Việt Nam trong chiến lược Hoa Kỳ
Nov 22 /2017
Tổng Thống Hoa Kỳ Donald Trump đọc diễn văn tại buổi họp
cấp tổng giám đốc tham dự Hội Nghị Thượng Đỉnh APEC tổ chức tại Đà Nẵng
ngày 10 Tháng 11, 2017. (H́nh: Anthony Wallance/AP)
Vậy là cả bốn tổng thống Mỹ đă chính thức thăm viếng Việt
Nam. Cái khác nhau là hai TT Clinton và Obama đă tới Hà Nội vào năm thứ
tám, năm cuối cùng của nhiệm kỳ hai (Clinton: 16/11/2000 và Obama:
20/5/2016).
TT Bush công du vào năm thứ sáu (17/11/2006). Lần này, TT
Trump chính thức thăm viếng nội trong 11 tháng kể từ khi dọn vào Ṭa
Bạch Ốc. Việt Nam lại là nước đầu tiên trong nhóm quốc gia ở Biển Đông
trên lộ tŕnh công du của ông. Sự sắp xếp về thời điểm thăm viếng, và
thứ tự trước sau trong các chuyến đi của một lănh đạo luôn có một ư
nghĩa sâu xa về chính sách ngoại giao.
Việc ông Trump muốn xích lại gần Việt Nam th́ đă lộ rơ
ngay từ khi ông phát biểu tại APEC ở Đà Nẵng: “Tôi rất vinh dự được có
mặt tại Việt Nam, ở trung tâm của vùng Ấn Độ – Thái B́nh Dương.” Từ
trước đến nay, các lănh đạo Mỹ luôn nói đến Việt Nam trong khung cảnh
Đông Nam Á hay vùng Biển Đông. Bây giờ, bất chợt, nói đến Việt Nam trong
bối cảnh của cả khu vực Ấn Độ – Thái B́nh Dương: và đặt Việt Nam vào
ngay trung tâm. Khu vực này về tên gọi th́ không mới nhưng về thực chất
đối với ông Trump là mới, và ông đang cố gắng để quảng bá.
Tại Hà Nội, bản Tuyên Bố Chung nhắc tới khu vực này hai
lần. Cũng vậy, trong bài phát biểu cám ơn thịnh t́nh của Việt Nam ông
Trump lại nhắc tới hai lần nữa.
Theo tờ Forbes ngày 12/11/2017 th́ “Việt Nam là nước có
lợi nhiều nhất trong chuyến đi. Việt Nam nhận được cả hai cái YES từ ông
Trump. Việt Nam muốn hai điều:
-Thứ nhất, Mỹ thực sự quan tâm đến sự lo ngại của VN về
tranh chấp lănh thổ ở Biển Đông. Trước công du, ông Trump đă cho chiến
hạm đi xuyên qua biển, sát cạnh những ḥn đảo TQ đang xây dựng hoặc
tranh chấp. Ngày Chủ Nhật, ngay trước chuyến thăm Hà Nội của ông Tập Cận
B́nh, ông Trump lại đề nghị có thể giúp làm trung gian hay trọng tài về
tranh chấp Biển Đông. Forbes cho rằng ông Trump biết rơ TQ luôn chống
lại vấn đề trọng tài do một trung gian thứ ba chứ đừng nói tới Mỹ (thật
vậy, ngày 13/11/2017 báo South China Morning Post từ Hồng Kông đă b́nh
luận rằng việc ông Trump đề xuất làm trung gian tranh chấp Biển Đông sẽ
khiến Bắc Kinh khó chịu và phủ bóng xuống quan hệ của ông Trump với ông
Tập). Sở dĩ ông Trump cứ đề nghị như vậy là “để cho thấy rằng Mỹ thừa
nhận sự lo lắng của Việt Nam và tối thiểu là không phải là không đứng về
phía Việt Nam;” và
– Thứ hai, Mỹ tiếp tục ngoại thương tự do đối với Việt
Nam mặc dù đă rút khỏi TPP, v́ ngoại thương chiếm tới 89% tổng sản xuất
GDP của nước này ($201 tỷ, năm 2016). Dù ông Trump tấn công các nước
(nhất là TQ) tại APEC về mậu dịch bất công đối với Mỹ, nhưng tại Hà Nội
ông đă nhân nhượng, dù cán cân thương mại Mỹ – Việt càng ngày càng thâm
thụt đối với Mỹ (nguyên 9 tháng đầu của năm 2017 đă lên tới gần $29 tỷ
so với $32 tỷ của cả năm 2016 và $31 tỷ, năm 2015). Về điểm này ông chỉ
nói rằng sẽ chờ mong để tiến tới thương mại hai chiều một cách “công
b́nh và hỗ tương” (fair and reciprocal)’ và kêu gọi phải “minh bạch hơn”
(more transparent).
Tại sao bất chợt, Mỹ chú ư và ưu đăi Việt Nam? Để t́m câu
trả lời, hăy
Nh́n lại cuộc chiến Việt Nam
Tiền đề của tiểu luận là như thế này: ngày nào mà Trung
Quốc (TQ) là đối thủ nguy hiểm của Mỹ ở Biển Đông th́ ngày ấy Việt Nam
là địa điểm chiến lược quan trọng nhất đối với Mỹ tại nơi đây. Ngược
lại, khi TQ hết là thù địch th́ vai tṛ chiến lược của Việt Nam đối với
Mỹ cũng chấm dứt.
Khi đồng minh nhảy vào
Trong Thế Chiến II, Hoa Kỳ không để ư tới Việt Nam v́
Trung Hoa Quốc Gia dưới trướng Thống chế Tưởng Giới Thạch là đồng minh
gần gũi nhất của Hoa Kỳ ở Thái B́nh Dương.
Mùa Thu, 1949 khi Hồng quân tiến vào Bắc Kinh th́ chuông
báo động ở Washington rung lên.
Sang Đông, Hội Đồng An Ninh Quốc Gia (National Security
Council – NSC) nhóm họp tại Toà Bạch Ốc dưới quyền chủ toạ của Tổng
Thống Truman để duyệt xét một văn bản rất dài và quan trọng do NSC soạn
về ‘Lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ về Á Châu’ trước sự đe doạ của Cộng
sản, kèm theo là những hành động cần thiết và thiết lập một chính sách
rơ rệt về Á Châu để thực hiện ba mục tiêu, quan trọng nhất là để “ngăn
chận bất cứ liên minh quyền lực nào (Liên Xô-Trung Quốc) có thể đưa tới
sự đe doạ an ninh của Hoa Kỳ phát xuất từ khu vực này” (xem Khi Đồng
Minh Nhảy Vào – KĐMNV, Chương 3).
Tiếp theo là công hàm của Bộ Ngoại Giao (ngày 7/3/1950)
xác nhận Việt Nam là địa điểm quan trọng nhất về chiến lược tại Đông Nam
Á.
Ngày 25/6/1950 Bắc Hàn tràn xuống Nam Hàn. Tháng 10/1950
Trung Quốc nhảy vào chiến trường. Mỹ phản ứng mạnh: TT Truman đưa quân
sang tham chiến. Nh́n vào Việt Nam, Mỹ bắt đầu viện trợ cho Pháp để
chiến đấu thay cho ḿnh. Huấn lệnh NSC 124 – ngày 13 tháng 2, 1952 c̣n
xác định: Đông Dương c̣n quan trọng hơn cả Triều Tiên rất nhiều” (KĐMNV,
trang 103).
Sau Hiệp định Geneva (21/7/1954), Pháp quyết đinh rút
lui, lập tức Mỹ nhảy vào Miền Nam để ngăn chận TQ. Hiệp Định Geneva vừa
kư xong tháng 7, 1954 th́ tháng 8, 1954 Hoa Kỳ “Hoạch định toàn bộ những
hoạt động, gồm cả chính trị, tâm lư, quân sự, và kinh tế để có thể áp
dụng nhằm bảo đảm cho Miền Nam được tồn tại là một quốc gia tự do, đồng
thời giúp củng cố đất nước này thành một hàng rào vững chắc để ngăn chận
sự bành trướng của cộng sản.”
Từ đó Miền Nam trở thành tiền đồn của thế giới tự do.
Kết thúc năm 1954, ngày 24 tháng 12, sau khi TT
Eisenhower đă có lập trường dứt khoát, Ngoại trưởng Dulles khẳng định:
“Đầu tư vào Việt Nam là đúng lư, dù chỉ là để mua thêm thời gian giúp
xây dựng sức mạnh ở những nơi khác trong vùng.” Rồi ông c̣n chọn ngày để
nhảy vào Việt Nam: “Chúng ta phải tiến hành như đă dự định, và ta phải
lao vào (take the plunge), bắt đầu từ ngày 1 tháng 1, 1955.”
Trong thời gian 1955 – 1970: nói chung th́ Miền Nam nhờ
Mỹ giúp để vừa bảo vệ cho chính ḿnh vừa giữ vai tṛ tiền đồn canh gác
Trung Cộng (Mỹ gọi là Red China) khỏi tràn xuống Biển Đông.
Khi đồng minh tháo chạy
Tới năm 1971 th́ Mỹ đảo ngược về chính sách. TT Nixon
thay đổi lập trường, muốn biến đổi Trung Quốc từ thù thành bạn. Ông
thuyết phục Quốc Hội: “Chúng tôi đang chuẩn bị để thiết lập một cuộc đối
thoại với Bắc Kinh. Chúng ta không thể chấp nhận giáo điều của họ, hoặc
quan niệm rằng Trung Cộng phải thực hiện quyền bá chủ Á Châu. Nhưng
chúng tôi cũng không muốn áp đặt lên Trung Quốc một vị trí quốc tế phủ
nhận các lợi ích quốc gia hợp pháp của ḿnh.” Rồi ông thêm: “Trung quốc
và Hoa kỳ chia sẻ nhiều quyền lợi song hành và có thể cùng nhau hành
động để làm cho đời sống của nhân dân hai nước thêm phong phú.”
Khi TQ không c̣n là thù địch đe dọa Mỹ và đă thành bạn
đồng phường th́ Miền Nam Việt Nam hết c̣n là tiền đồn của Thế giới Tự
Do. Mở cửa Bắc Kinh th́ tất phải đóng cửa Sàig̣n.
Sau khi rời bỏ Miền Nam th́ Mỹ cũng ngoảnh mặt đi khỏi
Biển Đông v́ khu vực này cũng hết c̣n bị đe dọa. Tại sao? V́ TQ tuyên bố
chính sách đối với các quốc gia trong vùng là dung ḥa, không quan tâm
nhiều tới tranh chấp mà chỉ nhắm vào cộng tác để phát triển “ zhu quan
zai wo, ge zhi zheng yi, gong tong kai fa” – chủ quyền ở ta, gạt bỏ
tranh chấp, hợp tác khai thác.
Trung Quốc lật thế cờ, Mỹ quay lại Việt Nam
Từ khi nối lại bang giao với Mỹ, TQ đă phát triển, tiến
bộ vượt bực về hết mọi mặt: quân sự, kinh tế, tài chính nhờ vào kỹ
thuật, tiền bạc, thị trường Mỹ. Ngày nay th́ TQ đă mạnh đủ để lật ngược
thế cờ, ra mặt đối đầu với Mỹ. Ngay từ năm 2000 TQ đă có những hành động
khiêu khích: tuyên bố chủ quyền về khu vực khí đốt gần đảo Natura phía
đông bắc Sumatra (Nam Dương) và tranh chấp với Nhật về quần đảo Senkaku
ở Đông hải. Tháng 4, 2000 máy bay khu trục J-811 của TQ đụng ngay vào
máy bay trinh sát của Hải quân Mỹ khoảng 70 dậm cách đảo Hải Nam: phi
công TQ tử nạn và máy bay của Mỹ buộc phải đáp xuống Đảo Hải Nam. Toàn
bộ phi đoàn bị bắt. Cho nên cũng vào năm 2000 Mỹ đă quay lại, nh́n thật
kỹ vào Việt Nam:
Tháng 11/2000 TT Clinton là tổng thống đầu tiên sang Việt
Nam kể từ chuyến viếng thăm Sài G̣n của TT Nixon năm 1969.
Tháng 11/2006 đến lượt TT Bush. Cả hai ông đều kêu gọi
quên đi quá văng và hướng về tương lai để cùng chung nhau xây dựng ḥa
b́nh và thịnh vượng
Việt Nam trở về chỗ đứng lịch sử
Tới năm 2011 th́ Mỹ bắt đầu thi hành chiến lược xoay trục
về Á Châu, về Biển Đông. Và khi Mỹ trở về Biển Đông th́ Việt Nam lại trở
về chỗ đứng lịch sử: vị trí chiến lược quan trọng nhất tại khu vực này.
Tháng 11/2016 TT Obama sang thăm Việt Nam. Trong dịp này
ông tuyên bố “sẽ đưa mối quan hệ hợp tác an ninh Việt – Mỹ lên tầm cao
mới” và “với chuyến thăm này, chúng ta đă đặt mối quan hệ Việt – Mỹ lên
một nền tảng vững chắc hơn trong nhiều thập kỷ tới.”
Tháng 11 năm nay (2017) th́ Việt Nam là quốc gia đầu tiên
trong vùng Biển Đông TT Trump đến viếng thăm.
Khác với muc đích thăm viếng Trung Quốc, Nhật, Nam Hàn,
Phi Luật Tân, đến Việt Nam TT Trump không phải chỉ để thuyết pháp về
‘mậu dịch công bằng đối với Mỹ,” hay chống lại hiểm họa Bắc Hàn. Mục
đích chính là chiến lược: làm sao để Việt Nam nghiêng về Mỹ trong bối
cảnh mới theo sáng kiến có thể nói là lịch sử của Ông: “giấc mơ Ấn Độ –
Thái B́nh Dương”
Tại Đà Nẵng-APEC 2017, ông nói “tất cả có thể cùng nhau
phát triển thịnh vượng trong tự do và ḥa b́nh.” Nhưng xét ra cho kỹ th́
ta thấy rằng “cùng nhau phát triển thịnh vượng” th́ dễ nhưng “trong tự
do và ḥa b́nh” th́ khó. Khó v́ TQ gây hấn ngày một mạnh. Bởi vậy, quyền
lợi hỗ tương quan trọng nhất đối với Việt Nam và Hoa Kỳ là ngăn chận sự
bành trường mau lẹ của Trung Quốc.
Nếu như trong chuyến thăm Việt Nam ông Obama chỉ khéo léo
thúc đẩy Việt Nam qua việc nhắc lại câu thơ của Lư Thường Kiệt, rằng:
“Sông núi nước Nam vua Nam ở” th́ ông Trump – con
người bộc trực, nghĩ sao nói vậy – đă nhắc rằng:
“Hai Bà Trưng đă đánh thức tinh thần của người dân
vùng đất này. Đó là lần đầu tiên người dân Việt Nam đứng lên đấu tranh
cho sự độc lập và niềm tự hào của các bạn.”
Trong hội trường gồm lănh đạo của cả 21 thành viên và
ngay trước mặt ông Tập Cận B́nh mà nhắc đến như vậy th́ cũng không phải
là chỉ để nói bâng quơ. Chắc cố vấn ông Trump cũng đă cho ông biết câu
chuyện về người thủ tướng lỗi lạc nhất của TQ là Chu Ân Lai đă nói về
Hai Bà Trưng (như chúng tôi đă đề cập trong bài “Chu Ân Lai và Hoàng
Sa”): “Hai ngh́n năm trước đây, Trung Quốc đă xâm lược Việt Nam, và
Trung Quốc đă bị đánh bại. Lại bị đánh bại bởi hai người đàn bà, hai nữ
tướng.”
Câu hỏi được đặt ra là liệu “Việt Nam có được thuyết phục
hay không?” Ngoài áp lực nặng nề, khuyến dụ, răn đe từ Phương Bắc, lại
cỏn vấn đề khả tín của Hoa Kỳ. Chắc rằng Việt Nam cũng đă có câu hỏi:
làm sao chúng tôi tin được rằng các ông sẽ không bỏ rơi chúng tôi như
các ông đă tháo chạy khỏi Miền Nam? Đây là vấn đề nhức nhối nhất cho
nước Mỹ không những đối với Việt Nam mà c̣n đối với các quốc gia khác
trong vùng.
Để trả lời phần nào câu hỏi này th́ TT Obama đă xác nhận:
“Khi đến Việt Nam, tôi ư thức được quá khứ, ư thức được lịch sử khó
khăn, nhưng mặt khác cũng hướng đến tương lai, đến sự thịnh vượng, đến
những mục tiêu an ninh và ổn định để hai nước có thể thúc đẩy lẫn nhau.
Rồi một cách tế nhị, như để cam kết sự chung thủy, ông trích tryện Kiều
:
“Rằng trăm năm cũng từ đây.
Của tin gọi một chút này làm ghi”
TT Trump th́ không mấy văn hoa, phát biểu tại Hà Nội, ông
đặt thẳng vấn đề quyền lợi hỗ tương: “Chúng ta đă gắn kết dần với nhau
để t́m được những mục tiêu chung, những lợi ích chung. Và đó là điều
đang diễn ra. Chúng tôi tới đây hôm nay để tái khẳng định những gắn kết
đó.” Rồi Thông Cáo Chung cũng nhắc lại việc “mở rộng quan hệ đối tác
toàn diện giữa hai nước trên cơ sở …các lợi ích và mong muốn chung.” Ta
có thể giải thích rông ra điều Trump muốn nói : lợi ích quan trọng nhất
của cả hai bên Việt – Mỹ là ngăn chận tham vọng của Trung Quốc. Mà tham
vọng này th́ từ bây giờ sẽ không bao giờ chấm dứt, cho nên chúng tôi sẽ
không bao giờ làm cái lầm lỡ thứ hai là ôm ông TQ vào ḷng (và bỏ rơi
Việt Nam nữa). Đầu thập kỷ 1970 chúng tôi ôm TQ mà không e ngại v́ lúc
ấy nước này c̣n đứng vào hàng nghèo nhất thế giới, chưa mạnh về quân sự:
năm 1969 xuưt nữa bị Liên Xô tấn công nguyên tử nếu không có sự can
thiệp của Mỹ.
Thật vậy, tất cả cũng chỉ là quyền lợi: chẳng có bạn bè
vĩnh viễn (và cũng chẳng có kẻ thù vĩnh viễn) mà chỉ có quyền lợi vĩnh
viễn, như Lord Palmerston, Thủ tướng Anh đă từng nhấn mạnh (xem KĐMNV,
Phần Kết).
Về quyền lợi th́ phía Việt Nam cũng đă biết rơ hai điều:
thứ nhất, từ Thế Chiến II, không một nước nào từ Âu tới Á đă giầu mạnh
lên được mà không phải nhờ Mỹ; và thứ hai, chỉ có Mỹ mới đối lại được
với TQ.
Để đáp lại thịnh t́nh của TT Trump trong chuyến công du
này, Việt Nam cũng đă có ba hành động tương đối là tượng trưng:
1. Về kinh tế: kư hợp đồng $12 tỷ mua sản phẩm của Mỹ;
2. Về quân sự: “hoan nghênh hàng không mẫu hạm Mỹ lần đầu
tiên tới thăm một hải cảng (Cam Ranh) của Việt Nam trong năm 2018” và
“khẳng định kế hoạch hợp tác quốc pḥng Việt – Mỹ trong giai đoạn
2018-2020.” (Ông Trump nhấn mạnh sẽ bắt đầu ngay việc sửa soạn chiến
thuật này).
3. Về chính trị, ngoại giao: đă sắp xếp mời ông Trump đến
Hà Nội, dự yến tiệc, phát biểu, ra thông cáo chung một ngày trước khi
ông Tập tới (cũng từ Đà Nẵng) tuy dù đón tiếp ông Tập long trọng hơn ông
Trump nhiều.
Điểm thứ 2 và 3: nghe th́ đơn giản nhưng là những điểm
rất nhạy cảm đối với ông Tập. Một điều đáng chú ư là về phía người dân
th́ chỉ hoan hô ông Trump mà không để ư tới ông Tập. Để biết rơ hơn liệu
Việt Nam có được thuyết phục hay không, ta phải theo rơi những hành động
có thực chất của cả hai bên trong những ngày tháng sắp tới./.
Nguyễn Tiến Hưng
Tặng Kim Âu
Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc t́nh.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lư tŕnh.
Thảo Đường Cư Sĩ.
