thời gian liên hệ với tâm thức (conscience) con người, vấn đề khá khó hiểu, xin chưa thể đi sâu. Khoảng cách dài ngắn của thời gian thể hiện nơi không gian, theo người viết, được gọi là ‘thời lượng’ hay ‘kỳ gian’ (durée). Khi bảo ‘cuộc sống con người trung bình trăm năm’, có nghĩa ‘kỳ gian sống của con người là 100 năm từ khi sinh ra đến lúc chết. Cái ‘thời lượng’ hay ‘kỳ gian’ ngắn nhất, theo Phật giáo, được gọi là ‘sát na’, giống như ‘nanoseconde’ (một phần tỷ giây) trong Vật lý học hoặc có thể ngắn hơn nữa, thường dùng chỉ về hiện tượng tâm linh. ’Thời điểm’ là sự xuất hiện của không gian, thời gian trong một lúc nhất định nào đó làm khởi điểm cho sự xuất hiện không gian, thời gian kế tiếp. ‘Thời trục’ (temps axial), theo Karl Jaspers có thể là lúc xuất hiện một Thánh nhân, Vĩ nhân hay một lý thuyết nào đó làm ‘đảo lộn’ mọi quan điểm trước nay để mở ra một quan điểm mới mẻ chi phối cả cảnh sống của thế gian như sự xuất hiện của Phật Thích Ca và giáo lý của Ngài, làm thay đổi mọi quan niệm đã có về vũ trụ, về con người. Phỏng theo đó, ta cũng có thể nói sự phát minh hay xuất hiện một công trình, một sự việc nào đó của con nguời làm thay đổi cả quan niệm cùng trạng thái sinh hoạt của nhân loại cũng có thể xem là một ‘thời trục’, chẳng hạn sự phát hiện và sử dụng năng lượng ‘điên lực’ làm thay đổi cả cuộc sống, đem lại những tiến bộ, văn minh về mọi mặt. Sự việc phát minh ra máy Ðiện toán cùng Internet cũng có thể xem là ‘thời trục’ vì đưa nhân loại vào một ‘trí năng cộng đồng’ (intelligence collective), một ‘xã hội tri thức’ (société du savoir) vì tất cả hầu như đều được ‘kết nối’ (connecter) vào nhau chứ không còn là những tri thức rời rạc của từng cá nhân. Sự vận hành của Không gian qua thời gian được gọi là ‘hành trình’. Cuộc sống là hành trình với bắt từng không gian mới qua quá trình thời gian. Trong sách nầy, người viết phân biệt hai thứ ‘Không gian’ và ‘Thời gian’, cơ sở nơi Lẽ Ðạo và dòng tiến hóa của nhân sinh : một ‘không gian vô sở tại’ tức có khắp mọi nơi mà không trụ nhất định nơi một thứ nào., một thứ ‘thời gian vô sở trụ’ hay ‘thời gian không thay đổi’ được gọi là ‘Thời thể’ (temps de l’Être) lúc nào cũng miên viễn là hiện tại (présentement présent), đối chiếu với ‘thời sử’ (temps de l’histoire) tức thời gian nơi vũ trụ hiện tượng có ‘quá khú, hiện tại, tương lai’. Vận hành của hai thứ Không gian, Thời gian vô sở tại và vô sở trụ nầy, người viết gọi là ‘Sử lịch’ (chemin de l’Être), trong lúc vận hành của Không gian, thời gian nơi vũ trụ hiện tượng, được gọi là ‘Lịch sử’ (chemin de l’histoire). Tính cách cận lập, gùn ghè của hai thứ Không gian, Thời gian đó định ra Sử tính (historial, historalité) của diễn tiến tiến hóa của vạn hữu và mỗi con người là một ‘tự tính lịch sử’ (sujet historial). Trên đây chỉ là ‘cảm nhận’ của người viết theo hiểu biết non kém của mình thôi.]. 18 : ‘le temps est la substance même de l’espace’, xem ‘Avant le Big-Bang’ của Richard Sunder, sđd, trang 22). 19 : Tài : cái Biết Làm, cai khả năng từng người lo cho cuộc sống cá thể; nhà Phật gọi là Biệt nghiệp ; Mệnh : cái biết sống chung của Xã hội tức cuộc đời, nhà Phật gọi là Cộng nghiệp – xin xem phần sau). 20 : Hai cái ‘Biết Làm’ và ‘Biết Sống’ được diễn giảng nhiều hơn nơi các phần sau). 21 : Pour moi, le chemin de la connaissance est une piste dont le poteau d’arrivée ne cesse de s’éloigner au fur et à mesure que l’on s’en approche – Je crois que notre cerveau fini ne pourra jamais appréhender l’infini de l’univers – Xem ‘Trinh Xuân Thuận : un astrophysicien’ (entretiens avec Jacques Vaulthier), nxb Beauchesne – Fayard, 1992, trang 52).

Những người lính một thời bị lãng quên: Viết Lại Lịch Sử

• Một Trang Lịch Sử

• Vietnamese Commandos' History

• Bill of Compensation

• Never forget

• Viết Lại Lịch Sử  Video

• Secret Army Secret War Video

• Đứng Đầu Ngọn Gió Video

• Con Người Bất Khuất Video

• Dấu Chân Biệt Kích Video

• Kiểm Lại Hồ Sơ Biệt Kích Video

• The Secret war against Hanoi Richard H. Shultz Jr.

• Gulf of Tonkin Incident

• The heart of a boy

• Binh Thư Yếu Lược Trần Quốc Tuấn

• U.S Debt Clock

• Wall Street and the Bolshevik Revolution Antony C. Sutton

• Wall Street and the Rise of Hitler Antony C. Sutton

• None Dare Call It Conspiracy Gary Allen

• Chiến Tranh Tiền Tệ (Currency War)

• Confessions of an Economic Hit Man John Perkins

• The World Order Eustace Mullin

• Trăm Việt trên vùng định mệnh

• Chính Đề Việt Nam Tùng Phong (dịch)

• OSS vào Việt Nam 1945 Dixee R. Bartholomew - Feis

• Chủ Nghĩa Dân Tộc Sinh Tồn

• Nguồn Gốc Dân Tộc Việt Nam Bình Nguyên Lộc

• Quốc Tế Cộng Sản

• How Does a Bill Become Law?

• New World Order

• The World Order Eustace Mullin

• Why Vietnam?

• Vietnam War Document

• American Policy in Vietnam

• Foreign Relations Vietnam Volum-1

• The Pentagon Papers

• Vietnam and Southeast Asia Doc

• Vietnam War Bibliogaphy

• Công Ước LHQ về Luật Biển

• Chủ thuyết Dân Tộc Sinh Tồn

• Silenced! The Unsolved Murders of Immigrant Journalists in the USA. Juan Gonzales

• Society of Professional Journalists: Code of Ethics

• The Vietnamese Population in USA

• Douglas Mac Arthur 1962

• Douglas Mac Arthur 1951

• John Hanson, President of the Continental Congress

• An Sinh Xã Hội - Cách Tìm IP Email

• Public Holiday

• Build your knowledge

• Ca Dao -Tục Ngữ

• World Population

• World Debt

• US Debt Clock 

• Kim Âu Youtube .

• Phi Long Youtube .Khiêu Vũ Sài Gòn . Videos Khiêu Vũ

• Khiêu Vũ Căn Bản .Hoàng Thông1 . Hoàng Thông02

• Passodoble. Passodoble . Passodoble

• Rhumba . Rumba .  Rumba PL

• Cha Cha Cha . Cha Cha cha. Cha Cha ChaPL

• TangoSG . TangoPL . TangoTH . Tango.

• Boston . Boston . Boston PL

• Valse. Valse. Valse PL

• BebopTH . Bebop. Bebop PL

• Samba. SambaPL . Samba

• Dance. Slow Tango

• Jive . Bachata . Salsa

• Valse Andy Wong . Viennese Valse . DrDance . Danptner . Dispatch

• Valse Routine . Tango Routine . Tango Student

• Minh Hà . Thái Nguyên

• Sports

• The Beatles. French Music . Nhạc Pháp . Dalida .

• Bee Gees . Rolling Stones . Animals . Shadow . Ventures

• Uyên Hà - Uyên Hà 1

• http://www.chinhnghia.com/

• http://www.kimau.com

• http://www.tinhhoa.org

• http://www.sos.state.tx.us/corp/forms_boc.shtml

• http://chinhnghiaviet.informe.com/forum/

• http://nguoidalat.informe.com/forum/

• http://chinhnghiamedia.informe.com/forum/

• http://huongduongtxd.com/internet_links.html

• Antiwar