DÂN TỘC VIỆT NAM KHÔNG CẦN THẮP ĐUỐC ĐI T̀M TỰ DO, DÂN CHỦ, NHÂN
QUYỀN Ở WASHINGTON, MOSCOW, PARIS, LONDON, PÉKING, TOKYO. ĐÓ LÀ CON
ĐƯỜNG CỦA BỌN NÔ LỆ VỌNG NGOẠI LÀM NHỤC DÂN TỘC, PHẢN BỘI TỔ QUỐC, ĐĂ
ĐƯA ĐẾN KẾT THÚC ĐAU THƯƠNG VÀO NGÀY 30 - 4- 1975 ĐỂ LẠI MỘT XĂ HỘI
THẢM HẠI,ĐÓI NGHÈO, LẠC HẬU Ở VIỆT NAM GẦN NỬA THẾ KỶ NAY. ĐĂ ĐẾN LÚC QUỐC
DÂN VIỆT NAM PHẢI DŨNG CẢM, KIÊN QUYẾT ĐỨNG LÊN GIÀNH LẠI QUYỀN QUYẾT ĐỊNH
VẬN MẠNG CỦA ĐẤT NƯỚC.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Người quốc gia là người đặt quyền lợi của tổ quốc và dân tộc
lên bản vị tối thượng chứ không tranh quyền, đoạt lợi cho cá nhân, phe nhóm,
đảng phái hay bầy đàn tôn giáo của ḿnh.
Từ một hồi kư về lao tù Công sản của người cha
Hoàng Liên “Ánh Sáng và Bóng Tối” đến một tác phẩm của người con
“Where the Ashes Are”, một thời thế lịch sử của dân tộc Việt Nam đă được
phác họa đầy nét nhân bản và nêu rơ được tâm t́nh của một thời đại đầy dông băo.
Với người cha, tác giả Hoàng Liên, hồi kư là một
thể loại văn chương thích hợp để ghi chép lại những cảnh đời khác thường nhất là
kể lại những năm tháng đoạn trường tù ngục. Cũng như các tác giả khác cũng viết
về một đề tài đă tạo được những thiên hồi kư lao tù có giá trị như Đại Học
Máu của Hà Thúc Sinh, hay Đáy Địa Ngục của Tạ Tỵ, những tác phẩm ấy
như những chứng liệu để lớp hậu sinh hiểu được những bi thảm của lịch sử dân
tộc.
Tác giả Hoàng Liên là một tù nhân Cộng Sản đến 12
năm rưỡi, một thời gian dài để ông hiểu được đến tận gốc rể một chế độ độc tài
sắt máu. Ông bị giam giữ nhiều nơi nhiều chỗ, từ mật khu ở vùng rừng núi Thừa
Thiên đấn Bắc Việt như những trại Thanh Liệt, Hà Đông, Thái Nguyên, Hoàng Liên
Sơn, Hà Tây, Nam Hà, Vĩnh Phú, Thanh Hóa… Phần đông thời gian đằng đẵng kể trên
là bị cùm trong các chỗ biệt giam vây kín chung quanh bởi những bức tường thẳm
đen ghê rợn.
Như ông diễn tả: “Nghĩ đến màu sắc, hương vị
và âm thanh của cuộc sống ngoài xă hội, tôi chợt nhớ đến một người bạn mù và cảm
thông sâu sắc với anh. Trong đêm dài dằng dặc của cuộc đời, anh đă nhiều lần tỏ
ư khao khát những màu sắc, h́nh dáng mà anh đă nh́n thấy trước khi đôi mắt bị
một tai nạn làm cho hoàn toàn bị hư hỏng. Nhưng có lẽ tôi c̣n chịu nhiều thiệt
tḥi hơn anh. Từ mấy năm nay, sống cô đơn trong ngục thất âm u, tôi như bị mù và
câm. Mù v́ không mục kích cuộc sống bên ngoài, câm v́ không nói với ai. Có những
đêm khuya thao thức, tôi tự nói thầm với chính ḿnh: tôi lo sợ rằng, v́ từ lâu
không được sử dụng khả năng ngôn ngữ của tôi có thể bị thui chột đi. Chỉ từ khi
bắt đầu làm thơ và ngâm nga những bài thơ cũ, tôi mới yên tâm về mặt này…”
Và như thế, chúng ta hiểu được rằng chính văn
chương đă tạo thành một cứu cánh cho đời sống của tác giả Hoàng Liên. Những nhận
xét, những suy tư, cấu thành trong Ánh Sáng và Bóng Tối chính là những điều kiện
để sống c̣n, để con người vượt qua được cái thinh lặng ghê khiếp và cô đơn đến
tuyệt vọng. Trong những điều diễn tả, dữ kiện đời sống từ con người, sự vật, từ
cỏ cây, hoa lá không phải chỉ đơn thuần là những dữ kiện, mà h́nh như, mỗi mỗi
đều có chứa chất linh hồn riêng. Và tất cả cùng đồng vọng trong tâm hồn tác giả.
Trong 3 trang sách, tác giả mô tả tỉ mỉ đời sống của một đàn kiến (trang
276-279). Đối với người b́nh thường ở ngoài đời, th́ công việc nh́n ngắm, quan
sát như thế quả là trẻ con vụn vặt. Nhưng, ở vị trí một người suốt ngày chỉ nh́n
thấy bốn mặt tường và đời sống phẳng lỳ đen thẳm kéo dài suốt từ tháng này qua
năm nọ, chúng ta mới thấy được tấm ḷng yêu đời sống của tác giả Hoàng Liên như
thế nào…
Rồi một đoạn văn khác ở trang 264-266 thuật lại
những giây phút say mê theo tiếng nhạc vĩ cầm từ bên trại tù gần cạnh của tác
giả. Ở đó, chúng ta lại thấy được tấm ḷng say mê với nghệ thuật với âm nhạc của
một người tù cấm cố, nằm co trong một góc tối để mơ tới những chân trời tươi
thắm êm đềm. Có lẽ, với những lăng mạn ấy, người tù mới có thể sống c̣n trước
đời sống nghiệt ngă cô đơn mà tổ chức cai ngục tạo ra để khủng bố và đè bẹp ư
chí đối kháng của người tù. Nằm ép rệp trong xà lim, đời sống bên ngoài chỉ là
mơ hồ, thật là xa cách và con người chỉ đành bám lấy đời sống bằng những liên hệ
thật nhỏ nhoi, rất mong manh nhưng là cái phao bám để người tù thấy ḿnh c̣n
hiện hữu trong cuộc sống.
Đoạn văn tả người tù trong pḥng tối ngắm nh́n
tàu lá đu đủ như một cách để liên lạc với đời sống bên ngoài và bước khỏi cái
không gian chật hẹp bực bội của pḥng giam. Chiếc lá như một biểu hiện của đời
sống và được nâng niu bởi tấm ḷng rất người, rất nhân bản. Những người đă từng
đă bị tù biệt giam chắc hẳn thông cảm với người tù Hoàng Liên lúc ấy. Đời sống
bên ngoài quư báu biết bao, từ tiếng nói tiếng cười vọng lại, từ hoa lá, từ giọt
nắng rưng rưng bên ngoài, từ tiếng chim sẻ ríu rít. Chiếc lá đu đủ, ở trường hợp
khác chỉ là chiếc lá vô nghĩa nhưng ở đây với người biệt giam nó lại chứa đựng
những cơi sống nào ẩn khuất ở đó,tuy gần cân bên ḿnh mà sao nghe xa xôi vạn lư…
Cuốn hồi kư Ánh Sáng và Bóng Tối khá dầy, với 565
trang dàn trải trong một bố cục gồm 8 chương sách vẽ lại thời gian 12 năm rưỡi
tù ngục của tác giả Hoàng Liên. Khởi đầu từ lúc bị bắt ở Ṭa Đại Biểu Chính Phủ
ở Huế rồi bị mang vào giam ở trong rừng núi của mật khu Thừa Thiên. Sau đó bị áp
giải về Bắc qua con đường ṃn Hồ Chí Minh với những cuộc tập kích tàn bao của
Không quân Hoa Kỳ. Ra Bắc từ ngày đầu tiên trong trại giam Thanh Liệt, Hà Đông
đến những xà lim biệt giam của trại Phú Sơn, Thái Nguyên, Phú Thủy, Hoàng Liên
Sơn, Hà Tây, Nam Hà, Vĩnh Phú, Thanh Hóa.
Ở đâu th́ cũng giống nhau, đói khát cơ cực và
luôn luôn lúc nào cũng bị đe dọa bởi bóng dáng những người cai ngục. Sống trong
xà lim một ḿnh th́ khổ sở v́ cô đơn them khát ngày tháng bên ngoài nhưng khi
được giam chung th́ lại bị những khổ sở khác lao động vất vả, ăng ten báo cáo và
cai tù dằn vặt xỉ vả đánh đập.
Từ những ngày tháng tù đầy ấy, biết bao nhiêu là
câu chuyện ly kỳ c̣n hơn trong tưởng tượng của tiểu thuyết và khó có thể xảy ra
ngoài đời. Như chuyện t́nh giữa một người tù hủi với một tù nhân nữ xinh đẹp
(Sinh Hủi và Tuyết). Hay trong trại giam mà có cả trẻ em bởi v́ người mẹ bị tù
giam phải mang con vào tù v́ ở ngoài không c̣n thân nhân để chăm sóc. Hoặc
chuyện được tha mà không được thả hoặc được thả mà bị giữ lại không lư do. Những
sự kiện ấy như b́nh thản kể lại rất chân thực không một chút cường điệu. Với
giọng ôn tồn khách quan không phấn khích đă gây cho người đọc những chia sẻ thấm
thía. Từ sự thực đă có nét lôi cuốn tự nhiên. Nhất là tác giả chỉ là người kể
chuyện, không phẩm b́nh nhưng chính thái độ ấy lại có tính cách thuyết phục
nhiều hơn. Độc giả nhiều khi đă có những suy tư ư nghĩ liên tưởng từ những hàng
chữ viết.
Hồi kư Ánh Sáng và Bóng Tối không chủ ư
phê phán nhưng một cách gián tiếp từ mô tả sự thực đă làm rơ nét hơn tính phi
nhân bản của xă hội miền Bắc. Từ phác họa con người qua ngôn ngữ, nếp sống, thói
quen, đến nêu rơ bộ mặt thực của con người qua cung cách ứng xử với nhau để
mường tượng đến đời sống nghèo nàn tăm tối và bị cùm kẹp nặng nề. Sinh hoạt của
con người trở thành sinh hoạt của những bộ máy lạnh lùng và mọi cảm tính đều bị
giấu kín và triệt tiêu. Tiếp xúc với người chung quanh hay nh́n ngắm cảnh vật,
tác giả đă lồng tâm tư riêng của ḿnh vào trong cách diễn tả nên văn chương của
ông có cá tính và linh hồn riêng biệt. Cái lá, đàn kiến hay cảnh dọc đường ṃn
Trường Sơn hay cảnh tượng nh́n từ cửa sổ xà lim, mỗi mỗi sự kiện đều được quan
sát nh́n ngắm kỹ lưỡng và dẫn dắt đến những suy tưởng sâu xa hơn, sinh động hơn.
Mượn cảnh để nói về người, với một tâm hồn, làm sinh động những vật vô tri vô
giác để thành biểu hiện tâm tư nồng nàn cảm giác.
Trong hơn năm trăm trang sách, có nhiều đoạn tả
cảnh rất đẹp bằng lời văn trong sáng và ngôn ngữ gợi h́nh. Như đoạn tả cảnh buổi
trưa trong tù nh́n ra sân (trang 203), cảnh ở trên đường di chuyển từ trại tù
này sang trại tù khác (trang 343-345) như cảnh đường phố Hà Nội (trang 373) cảnh
tượng tù Ba Sao (trang 391)… Đặc biệt, khi tả cảnh tác giả thường hay đối chiếu
giữa cùng một cảnh nhưng một của qúa khứ một của hiện tại. Như so sánh giữa ánh
sáng và bóng tối,để làm nổi bật cái tâm cảm buồn rầu nhưng vẫn phải cố gắng phấn
đấu để có thể sống c̣n. Cảnh vật trong một thoáng chạnh ḷng chỉ là một cái cớ
để nhớ lại và hồi tưởng. Sự đối chiếu như thế làm tăng thêm nỗi bùi ngùi và
thành một màu đen xám bàng bạc bao phủ ngày tháng. Người tả cảnh như để gửi gấm
theo tâm sự của ḿnh.
Nhất là khi tả những ngày tháng trong xà lim với
nỗi cô đơn, một ḿnh ngao ngán với bốn bức tường, như nằm trong tịch cốc để tham
thiền con người hay lan man suy luận và có khuynh hướng đi gần đến triết luận.
Do đó trong một khía cạnh phân tích nào đó chúng ta bắt gặp những nét triết lư
tiềm ẩn trong phong cách diễn tả.
Nhưng triết lư ở đây chẳng phải là những luận
thuyết xa vời. Nó không đóng khung trong sách vở mà mở rộng ra từ đời sống và đó
là nét sinh động riêng của tác giả Hoàng Liên. Triết lư, nghĩ cho cùng ở ngày
tháng lao tù là phương cách sống c̣n để vượt qua những nghiệt ngă của cuộc sống.
Thêm một bước nữa, triết lư thăng hoa thành những
câu thơ đọc lẩm nhẩm trong óc hay những ư nghĩ về những áng văn chương như
truyện ngắn, truyện đời sống lạnh lẽo thăm thẳm. Do đó chúng ta hiểu được tại
sao những ư t́nh nồng đượm manh nha thành h́nh. Có phải đó là một phản ứng tự
nhiên để làm đầy chuỗi thời gian vô vị và t́m kiếm một vài tia nắng ấm áp hiếm
hoi trong đời sống lạnh lẽo thăm thẳm. Do đó chúng ta hiểu được tại sao những ư
t́nh nồng đượm gói ghém trong tác phẩm này. Suy tư thực, đời sống thực đă có giá
trị của nó để vô t́nh tạo thành một siêu kỹ thuật diễn tả đến tận cùng cảm giác.
Trong tác phẩm, dù bất cứ hoàn cảnh nào tâm trạng
nào chúng ta vẫn thấy hiển hiện chân dung tác giả. Ôn tồn, thiết tha và yêu đời
sống nhưng vẫn nghiêm chỉnh son sắt với chính kiến của ḿnh.Vững vàng, dù trong
bất cứ hoàn cảnh đe dọa nào. Đối với những người cai ngạc đáng lẽ ông phải bày
tỏ hận thù phải phác họa thành những bản mặt quỷ sứ hắc ám th́ ông vẫn vẽ lại
trung thực không phê phán và nhiều chất khách quan. Chính sự làm chủ được tâm
cảm nên những điều ông diễn tả lôi cuốn được sự chia sẻ của độc giả. C̣n đối với
sự đói khát khổ sở của người tù, ông không cố t́nh chủ tâm đào sâu vào những sự
kiện và hồ sơ của những trại khổ sai Cộng sản. Sự thực đă sẵn chẳng cần cường
điệu. Hồ sơ về tù ngục Cộng Sản đă đầy chặt những tàn ác và vô nhân qua những
chứng tích sống và nhân chứng sống. Ánh Sáng và Bóng Tối của tác giả Hoàng Liên
đă nổi bật trong những chứng tích ấy.
Chúng ta đă đọc chuyện người cha Hoàng Liên. Và
bây giờ chúng ta đọc chuyện người con. Nguyễn Qúi Đức và tác phẩm Where the
Ashes Are.
Với người Hoa Kỳ, Việt Nam sau chiến tranh có lẽ
c̣n là một thế giới lạ lùng gợi nhiều tính hiếu kỳ. Đất nước ấy, đă có sự hiện
diện của người Mỹ suốt hơn hai chục năm. Hội chứng Việt Nam ở nhiều người đă
tham gia cuộc chiến có lúc là một vấn đề khá khúc mắc phức tạp cho những chương
tŕnh nghiên cứu về xă hội, về lịch sử, về chính trị…
Có rất nhiều sách viết về đề tài này. Những chính
khách, những nhà nghiên cứu và cả những chứng nhân nữa. Họ đă trải qua một thời
chiến tranh và vẫn c̣n phải chịu đựng những hậu quả. Có thể, là những cựu chiến
binh Mỹ, và cũng có thể là những người tị nạn Việt Nam. Họ viết với kinh ngiệm
sống trực tiếp của cuộc đời họ.
Nguyễn Quí Đức đă viết “Where the Ashes Are”
bằng kinh nghiệm của chính anh và gia đ́nh anh. Câu chuyện xoay quanh ba
nhân vật: Cha của Đức, mẹ của Đức và chính Đức. Năm 1968, khi chiến cuộc Việt
Nam đang ở trong t́nh trạng khốc liệt nhất, Đức chỉ là một cậu bé 9 tuổi. Lúc đó
cha của Đức là một viên chức hành chánh cao cấp nhất ở miền Trung với chức đại
biểu chính phủ. C̣n mẹ của Đức là hiệu trưởng một trường nữ trung học. Nhưng,
sau biến cố Tết Mậu Thân th́ ở Huế, cha của Đức bị bắt và bị đưa ra Bắc theo con
đường Hồ Chí Minh. Ông là viên chức VNCH cao cấp nhất bị bắt và trên con đường
bị giải giao ra Hà Nội ông là chứng nhân sống động nhất của những bí mật mà chế
độ Việt Nam Công sản cố che giấu với những trận mưa bom khốc liệt của pháo đài
bay B-52 hay những cái chết của tù binh Mỹ bị chết thí dụ như trường hợp ngườ́
tù binh mang tên Godwin. Và từ đó, Đức đă không gặp mặt cha ḿnh trong khoảng
thời gian 16 năm.
(Cha của Đức là ông Nguyễn Văn Đăi, tức nhà văn
Hoàng Liên tác giả của tập hồi kư “Ánh Sáng và Bóng Tối”, một tác phẩm
viết về tù ngục Cộng Sản rất chân thực nhưng sâu sắc. Ông là một viên chức chính
quyền VNCH bị Việt Cộng bắt trong biến cố Tết Mậu Thân ở Huế và giải giao ra Bắc
giam trong nhà tù mệnh danh là Hà Nội Hilton. Trong hoàn cảnh khắc nghiệt, ông
đă cố gắng để sống c̣n và văn chương chính là cái phao cho đời sống nghiệt ngă
ấy. Ông kể lại từng chi tiết đời sống, với phong thái b́nh thản không bị cảm xúc
lôi kéo vào sự mô tả cường điệu quá đáng. Ông nh́n thấy rơ cái chất phi nhân của
hệ thống lao tù Cộng Sản và cũng quan sát nhận định về những con người coi tù
đại diện cho chính sách phi nhân mang con người hạ thấp xuống hàng súc vật với
tất cả những phương tiện rất khoa học. Ông viết về sự thực mà tưởng như đùa,
chuyện thực mà tưởng là hài hước.Như tù bỗng thành công nhân, họ được báo là đă
ra khỏi nhà tù nhưng vẫn bị chỉ định sống ở một nơi để làm việc, không được ra
khỏi trại, không được về nhà, không được đi đâu cả là trường hợp “tù được tha mà
không được thả”. Hoặc là trường hợp tù nữ có thể được phóng thích với điều kiện
lấy chồng trong tù. Đó là trường hợp các nữ tu sĩ. Hay chuyện tù nhân được đi
phép v́ nhà cầm quyền chưa muốn thả… Nhà văn Hoàng Liên đă đem tấm ḷng với văn
chương cùng với sự ham sống để tạo thành động lực cho một nghệ thuật viết cao độ
của “Ánh Sáng và Bóng Tối”).
Mẹ của Đức, di chuyển gia đ́nh vào Đà Nẵng rồi
vào Sài G̣n trong đó có con gái bị tật nguyền tên Diệu Quỳnh. Gia đ́nh trong
t́nh trạng suy sụp về sinh kế và cuối cùng mẹ của Đức phải bán phở dạo trên
đường phố để nuôi con. Đức th́ rời khỏi Sài G̣n với gia đ́nh người cậu năm 1975
và sinh sống những ngày đầu tiên ở Hoa Kỳ tại Ohio.
Nguyễn Quư Đức đă viết về những ngày đầu tiên ấy
với tâm cảm của một ngươi đi ngược trở lại cuộc sống ḿnh: “Tôi ghét thậm tệ
cái cảm giác áy náy như bị phạm một lỗi lầm nào đó khi từ bỏ gia đ́nh, cha mẹ và
em gái ở lại Việt Nam để ra đi. Tôi cũng vô cùng thù ghét tại sao tôi không thể
kiếm ra được việc làm và không có một người thân thuộc nào để tâm sự tṛ chuyện
hoặc liên hệ với. Tôi cũng ghét t́nh trạng bị lệ thuộc vào người em họ về tiền
bạc, về thực phẩm, về xe đạp, nghĩa là tất cả những phương tiện để sống. Tôi
cũng chẳng thích thú ǵ với sự ngăn nắp và phương pháp của năng lực mạnh mẽ đă
tạo thành đời sống ở nước Mỹ một cách nhân tạo.Tôi ghét cái xứ Ohio. Mùi vị của
những cánh đồng cỏ xanh ngát có lúc mang tôi về kư ức của cái nóng nung người
của mùa hạ miền Trung Tây và nỗi buồn của những kẻ bị lưu đầy.”
Sau đó Đức di chuyển về California nơi anh học
trường đại học California State University at San Diego. Anh học về ngành truyền
thông. Sau đó lên San Jose nhận một công việc ở sở xă hội năm 1979. Tiếp theo là
làm việc thiện nguyện tại trại tị nạn người Việt ở Indonesia. Năm 1984, gia đ́nh
Đức đoàn tụ tại Mỹ. Cha của Đức bị tù trong 12 năm và thêm bốn năm chờ đợi làm
hồ sơ tị nạn để rời khỏi Việt Nam. Đức viết: “Ở tuổi 25, sau một thời gian
tám năm xa cách, bây giờ tôi đă có cha mẹ gần gũi với ḿnh.” Đă có yếu tố
chính trị để làm gia đ́nh Đức đoàn tụ. Dù rằng bây giờ, ở trong nước, những
người Cộng sản cuồng tín điên rồ tàn phá đất nước và bưng bít dư luận. Nhưng,
Đức nghĩ rằng đất nước và dân tộc Việt Nam vẫn c̣n hiện hữu. Chế độ VNCH đă bị
sụp đổ nhưng quốc gia Việt Nam vẫn c̣n.
Elisabeth Sherwin trong The David Enterprise đă
viết: “Where the Ashes Are” đă cung cấp cho độc giả Hoa Kỳ với những góc
cạnh nh́n ngắm hiếm có của kiến giải đă bị cho là đă mất thời gian tính quá dài.
Chúng ta muốn quên toàn bộ cuôc chiến tranh Việt Nam trong khi người Việt Nam
lại gọi là chiến tranh của người Mỹ, và bây giờ những người tị nạn vẫn c̣n chiến
đấu để tạo những biến cố có thể thay đổi ngược lại t́nh thế của đất nước họ và
tạo dựng một đời sống dân chủ tự do…
Đức, như một ví dụ, là người h́nh như không chấp
nhận hội nhập vào đời sống của ḍng chính Hoa Kỳ. Sau hơn 20 năm định cư tại đây
và sau 5 lần trở lại về thăm nhà, Đức muốn sống 6 tháng ở Việt Nam. Quyết định
này làm ngạc nhiên nhiều người. Cộng đồng người Mỹ gốc Việt nghi ngờ sự trở về
của Đức. Nhà cầm quyền Việt Nam Cộng sản th́ từ chối thừa nhận Đức là một du
khách mà làm công việc của một kư giả. Đức phải trở về thăm nhà làm du khách với
cái túi mang theo đô la của ḿnh.”
Và Sherwin nói rằng Đức đă điện thoại nói chuyện
từ nhà riêng ở San Francisco: “Tôi phải cố gắng để dẹp đi những hàng rào ngăn
cấm ở đó và ở đây. Tôi cần sự giúp đỡ của mọi người.” Và anh tiếp “Văn chương có
thể nào có một vị trí để ḥa giải và hàn gắn?”, (Có lẽ,câu hỏi ấy, Nguyễn
Quí Đức phải hỏi với những người trong ban tuyên huấn của Đảng Cộng Sản Việt
Nam. Họ có thực tâm muốn ḥa giải và hàn gắn thưc không? Hay chỉ là một chiêu
bài để phục vụ cho chế độ đương quyền muốn thống trị cả về chính trị, kinh tế,
văn hóa ở hải ngoại mà thôi…).
Năm 1989, Đức đă ngỏ ư với cha mẹ anh là sẽ trở
về Việt Nam. Và hai ông bà cụ sợ rằng Đức sẽ bị bắt. Nhưng Đức đă về lại Việt
nam, làm bổn phận của một người anh trong gia đ́nh mang hài cốt của người em gái
Diệu Quỳnh đă mất trước đây.
Trong một bài phỏng vấn Nguyễn Quí Đức “Giữa
những lằn ranh”, anh đă trả lời câu hỏi thời gian đầu tiên ra sao khi trở về
nước sau mười mấy năm cách biệt đất nước: “Tôi trở lại Việt Nam năm 1989 với vai
tṛ là một kư giả hành nghề tự do. Trở về nước, mọi chuyện đều bị kiểm soát bởi
hệ thống an ninh của Đảng, bị theo dơi 24/24 mỗi ngày và sẽ có thể bị tŕnh diện
để trả lời với công an bất cứ lúc nào. Tôi đă phải gặp những thân hữu một cách
bí mật và thật t́nh không thể nào thực hiện những cuộc phỏng vấn bất ngờ với mọi
người như công việc của tôi đ̣i hỏi…
Năm 1991, tôi lại trở về Việt Nam. Tôi làm nhiều
công việc khác nhau như đến thăm các họa sĩ trong nước để nh́n ngắm các tác phẩm
hội họa, thời giờ khác dành cho những chương tŕnh phát thanh, hoặc công việc
khác là viết script cho các bộ phim hoặc gặp gỡ các tác giả để cung cấp những
chi tiết cho công việc thực hiện biên niên sử. Chính quyền có lẽ không ưa thích
các việc làm của tôi dù không chính thức cấm đoán nhưng có lúc tôi bị ở trong
t́nh trạng giam cấm lỏng cả tuần lễ ở khách sạn. Thời gian đó đă tạo thành một
hồ sơ cá nhân của tôi dầy tới gần 2 inches với sự theo dơi kiểu quy chụp như
“người này đă thức dậy từ bốn giờ sáng để đọc email và hắn đă coi như thức suốt
ngày không chợp mắt”. Bây giờ, có lẽ dễ thở hơn, nhưng mọi người ở trong nước
đều phải chịu sự lănh đạo và kiểm soát của một chế độ chuyên chế.
Tôi có quen biết nhiều trong giới cầm bút và trí
thức. Ở trong ṿng cá nhân, họ nói đủ thứ chuyện không tránh né. Nhưng thường
thường họ không bao giờ phát biểu công khai hoặc xuất hiện trước ống kính truyền
h́nh về những vấn đề mà họ gọi là “nhạy cảm”. Họ sợ họ sẽ bị cấm không cho đăng
bài trên các báo hoặc bị ngăn cấm không cho phép xuất ngoại hay có khi bị mất cả
chức tước, công việc mà họ đang có.
Tôi có một ông cậu là em họ của mẹ tôi và là một
người lănh đạo tuyên huấn Đảng. Nhưng tôi không thể nào phỏng vấn ông bởi v́
những câu hỏi ấy sẽ tạo ra những hậu quả không tốt cho ông từ cái nh́n không
thiện cảm của những kư giả ngoại quốc, nhất là những nhà văn nhà báo Mỹ gốc
Việt. Có thể, ở Việt Nam bạn có thể nói rất nhiều điều nhưng bạn không thể nào
trực tiếp đối đầu với quyền lực của Đảng. Sẽ được khen thưởng hoặc bù đắp nếu
phát biểu quan điểm phù hợp với đường lối chỉ đạo. Nhưng sẽ bị trừng phạt nếu
phát biểu ngược lại…”
Trả lời câu hỏi rằng anh đă nhận thấy sự thay đổi
về văn hóa ở trong nước nguyên do v́ sự đầu tư của người ngoại quốc cũng như
khách du lịch mang tới một nền văn hóa ảnh hưởng phương tây th́ Nguyễn Quư Đức
trả lời:
“Thật là khó khăn đối với
những người ở ngoài nh́n vào Việt Nam khi họ biết rằng đây là một quốc gia Cộng
Sản nhưng trên thực tế th́ lại là một đất nước có h́nh thức tư bản chủ nghĩa
nhất. Trong một cuộc du hành, tôi vào một quán cà phê với một phụ nữ ở tuổi 30
tôi đă hỏi cô có biết ngày lễ kỷ niệm của người sáng lập ra đảng Cộng Sản Việt
Nam không. Th́ cô trố mắt nh́n tôi, ngạc nhiên và trả lời là không có ư kiến.
Mặc dù, chúng tôi đang ngồi ở dưới biểu ngữ lớn nói về ngày sinh nhật của lănh
tụ ấy. Cô thực t́nh không muốn bị quấy rầy v́ những hàng chữ của biểu ngữ căng
trên đầu.
Ở Việt Nam, ở đâu và bất cứ
nơi nào cũng tràn đầy những người ngoại quốc đi du lịch nhất là sau ngày 9 tháng
11 và sau vụ nổ bom ở Bali. Những người cầm quyền ở Việt Nam đă bắt đầu quảng
cáo về sự an toàn cho khách du lịch, nhất là khách du lịch từ Hoa Kỳ. Không quân
Hoa Kỳ trước đây 30 năm đă từng thả bom xuống nơi này th́ bây giờ người Mỹ lại
học về văn hóa Việt Nam tại nơi đây. Hà Nội với những nhà cửa có lối kiến trúc
cổ gợi lại không gian lăng mạn của một thời Đông Dương nên được dành sẵn một vị
trí giới thiệu ưu tiên. Nhưng khi bạn bước vào một khiêu vũ trường ở Sài G̣n th́
ngay lập tức có cảm giác là đang trong một night club nào đó của tiểu bang
California bên Hoa Kỳ. Ở những vùng thôn quê, dĩ nhiên, dân chúng vẫn c̣n nghèo
đói khủng khiếp. Nhưng ở những vùng thành thị vẫn có những thanh niên thuộc gia
đ́nh giàu có lái xe hơi đời mới, xài thuốc lắc và những tiệm cà phê internet th́
mở ra tràn lan. Hầu như không có ai mặc những bộ áo dài cổ truyền tha thướt nữa,
ngoại trừ những cô gái làm việc tại những khách sạn sang trọng. Những chiếc áo
dài đẹp sang ấy có lẽ chỉ hiện diện trong những tiệm quần áo thời trang dành cho
khách du lịch…”
Trả lời câu hỏi những công cuộc đổi mới có ảnh
hưởng ǵ với những người sáng tác như thi văn sĩ ở trong nước th́ Nguyễn Quí Đức
đă khẳng định. Dĩ nhiên và có những thay đổi khá bất ngờ, đến cả khoa học về
nghệ thuật cũng bị thay đổi. Năm 1986, với phong trào đổi mới người cầm bút đă
như tỉnh dậy sau khi sật sừ v́ ma túy của cái gọi là hiện thực xă hội chủ nghĩa
và cũng ĺa xa những h́nh tượng nhân vật anh hùng của Đảng tạo ra để có một
khuôn cửa sổ mở rộng tầm nh́n. Người cầm bút bắt đầu xé toang bóng tối của cuộc
đời từ khi cách mạng tháng tám bắt đầu, nh́n vào sự thực với những nhà thương
phá thai, tuổi trẻ bị nhiễm độc, và những giá trị văn hóa cổ truyền bị tiêu hủy.
Từ đó, vào giữa thập niên 1990, đă có thật nhiều vấn nạn về căn cước của một con
người Việt Nam. Là ai? Là khuôn mặt nào trong cuộc chạy đua hối hả để có lợi
nhuận của xă hội tư bản? Bây giờ tôi đă chứng kiến nhiều kinh nghiệm viết văn,
nhiều đời tư khốc liệt và nhiều dục tính, thật nhiều cuồng nhiệt đến hoang
dại.Tôi nghĩ rằng thế hệ trẻ đă nh́n về phía Trung Hoa và nghĩ “Hey, đó là
những ǵ mà những nhà văn trẻ có thể thưc hiện”. Ngôn ngữ của họ sẽ đầy
những tiếng lóng, sặc mùi đường xá. Và, dĩ nhiên, phong ccah ấy bị ảnh hưởng của
nền văn hóa nhạc pop đang hoành hành trên thế giới…
Chủ nghĩa tư bản sẽ dẫn đưa Việt Nam về đâu?
Nguyễn Quí Đức cho rằng là một cuộc băng hoại. Không phải chỉ là một thị trường
để trao đổi ma túy mà c̣n có hậu quả to lớn hơn nhiều. Và những công việc buôn
bán hợp pháp cũng bị băng hoại theo. Bạn hăy nh́n vào những ṭa nhà cao, những
buildings chọc trời mọc lên như nấm ở mọi nơi một cách vô trật tự? Và hăy nghĩ
về số tiền mà các hăng thầu xây dựng phải đút lót để có thể xây dựng như vậy,
tiền cho công an, cho các cơ sở địa phương, cho các chức quyền từ quân đội đến
hành chánh và thậm chí cho cả các tổ chức Mafia xă hội đen nữa. Và như vậy ngân
quỹ không tên ấy chiếm tỉ lệ bao nhiêu phần trăm để có được giấy phép và hoàn
tất nó. Người đầu tư ngoại quốc thường chỉ dự trù những khoản tiền cố định và
hoa hồng cho người trung gian. Họ muốn kinh doanh trong hợp pháp theo luật lệ.
Và theo lệ luật, ít khi phải đối phó với chính quyền. Đúng vậy, các người có
trách nhiệm trong chế độ để hoàn tất giấy tờ thủ tục phải thi hành đúng trách
nhiệm của họ
Nhưng, nhiều khi phép vua thua lệ làng, cửa làng
đóng lại mặc dù có lệnh vua. Nếu muốn xong việc, phải đi t́m những người “hiểu
biết”, có thể dẫn dắt đến để thương thảo với người có chức có quyền. Sự liên hệ
ấy có thể là quen biết, có thể là thân hữu, có thể là họ hàng. Và, nhờ cái liên
hệ như vậy, công việc làm ăn mới trôi chảy được. Liên hệ ấy tạo thành hệ thống,
thành một tổ chức chi phối mọi công việc mà người ta gọi là hệ thống tham
nhũng…”
Ở Việt Nam Nguyễn Quí Đức có quen với nhiều người
trong giới làm văn học nghệ thuật. Anh kể có quen với một cô gái là bạn học thời
xưa ở trung học. Cô đang theo học một chương tŕnh học tiến sĩ và rất muốn qua
Pháp để tŕnh luận án bởi v́ rất khó khăn cho cô khi học và tŕnh luận án về
truyền thông ở trong nước. Cô đă nài nỉ Đức để làm sponsor cho cô xuất ngoại. Và
Đức đă tránh gặp cô v́ sợ phải nghe lời đề nghị kết hôn để được xuất ngoại của
cô…
Đức cũng quen biết với một họa sĩ và ông này đă
nhờ Đức viết bài giùm để giới thiệu tranh của ông bằng 2 ngôn ngữ và 2 cách nhận
định khác nhau. Lúc đó ông c̣n là một họa sĩ nghèo và vô danh. Nhưng sau này,
ông trở thành một đại gia trong ngành địa ốc và đă là chủ nhân của cả một băi
biển đẹp và có giá trị. Ông này đă nhớ quan hệ cũ và đề nghị bán rẻ cho Đức một
miếng đất bất cứ ở nơi nào mà ông làm chủ. “Thành phố đă phát triển mạnh.Tôi
muốn tặng anh một miếng đất ở bất cứ chỗ nào ở đây v́ những ơn nghĩa xưa kia.”
Nguyễn Quí Đức nói về Việt nam anh sợ sẽ không
thể nào viết văn hay làm truyền thông được. Anh cũng sẽ bị băng hoại theo trong
một đời sống mà căn bản của sự giao tiếp là sự làm vừa ḷng nhau bằng tiền bạc
bằng quyền lợi. Anh nghĩ đó chính là thể hiện của một chủ nghĩa thực dân kiểu
mới.
“Việt nam bây giờ đang trong
cơn vật vă để tồn tại. Khổng Giáo, Phật Giáo, Công Giáo, Cao Đài Giáo, Trung
Quốc, Pháp, Hoa Kỳ, chiến tranh, chết chóc, cách mạng, Cộng sản, tư bản chủ
nghĩa, hệ thống tội ác, tất cả đều trở thành những vấn nạn phức tạp. Đó là con
đường mà dân tộc Việt Nam phải đi qua. Tất cả trộn lẫn lộn xà ngầu nhưng rồi sẽ
trôi đi như trên ḍng nước. Nhưng rồi ở chung cuộc, giá trị của gia đ́nh và cộng
đồng sẽ cùng ḥa nhập với nhau…”
Nguyễn Quí Đức là tác giả viết bằng cả Việt
ngữ lẫn Anh ngữ. Ông làm thơ, viết văn, soạn kịch và cả dịch giả nữa. Ông
hành nghề truyền thông, có thời làm xướng ngôn viên cho đài BBC và đài KALW ở
San Francisco và làm host cho chương tŕnh Pacific Times của KQED. Tác phẩm của
ông là Where the Ashes Are: The Odyssey of a Việt Nam Family. Và đồng chủ
biênvới John Balaban “A Viet Nam: A Travelers’Literary Companion” và “Once Upon
a Dream: The Viêt Nam American Experience”…
Vietnamese commandos : hearing before the Select Committee on
Intelligence of the United States Senate, One Hundred Fourth Congress, second
session ...
