NGƯỜI QUỐC GIA ĐẶT QUYỀN LỢI CỦA TỔ QUỐC VÀ DÂN
TỘC LÊN BẢN VỊ TỐI THƯỢNG CHỨ KHÔNG TRANH QUYỀN ĐOẠT LỢI CHO CÁ NHÂN, PHE
NHÓM, ĐẢNG PHÁI HAY BẦY ĐÀN TÔN GIÁO CỦA M̀NH.
NGƯỜI QUỐC GIA BẢO
VỆ LĂNH THỔ CỦA TIỀN NHẦN, GIỮ G̀N DI SẢN VĂN HÓA DÂN TỘC, ĐĂI LỌC VÀ KẾT
HỢP HÀI H̉A VỚI VĂN MINH VĂN HÓA TOÀN CẦU ĐỂ XÂY DỰNG XĂ HỘI VÀ CON
NGƯỜI VIỆT NAM PHÙ HỢP VỚI XU THẾ TIẾN BỘ CỦA NHÂN LOẠI.(1)
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Mượn ca từ của nhạc sĩ Phạm Duy làm chủ đề th́ may ra trọn ư,
trọn t́nh cho cụm từ: –In Love With The Way; đặc cách này có thể không
đi sát vấn đề, nhưng; đó là thể cách diễn đạt ư và lời, chữ và nghĩa cô
đọng trong một nghệ thuật bút pháp (calligraphy), một thứ nghệ thuật
không lời, không màu, không sắc cùng một vóc dáng của thủ pháp, thủ ấn
hay thư pháp; là sắc tố có tính chất nghệ thuật điêu luyện hơn là nghệ
thuật tŕnh diễn. Bút pháp là lối chơi chữ theo kiểu viết đẹp
–Calligraphy; it means for ‘beautiful writing’. Là một nghệ thuật mà nơi
đây chữ và h́nh tượng giao vào nhau, nơi mà người nghệ sĩ cố công tạo
vào đó một h́nh ảnh bày tỏ qua ‘con chữ / the word’ là lời nói vượt hẳn
của người viết chữ có tài năng; nghĩa là giữ đúng văn bản trong thế đứng
nguyên vẹn và hoàn hảo đầy niềm tin ở nó –the meaning of words in a way
that transcends the text while remaining completely faithful to it. Bút
pháp là một nội công mang vào đó một tinh thần có ư nghĩa và tăng thêm
thi vị hóa cho một hiện h́nh đă tỏ ra trên mặt chữ, biểu lộ như một kích
thích tố vào mọi giới, hầu như nó có một ngữ ngôn để nói lên, một văn
hóa cách riêng mà người Trung Hoa dày công tu luyện coi nó như ‘đạo chữ’
giống như trà đạo của Nhật vậy. Một thứ nghệ thuật của con chữ -art of
the word- một diễn giải ư nghĩa thâm hậu, vừa phô diễn một thái độ tài
hoa phong vị thủy của con người lịch lăm để từ đó trở nên một tập truyền
của người Á đông, đặc biệt ở Trung hoa coi như lối tượng h́nh
(pictograph), đặc chất của nghĩa chữ là phong thái mang lại cuộc đời mới
hơn, nó được coi như vũ điệu ba-lê lả lướt, bay nhảy trong trí
(choreography) đưa từ trạng thái b́nh thường đến trạng huống bất ngờ,
tuyệt thú.
Chữ tượng h́nh qua vật thể hoặc dựa vào đó để mô tả và đọc
thành tiếng; khi chữ và nghĩa sát nhập vào hồn người là lúc người ta bắt
đầu biết qúi con chữ để viết thành văn thơ và nắn nót từng chữ như diễn
tả cho một nội thức qua từng mạch chữ bằng tất cả giác quan và ư thức,
một thứ ư thức tiềm ẩn và bao hàm, khiêu gợi trong một ư thức thâm sâu
của những ǵ thuộc khoái cảm qua từng nét chấm phá và từ chỗ đó người
chơi chữ bắt đầu sáng tạo con chữ phóng khoáng và mới lạ hơn, phát sinh
ra lối viết chữ đẹp là chịu ảnh hưởng những văn tự đục trên đá, trên gỗ.
Bút pháp nhập cuộc như hội họa và điêu khắc xâm nhập vào thi ca cũng như
văn chương đáng chú ư nhất là ở Trung quốc, phơi mở một nội tâm qua cách
diễn đạt mới. Thư pháp ngoài việc phát huy qua ngọn bút lông là cả tấm
ḷng rộng mở, khoan dung nhưng phải bén nhạy và linh động qua đôi mắt
rung động và đôi tay uyển chuyển trên từng ngón xuân nồng, bởi;người
nghệ sĩ viết theo lối thủ pháp, thủ ấn hay thư pháp là họ đang đối diện
với cái đẹp nội tại, nghĩa là nhập định trong tinh thần coi chữ là nghĩa
ḥa nhập vào trong một chữ, khiến cho người chơi chữ quên hết ngoại giới
và từ chỗ đó chữ viết đi vào trạng thái trực giác h́nh tướng. Viết chữ
Hán cũng là một thứ nghệ thuật vẽ. Vương Duy đời Đường (Tang dynasty
(618-907) cho đó là nghệ thuật h́nh tượng, bởi; người nghệ sĩ chơi chữ
nh́n thấy: giấy, bút, mực là một tác động đưa người nghệ sĩ phiêu lưu
vào h́nh ảnh của ‘rồng bay phượng múa’ và tạo cho con chữ trở nên h́nh
tướng của chữ như một mô tả sự vật. Bút pháp là một sự cần thiết cho ngữ
ngôn của tâm hồn, gần như một thứ trừu tượng Đông phương (Orietal
abstraction) ḥa vào nhau cùng một thể, hấp thụ vào những ǵ cần thiết
mà người xưa đă để lại và thêm vào đó một sáng tạo độc đáo cho một thủ
pháp riêng biệt, ḥa tan vào trong đó một thứ luân lư đạo đức có từ một
sự ngưng kết (concreteness) thấm thấu khi thành h́nh mặt chữ nhất là thi
ca và hội họa. Bút pháp được coi như chủ nghĩa h́nh tượng (Imagism).
Tiện thể nói qua Vương Duy: ông là một trong tứ đại thi nhân đời thịnh
Đường (Lư Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị và Vương Duy) Vương Duy ngoài thi ca
c̣n là họa sư, một tay bút pháp lừng danh và thiền họa thủy mặc Nam
phương. Tô Đông Pha nói về Vương Duy: ‘Trong thơ có họa, trong họa có
thơ / Thi trung hữu họa, họa trung hữu thi’ đặc biệt thư pháp viết lên
thơ là biệt tài của Vương Duy. Thành ra thủ pháp là một h́nh thái quan
trọng khác cho một biểu trưng của con chữ; đôi khi nh́n vung văi, quệt
quặc nhưng dưới mắt nghệ thuật có thể là đẹp do đường nét uyển chuyển và
màu mực tạo cho chữ viết có một sắc thái ở bên trong lẫn bên ngoài. Nhớ
cho điểm này: thơ Vương Duy là biểu tượng cho ḍng thi ca tượng h́nh
(bút pháp). Ông chuốt vót từng con chữ như lối chơi chữ; từ chỗ đó biến
thành vẽ chữ, mà Đường thi là thể thơ cô đọng, lời vắn t́nh dài nhất là
thể thơ tuyệt cú, ngay cả việc chấm phá con chữ mang tính chất nghệ
thuật hội họa thủy mặc. Bài thơ nổi tiếng của Vương Duy là một trong ba
trăm bài thơ Đường hay nhất chất chứa một phong cảnh thiên nhiên qua
thời tiết, hoa lá cành sum suê ở đất Vị. Bài thơ ‘Vị Thành Khúc’ của đại
nhân họ Vương như sau:
Vị Thành triêu vũ ấp khinh trần
Khách xá thanh thanh liễu sắc tân
Khuyến quân cánh tận nhất bôi tửu
Tây xuất Dương Quan vô cố nhân.
Mà Bùi Giáng cho rằng đă đạt tới cơi đạo vô ngần của Vương Duy
và đă được thi sĩ họ Bùi dịch một cách tài t́nh, vượt thoát một cách
siêu độ. Tiếc thay nguyên bản gốc bằng bút pháp không c̣n tại thế để tồn
lưu, tồn lại cho nhân gian; với tiết điệu của Bùi Giáng cũng đủ cho
chúng ta thấy con chữ nó trào ra như suối nguồn như cá gặp nước như rồng
gặp mây với ư thức sống động của từng con chữ:
Vị Thành mưa sớm mù tăm
Cơi miền bụi ướt thấm đầm ngơ thuôn
Quán mờ liễu thắm xanh buông
Mời anh cạn chén rượu buồn tiễn chân
Tiền tŕnh quan ải tây phân
Đèo truông ra khỏi cố nhân không c̣n.
(Bùi Giáng-Mùa Xuân trong thi ca).
Như thế cũng đủ thấy chữ và nghĩa nó tung hoành như thế nào.
thi sĩ Bùi Giáng đă ‘bút pháp’ c̣n hơn cả bút pháp mà chúng ta từng
chiêm ngưỡng.Tuyệt chiêu là ở chỗ đó. Không nên lư tài có với không mà
làm cho tâm tư rối loạn, đụng chạm tới con chữ của bút pháp, bởi; cái sự
phóng khoáng của con chữ là thần dược giải bệnh để cho tâm hồn trở nên
thanh cao thời mới được phần thanh cao mà cụ Nguyễn Du đôi lần bóng gió
qua thi ca. Đấy là sự cần thiết của đạo-chữ. Điều ǵ thật sự cần thiết,
thật sự có lợi ích ấy là Đạo -và sau hết; nó trở nên hiện hữu tối thượng
–What is really essential; really productive is the Way -after all;
becoming is superior to being. Đây! lấy câu chuyện này ra ví phỏng bút
pháp của người chơi chữ; một thứ nghệ thuật không gia truyền nhưng để
lại cái gia truyền của con chữ và từ đó nối tiếp như ngón nghề thông
thường để trở nên đam mê, nhưng mỗi chặn đường là mỗi kinh nghiệm thu
tập. Danh họa Nhật Bản Hokusai kể: ‘Tất cả những ǵ tôi vẽ trước tuổi 70
không đáng nói tới. Chỉ tới tuổi 73 tôi mới hiểu đích thực h́nh tượng
của sinh vật và bản chất đích thực của cỏ cây…tới 90 tuổi tôi sẽ tới gần
cốt tủy của nghệ thuật…tới 110 tuổi mỗi chấm, mỗi nét trong tranh của
tôi sẽ có một đời sống riêng…’Từ đó suy ra bút pháp chỉ sống măi sau cái
chết của người chơi chữ. Và; bút pháp c̣n gọi là bút tích; thậm chí
những người yêu chữ lại là kẻ sĩ nghèo khó cho nên có hay chữ chẳng mấy
ai ngó ngàng. Mà thật; xưa nay là thế. Lấy hai câu thơ của Lư Bạch trong
bài thơ ‘Minh Phi’ như một lời an ủi bởi phải đam mê mà đời quên nhưng
được cái để tiếng thơm nơi cái tồn lại nhân gian: ‘Sinh pháp hoàng kim
uổng đồ họa / Tử lưu thanh trủng xử nhân ta …’(tạm dịch: sống thiếu cân
vàng tranh vẽ lọ / Chết phơi nắm đất cỏ xanh ŕ). Ngần ấy cũng đủ thấy
người chết chớ tranh không chết. Lư cho sát vấn đề th́ bút pháp là
phương tiện chuyên chở cho con chữ chớ con chữ không phải là phương tiện
‘hành pháp’ của bút pháp. Như đă nói; chúng chỉ đan kết vào nhau để tạo
h́nh tướng, dung thông vào nhau để bày tỏ, nó cô đọng trong một tâm thức
thoát tục để được trở về trong cái tồn chứa, một dự trữ của người chơi
chữ, không có ǵ cho ḿnh mà cũng chẳng cho ai, nó chỉ để dành cho một
tồn lưu nhân thế, tồn lại như ‘thanh trủng’, mát mặt với đời tất nó
không tồn lui mà phải tồn tới. Kẻ không biết dụng vơ là thứ tồn lủi giữa
thế gian này. Bút pháp ngó giống nhau nhưng không giống nhau, bởi; mỗi
người mỗi vẻ mười phân vẹn mười; vả lại bút pháp là một đặc thù của lối
vẽ. Nó chứa một mănh lực vô tiền khoán hậu cho hai cái sự phân tích siêu
đẳng tối thượng thừa: có người cho rằng có kẻ xem tranh bằng tai và cũng
có kẻ nghe nhạc bằng mắt nhưng bút pháp vi diệu hơn là nghe được tiếng
cười, tiếng than của con chữ và có lúc thấy con chữ khóc bằng mắt trên
phiếm ngà. Nghe qua tưởng như lư tài chủ nghĩa, ca bài con cá nhưng đi
vào ḷng đất mới thấy có lửa c̣n đứng ngoài la toáng lên hay với dở,
nhất có ḿnh tôi là thứ tồn loạt cho cái thủ thế, độc diễn mà thôi. Rởm!
Bút pháp coi giản đơn, nhẹ nhàng nhưng chất chứa vào đó tất cả
tập truyền phong phú (richness) là một thú chơi chữ vô cùng tận
(inexhaustible) tợ như lối thả-thơ của chúng ta. Đời nhà Đường coi tục
bút pháp, thư pháp hay thủ pháp là một trao đổi giao lưu đến từ thi ca
cổ điển của Trung hoa. Lối chơi chữ của thi nhân ở cái thời liên tu bất
tận, một thứ văn hóa về chữ và nghĩa là gốc ngọn đă được quay về một
ngàn năm trước kỷ nguyên của chúng ta. Nó đạt tới đích dành cho thi ca
mà trong đó là một liên tưởng tới bút pháp và họa. Trong điạ hạt thi ca
có ba đại diện tầm cở ngoại hạng: -Lư Bạch, người có khuynh hướng
nghiêng về chủ nghĩa vô vi, thoát tục (tự do) của Lăo Tử. -Đỗ Phủ coi
thuyết Khổng Tử là chủ yếu, là tiếng thốt đầu đời, là nổi khổ hạnh của
nhân loại nhưng cũng là một một sự bao la kỳ diệu ở tự nó mà ra. -Vương
Duy thích hợp vào Thiền Phật giáo hướng vào đời, nắm vào tĩnh lự làm
nồng cốt để phát huy và sáng tạo trong thơ cũng như trong thư pháp. Bên
cạnh đó; về sau có Mạnh Hạo Nhiên và Giả Đảo đă bày tỏ cái thanh cao sơ
sài trong cái tâm như nhiên là vượt thoát ra khỏi giao động tự phát.
Người xử dụng bút pháp là tập trung trí tuệ, tĩnh lặng, cách xa với
ngoại giới, giữ nó trong trạng thái trầm tư, tự định và phải có một ư
thức quán triệt sự vật qua thư pháp để mô tả một sự thật bên trong con
chữ, phản ảnh một đời sống nghệ thuật cao qúi, một sự khắc khổ của con
người cứng rắn nhưng làm thế nào là dồi dào và sanh lợi cho một hiện hữu
sống động là hơi thở cần thiết của con người; bút pháp phải là một tâm
hồn rộng mở, tiếng đập dồn dập, rạo rực của tim đi vào vũ trụ của chữ và
nghĩa, khám phá cái thâm sâu cùng cốc của ngữ ngôn mà bút pháp là một
hiện hữu bên trong của người chơi chữ. Giữa những trạng huống như thế là
thể cách khác nhau cho một hiện hữu tồn lưu trong nghệ thuật bút pháp
của người Trung hoa; ở đó chỉ một điều trọn vẹn đặc biệt mà chúng ta t́m
thấy trong một thể cách trong sáng, một biểu lộ chân thật giữa chữ và
người qua bút pháp. Mỗi một chữ của bút pháp là một h́nh tượng biểu lộ
qua ư thức (ideogram) như dẫn vào đó tư tưởng thi ca hoặc có màu sắc
thuộc triết lư mà mỗi thứ nó chứa đựng chất liệu trong từng môi trường
và đặc trong một không gian với tác phong đa diện có tính chất của:
trống không, trí tuệ, đường lối và tĩnh lự. Những thứ đó quấn vào nhau
trong một nội tâm thoát tục mà chỉ để lại tinh anh của ‘hương vị’ đặc
trưng và tạo được nét thẩm mỹ trong ư niệm qua sự xuất thần đột khởi
giữa chữ và ư với một tương thức như nhiên.
Vậy sự ǵ gọi là thi vị hóa dành cho bút pháp của Trung hoa?
Và; ngay cả sứ mệnh thiêng liêng mỗi khi xuân về trên đất nước ta với
‘thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ’? Liệu có tồn lưu, tồn lại và tồn lợi đối
với dân gian hay chỉ chơi qua rồi bỏ? Mà phải thừa nhận nó là nghệ
thuật. Không c̣n ngại nghi để phải tốn công sức bắt đầu hay lư giải
nguồn cơn tự sự trở lại, bởi; nó hiển nhiên tự có như đă định vị, như
thi ca, như văn chương. Con đường đó chỉ là tư duy xuyên qua cho một
biến hóa mới, không có chi là thâm sâu cùng cốc mà là một phơi mở tột độ
bên trong và bên ngoài của linh hồn con chữ với một tập quán thông
thường có tính chất nghệ thuật, một thứ nghệ thuật bút pháp đả thông tư
tưởng qua trí tuệ. Con đường đó tiếp tục khai triển, dù chỉ có một; thế
mà vẫn chưa đi hết dăm trường đă vạch và chưa khám phá cái mới lạ nơi
con chữ; nhưng tựu chung chỉ một cơi đi về của bút pháp mà thôi ./.
