LỊCH SỬ ĐĂ CHỨNG MINH, KHÔNG MỘT ĐÁM NGOẠI NHÂN NÀO YÊU
THƯƠNG ĐẤT NƯỚC, DÂN TỘC CỦA CHÚNG TA NẾU CHÍNH CHÚNG TA KHÔNG BIẾT YÊU
THƯƠNG LẤY ĐẤT NƯỚC VÀ DÂN TỘC CỦA M̀NH.
DÂN TỘC VIỆT NAM PHẢI TỰ QUYẾT ĐỊNH LẤY VẬN MỆNH CỦA M̀NH CHỨ
KHÔNG THỂ VAN NÀI, CẦU XIN ĐƯỢC TRỞ THÀNH QUÂN CỜ PHỤC VỤ CHO LỢI ÍCH CỦA
NGOẠI BANG VÀ NHỮNG THẾ LỰC QUỐC TẾ.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Tôi khổ tâm nhất là chuyện danh xưng, hay phải nói đúng hơn là
“vấn đề danh xưng”. Nói xa nói gần mấy chữ nhí nhố trước tên là có người hám
danh, thiếu tự tin, nên dùng đến những danh hiệu phù phiếm. Ý kiến của một giáo
sư hay tiến sĩ phải có trọng lượng hơn ư kiến của một người bán vé số? Thật là
vô lý! Người khôn nói 100 điều cũng có ít nhất một điều dại dột, c̣n người dại
dột nói 100 điều chắc cũng có ít nhất là 1 điều khôn. Ư kiến phải b́nh đẳng.
Thực tế ở Việt Nam hay hải ngoại, danh xưng đóng vai tṛ
quan trọng, hay rất quan trọng. Lần đầu tiên tôi thấy một danh xưng của một vị
cao tuổi với ḍng chữ tiếng Anh: “Senior Doctor Nguyễn văn Tý”. T́m hiểu mới
biết ông là một cựu quan chức cao cấp trong ngành y tế. Tôi nghĩ danh xưng
“Senior Doctor” (có lẽ nên dịch là “Bác sĩ cao cấp” hay nôm na hơn là “Bác sĩ
đàn anh”). Nhưng tại sao lại cần một danh xưng phân biệt “giai cấp” như thế?
Chắc là muốn phân biệt ḿnh với “đám” bác sĩ đàn em chăng.
Diễn giả trong một hội nghị có danh xưng tiếng Việt như “Tiến
Sĩ Bác Sĩ Trần Thị Từ Dũ” được dịch sang tiếng Anh là “Dr. Dr. Tran Thi TD.
Cách viết “đơn giản” hơn là chỉ “Dr” thôi là đủ, nhưng đâu phải ai cũng muốn
đơn giản.
Có danh thiếp khác với ḍng chữ: “Dr Specialist II Tôn thất
Thiệt”. “Specialist II” là ǵ vậy. “I have no idea”.
C̣n nhiều chuyện cười ra nước mắt về những nhầm lẫn danh xưng
(honorific), tước hiệu, và nghề nghiệp của người Việt Nam. Những lời giới
thiệu dài ḷng tḥng như “Giáo sư, tiến sĩ, nhà giáo nhân dân, anh hùng lao
động, bác sĩ Trần trùi Trụi” nó khôi hài làm sao!
Tại sao người ta thích danh xưng trước tên ḿnh? Kinh nghiệm của
tôi, khi tiếp xúc với những người hay sử dụng danh xưng cho thấy họ thường dùng
danh xưng với những động cơ sau đây:
1. Người dùng danh xưng thường muốn nuôi nấng niềm kiêu hănh của
ḿnh. Danh xưng thường có xu hướng bơm phồng “cái tôi” của một cá nhân, và do đó
làm cho cá nhân đó tự đánh giá cao chính ḿnh hơn là thực tế.
2. Người dùng danh xưng như là một h́nh thức tự quảng cáo. Thật
ra, một số người sử dụng danh xưng “Tiến sĩ” hay “Giáo sư” nhắm mục đích tăng
giá trị, trọng lượng của ư kiến của họ. Trong thực tế, ư kiến của một “Giáo sư
tiến sĩ” có giá trị cao hơn ư kiến của một nông dân không? Không có bất cứ
một lý do nào để xem ư kiến của một vị giáo sư hay tiến sĩ có giá trị hơn ư
kiến của một nông dân.
3. Người dùng danh xưng muốn được người khác kính trọng ḿnh.
Đây là biện minh của những người chức sắc tôn giáo, v́ họ cho rằng họ cần những
“Thượng tọa”, “Ḥa thượng”, “Linh mục”, “Mục sư”, v.v… để tín đồ tỏ ḷng kính
trọng họ. Thế nhưng tôi lại nghĩ các Phật tử hay tín đồ Công giáo vẫn có thể gọi
“thầy” và “cha” mà đâu có tỏ ra thiếu kính trọng ǵ đâu!
4. Những danh xưng thường gây chú ư một cách không cần thiết.
Người sử dụng danh xưng ngầm nói cho người khác rằng họ là người quan trọng và
đáng được kính trọng. Mặc dù họ không bao giờ thú nhận ư đồ ngầm này, nhưng
nghiên cứu tâm lý cho chúng ta biết động cơ sử dụng danh xưng là để gây chú ư
như ca sĩ thích làm tṛ khác lạ để thu hút khán giả.
5. Người dùng danh xưng có khuynh hướng khao khát quyền lực và
trần tục. Một nghiên cứu cho thấy rất nhiều chính trị gia không có văn bằng tiến
sĩ nhưng họ vẫn t́m cách mua danh xưng “Dr” bằng cách tranh thủ hay vận động để
được một đại học nào đó cấp cho bằng “tiến sĩ danh dự” (honour doctor). Với danh
xưng này, họ rất dễ thu hút cảm t́nh của cử tri và có cơ may đắc cử hơn những
người không có danh xưng.
6. Người dùng danh xưng hay có xu hướng quảng bá thái độ “elite”,
thái độ kẻ cả, hoặc thái độ toàn trị. Những người này thường tự tô son điểm phấn
cho ḿnh bằng cách “tiêm” vào ḿnh những danh xưng thật kêu và thật ấn tượng và
bắt đầu nhiễm thói kiêu ngạo xem thiên hạ như dưới tay ḿnh.
Những người cần đến danh xưng phía trước tên ḿnh là một tín hiệu
cho thấy người đó hoặc là bất tài, hoặc là thiếu tự tin, nên phải lấy những danh
tước đó ra để tự nâng cao giá trị cho ḿnh. Những người thích dùng danh xưng là
các quan chức trong chính quyền. Là quan chức, làm việc hành chính hay chính
trị, họ không phải làm chuyên môn; do đó, có lẽ họ có nhu cầu phải quảng bá ḿnh
như là một nhân vật “văn vơ song toàn”, và để cho … oai.
Ở Việt Nam, vấn đề danh xưng là vấn đề “merit” (xứng đáng). Trước
t́nh trạng tiến sĩ giấy, tiến sĩ dỏm tràn lan ở Việt Nam như hiện nay, bất cứ ai
được giới thiệu là “tiến sĩ”, người dân ngao ngán nghĩ thầm “lại một tiến sĩ
giấy”. Trong bối cảnh đa số (70% hay 95%) giáo sư Việt Nam không xứng đáng với
chức danh đó trên trường quốc tế, và với hệ thống phong tước danh như hiện nay
th́ làm sao danh xưng này củng cố ḷng tin của người dân. Nhưng ở Việt Nam vẫn
có những tiến sĩ, những giáo sư thật (tức là họ có học và có nghiên cứu xứng
đáng với danh xưng đó), nhưng khổ nỗi v́ đại đa số những tiến sĩ giấy và giáo sư
dỏm kia làm cho công chúng chẳng biết ai là giả và ai là thật. Do đó, cách đánh
bóng danh xưng như ở Việt Nam gây ra t́nh trạng vàng thau lẫn lộn.
Cách dùng danh xưng hiện nay lẫn lộn giữa bằng cấp, phẩm hàm danh
dự, và chức vụ. Ai cũng biết cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ là những học vị; phó giáo
sư và giáo sư là chức danh khoa bảng trong trường đại học; những “nghệ sĩ nhân
dân”, “nghệ sĩ ưu tú”, “nhà giáo nhân dân”, “nhà giáo ưu tú” (bắt chước Trung
Quốc!) là những tước hiệu danh dự; c̣n những “giám đốc”, “đại tá”, “bộ trưởng”,
v.v… là chức vụ. Ở Việt Nam, tôi thấy trong các hội nghị, những tước hiệu, chức
vụ và học vị đều được liệt kê trước tên người diễn giả, chẳng khác ǵ một bản
lý lịch bằng cấp và chức danh! Ở nước ngoài, trong các hội nghị khoa học, người
ta chỉ giới thiệu diễn giả bằng một danh xưng duy nhất như “Dr” hay “Professor”,
chứ rất rất hiếm ai giới thiệu thêm chức vụ, và chắc chắn chẳng có ai giới thiệu
diễn giả dài lê thê như ở Việt Nam .
Ai đă lấy PhD ở ngoại quốc đều biết rằng bằng cấp này chỉ là
một cái vé vào cửa để được phỏng vấn khi đi xin việc ở các đại học, các viện
nghiên cứu ở nước ngoài. Thế thôi. Theo nhà kinh tế nổi tiếng Michael Spence
(Nobel 2001) th́ bằng cấp (do một đại học có uy tín cấp) cốt yếu là một tờ giấy
chứng nhận cho những người không có cách nào khác để chứng tỏ khả năng (trong đó
có sự kiên tŕ) của ḿnh. Spence giải thích: Một người có thực tài, ai
nh́n cũng thấy ngay, th́ không cần bằng cấp khi đi xin việc! Nói theo
thuật ngữ kinh tế: Bằng cấp là một “tín hiệu cho thị trường”.
Tiến sĩ là một bằng cấp tối hậu (terminal degree) của hệ thống
giáo dục hiện đại, nhưng nó chỉ là một (trong nhiều) chỉ dấu của trí thức. Và
ngay khi là chỉ dấu như thế, nó cũng không là chỉ đấu tột bực. Ở các nước có một
nền học thuật lâu đời, bằng tiến sĩ chỉ là một tấm vé để bước chân vào ngưỡng
cửa của cộng đồng nghiên cứu và giảng dạy bậc đại học. Nó không phải là “vinh
quang” tối hậu của một sự nghiệp học thuật. Uy tín của một nhà nghiên cứu,
của một giáo sư tùy thuộc hoàn toàn vào những thành tựu của người ấy sau khi đă
có tiến sĩ (Einstein, chẳng hạn, không cần ai gọi ḿnh là Giáo Sư Tiến Sĩ!).
Thậm chí, một nhà khoa học xuất chúng, dù không có bằng tiến sĩ vẫn được xă hội
nễ trọng hơn những người có tiến sĩ, nếu người ấy có một sự nghiệp học thuật tầm
vóc.
Đi đâu cũng tự xưng, hay đ̣i người khác gọi ḿnh là Giáo Sư Tiến
Sĩ (dù là giáo sư tiến sĩ thật, không phải dỏm), không chỉ là làm dáng, phô
trương, nhưng c̣n cho ḿnh một cảm giác (thường) sai lầm về những thành tụu thật
sự của bản thân, rằng ḿnh hiện đă đạt đến tột đỉnh của học thuật, và khó tránh
khỏi sự tự măn đầy kiêu căng. Không ǵ “phản trí thức” hơn phong thái ấy.
Nhiều người sẽ bảo, dù các cơ quan truyền thông có tâng bốc các
giáo sư tiến sĩ, không bao giờ quên kèm theo học vị học hàm khi viết tên họ, th́
có hại ǵ ai? Sao không xem đó như phản ảnh sự kính trọng “kẻ sĩ” của văn hóa
Việt Nam? Vâng, nh́n từ một góc cạnh nhỏ hẹp th́ quả việc này là không đáng kể
so với những vấn đề trọng đại của đất nước. Tuy nhiên, nó có thể liên hệ
đến những hiện tượng khác làm suy giảm chất lượng đ̣i sống của chúng ta. Chẳng
hạn như:
Bằng cách tung hô danh xưng GS, PGS, TS… các cơ quan truyền
thông vô t́nh đơn điệu hóa thang trí thức học thuật, và từ đó, đến giá trị xă
hội. Bởi, như đă nói, những học hàm, học vị này là chức vụ trong lănh vực
giáo dục, là một chỉ dấu của khả năng nghiên cứu. Chúng không nhất thiết
có hàm ư nào về giá trị toàn diện của con người (mà phần chính, hiển nhiên, là
đạo đức). Gắn kết học vị học hàm, mà không một đặc điểm nào khác, với danh
tính một người là mặc nhiên đưa nó lên vị trí hàng đầu. Nói thẳng ra, theo
ư người viết bài này, chính “thói quen” này của giới truyền thông đă giúp duy
tŕ nạn “sính bằng cấp” trong xă hội Việt Nam.
Báo chí vô t́nh cũng là ṭng phạm trong hiện tượng này. V́
thói quen, hay để “tâng bốc” đương sự, báo chí ít khi quên gọi một giáo sư tiến
sĩ là GS/PGS TS. Bởi vậy, tôi nghĩ, các giáo sư tiến sĩ khi được pḥng
vấn, hăy nói thẳng với phóng viên là không cần để là GS TS trước tên ông/bà.
Phải nh́n nhận, đây là một tập quán khó thay đổi. Nếu một
cá nhân muốn như thế và yêu cầu người phỏng vấn ḿnh làm như thế th́ cũng chưa
chắc nhà báo sẽ nghe theo, v́ nhà báo cũng muốn được hănh diện là họ phỏng vấn
một vị “giáo sư, tiến sĩ” chứ không phải “thường dân”!
(1) Nếu người ấy có hiện giữ một chức vụ khác (Bộ
trưởng, Chủ tịch…) th́ chỉ nên dùng những chức vụ hiện tại, không cần phải thêm
là GS TS ǵ cả.
– Bộ trưởng Y Tế Gaetan Barette, không gọi Bác sĩ Bộ
trưởng Gaetan Barette, mặc dù ông ta là bác sĩ.
– Thủ Tướng Justin Trudeau chứ không gọi là Giáo viên
Thủ tướng Justin Trudeau
– Thượng nghĩ sĩ ABC, không gọi giáo viên TNS ABC hay ngài
thượng nghị sĩ ABC
– Chủ tịch cộng đồng XYZ, không gọi Bác sĩ chủ tịch công
đồng XYZ
– Bác sĩ trong khuôn viên bệnh viện, chủ tịch công đồng
là ngoài quần chúng, BS TU, BS LTV hay BS TML trong các giao dịch thường
ngày thì đâu cần phải xưng ra cho người ta biết phải không các ngài.
(2) GS, hoặc TS là đủ, không cần gọi cả hai (GS TS). Ở các
quốc gia có những danh hiệu này lâu đời, hầu hết giáo sư đều có tiến sĩ, gọi GS
TS là thừa. Nên để ư rằng tiến sĩ có thể không là giáo sư (chẳng hạn như
những nhà khoa học làm việc trong các viện nghiên cứu).
(3) Chỉ tự xưng là giáo sư hay tiến sĩ trong những hoàn cảnh mà
danh hiệu ấy có ich cho người đọc/nghe, và nếu người đối thoại không biết thông
tin ấy. Theo tôi, chỉ nên gọi giáo sư (hoặc tiến sĩ, không cần cả hai)
trong khuôn viên đại học, viện nghiên cứu, hoặc trong các hội nghị, hội thảo
khoa hoc.
Tôn vinh những người có đạo đức, thực tâm, thực tài là một điều
xă hội nên làm. Nhưng người được tôn vinh cũng nên có tính khiêm
nhường để tôn vinh những người xứng đáng, và với sự trân quư thật ḷng, xă hội
không nên dừng lại ở danh hiệu tiến sĩ mà phải chịu khó t́m biết xem người ấy có
những công tŕnh nghiên cứu, những đóng góp khoa học nào, dạy ở trường nào, bao
nhiêu năm… và thể hiện sự nễ trọng (nếu thấy họ xứng đáng) bằng cách nghiêm túc
lắng nghe ư kiến của họ, đọc những ǵ họ viết. Dù rằng việc kiểm
chứng ấy sẽ không dễ đối với đa số không quen thuộc với môi trường học thuật.
