nghe-thuat-lam-bao

NGHỆ THUẬT VIẾT BÁO

http://www.24hdansuneredaction.com/vi/presse/24-trach-nhiem-xa-hoi-cua-nha-bao/

01. LỊCH LÀM VIỆC HÀNG NGÀY

NHÀ BÁO LUÔN PHẢI BẬN TÂM VỚI CÂU HỎI: LÀM SAO ĐỂ TÌM RA CÁI GÌ MỚI MẺ ĐÂY? HỌ LUÔN KHÁT “THÔNG TIN” ĐỂ CHIA SẺ VỚI MỌI NGƯỜI. HỌ CẦN PHẢI BIẾT ĐIỀU GÌ XẢY RA XUNG QUANH MÌNH ĐỂ THUẬT LẠI CHO NGƯỜI KHÁC. NHƯNG CÁI NGHỀ TƯỜNG THUẬT SỰ VIỆC BUỘC HỌ PHẢI LỰA CHỌN GIỮA NHỮNG “THÔNG TIN” THỰC SỰ VÀ NHỮNG THÔNG TIN GIẢ ĐỂ CÓ THỂ ĐĂNG TẢI THÔNG TIN TRUNG THỰC. NHÀ BÁO THỰC HIỆN VIỆC LỰA CHỌN NÀY BẰNG CÁCH LIỆT KÊ TRONG LỊCH LÀM VIỆC HÀNG NGÀY CỦA MÌNH NHỮNG “THÔNG TIN” CÓ THỰC HOẶC CÓ THỂ XÁC THỰC ĐƯỢC.

LỊCH LÀM VIỆC CHUẨN = BÁO CÓ CHẤT LƯỢNG

Chất lượng nội dung một tờ báo tỉ lệ thuận với chất lượng của công việc lên lịch. Lịch làm việc nghiêm túc bao gồm ba mảng nội dung:

Lên lịch các tin thời sự có tính tức thời: bao gồm các sự kiện trong ngày do các nguồn tin xác thực thông báo. Công việc này cho phép chuẩn bị việc xử lí thông tin thời sự trong ngày. Ví dụ: tôi dự kiến ngày mai cho ra một bài viết dài một cột rưỡi để tóm lược bài diễn văn mà Tổng thống sẽ đọc chiều nay.

Lên lịch các tin thời sự có thể dự kiến: bao gồm những công việc cần làm để tổ chức việc xử lí thông tin thời sự trong những ngày tiếp theo: ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Công việc này cho phép dự đoán diễn biến thời sự tương lai. Ví dụ: tôi phải sắp xếp những cuộc hẹn để tổng kết tình hình xã hội trước ngày tưởng niệm nạn nhân các vụ thảm sát diễn ra năm trước.

Lên lịch các tin thời sự được lựa chọn: bao gồm những chủ đề có tính cá nhân tạo giá trị gia tăng cao. Công việc này cho phép đưa vào chương trình làm việc của nhà báo những chủ đề có tác dụng bổ sung hoặc bù trừ đối với thông tin thời sự tức thời hoặc thông tin thời sự có thể dự báo. Ví dụ: tin tức thời sự tẻ nhạt, tôi sẽ phỏng vấn ông chủ vui tính của một cửa hàng tạp hóa nhỏ ở góc phố…

Khi làm việc theo nhóm thì một lịch làm việc chung tốt hơn rất nhiều so với lịch làm việc của từng cá nhân.

NĂM CỬA SỔ CẦN PHẢI MỞ MỖI NGÀY

Việc đầu tiên mà người tìm kiếm “thông tin” phải làm hàng ngày là mở những cánh cửa thông tin trong nhiều lĩnh vực.

Có năm cánh cửa thông tin cần mở, đó là: phát thanh, truyền hình, Internet, báo in và quán rượu góc phố.

Tôi hòa mình vào dòng chảy thời sự bằng cách nghe đài, xem truyền hình, lướt các trang thông tin mạng, đọc những tin tức nóng hổi hay căng tai nghe ngóng những chuyện ở quán rượu hay ở cửa hàng tạp hóa góc phố. Vì thế mà tôi phải thức dậy sớm.

Thói quen có tính kỉ luật này cho phép chúng ta:

cập nhật lịch làm việc của mình bằng cách bổ sung dự báo về những tin tức từ các phương tiện thông tin khác;

đánh giá công việc của mình bằng cách so sánh với công việc của đồng nghiệp. Điều này giúp phát triển tinh thần tự phê bình và tránh sa vào tự mãn.

TÌM KIẾM TƯ LIỆU = GIÁ TRỊ GIA TĂNG

Thao tác thứ hai mà hàng ngày nhà báo phải thực hiện để tăng tối đa hiệu quả công việc của mình là lưu trữ tài liệu của các phương tiện thông tin khác. So sánh sản phẩm của mình với sản phẩm của người khác giúp làm giàu kiến thức của bản thân về các chủ đề cần phải xử lí. Càng làm tốt công tác tư liệu bao nhiêu thì ta càng có những bài viết chất lượng bấy nhiêu.

Thật đơn giản, hàng ngày, ta chỉ cần dùng một chiếc kéo để cắt và lưu trữ những bài và trích đoạn báo. Nếu được sắp xếp khoa học theo trình tự thời gian hay theo chủ đề, những tư liệu đó sẽ có giá trị như một thư viện cá nhân hữu dụng đối với một nhà báo muốn tạo giá trị gia tăng cho công việc biên tập.

CÁI BẪY CẦN PHẢI TRÁNH

Lịch làm việc không phải là một cuốn sách nhiệm màu. Nó không bao giờ có thể bao quát toàn bộ hiện thực. Bởi vậy, nếu cứ tuân theo khung lịch đặt sẵn của những người làm công tác truyền thông thì có nghĩa là nhà báo đã tự trói buộc mình.

CÂU HỎI CẦN PHẢI ĐƯỢC ĐẶT RA

Sau khi đã suy nghĩ tới những cách thức khác nhau để biến lịch làm việc hàng ngày của mình thành những bài báo, giờ là lúc tôi tự đặt ra câu hỏi cuối cùng: liệu mình có thể làm nhiều hơn nữa hoặc tốt hơn nữa hay không, để cho nội dung tờ báo của mình sáng sủa hơn của người khác?

02. HỌP TÒA SOẠN

web20

TỜ BÁO LÀ MỘT SẢN PHẨM TẬP THỂ. HỌP TÒA SOẠN LÀ CUỘC HỌP ĐỂ CÁC NHÀ BÁO THẢO LUẬN VỀ SẢN PHẨM CHUNG CỦA MÌNH. CUỘC THẢO LUẬN NÀY NHẰM BA MỤC ĐÍCH ĐƯỢC THỰC HIỆN TUẦN TỰ: DỰ KIẾN NỘI DUNG BÁO, TỔ CHỨC SẢN XUẤT NỘI DUNG NÀY VÀ CÙNG NHAU PHÂN TÍCH NHỮNG NỘI DUNG KHÁC NHAU ĐỂ CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG. HỌP TÒA SOẠN DO VẬY LÀ MỘT HÌNH THỨC THÍCH HỢP VỚI MỌI LOẠI BÁO VÀ CÁC NHỊP ĐỘ XUẤT BẢN.

CÓ BA CÁCH HỌP TÒA SOẠN

1. Họp Tòa soạn để lập kế hoạch xử lí tin thời sự. Vào mỗi buổi chiều, các biên tập viên của một tờ nhật báo cùng thảo luận để dự kiến nội dung của tờ báo ra ngày hôm sau. Họ lập ra một “Bảng dự kiến chi tiết” cho mỗi trang báo: số lượng bài viết, thể loại các bài viết, độ dài các bài viết, sắp xếp các bài viết theo trật tự, hình ảnh minh họa.

Ví dụ về “Bảng dự kiến chi tiết” cho một trang báo 6 cột: 1 Phóng sự X… (3 cột); 1 Bài ghi nhận thảo luận + 1 Bài bình luận Y… (2 cột); 1 Loạt tin ngắn (1 cột).

2. Họp Tòa soạn để tổ chức xử lí tin thời sự. Các biên tập viên của một tờ nhật báo họp với nhau hàng sáng để tổ chức nội dung của tờ nhật báo sẽ ra ngày hôm sau. Họ cùng nhau phân công công việc để xây dựng một “Thực đơn chung” mà sau đó sẽ là “Thực đơn hoàn chỉnh” bao gồm: danh sách các bài viết, thể loại các bài viết, tên các tác giả, độ dài ấn định cho từng bài viết.

Ví dụ về “Thực đơn hoàn chỉnh” cho một trang báo 6 cột: 1 Phóng sự X… (Bài viết 2 cột ¼ + Ảnh ¾); 1 Bài ghi nhận thảo luận (1 cột ½) + 1 Bài bình luận Y… (1/2 cột); 4 Tin ngắn: Tư pháp, Cảnh sát, Ngân sách, Đính chính (1 cột).

3. Họp Tòa soạn để thảo luận về cách xử lí thông tin thời sự. Các biên tập viên của một tờ nhật báo bố trí thời gian để họp định kỳ – ví dụ ba tháng một lần hoặc sáu tháng một lần – để cùng nhau phân tích trên tinh thần tự phê bình sản phẩm chung mà họ đã thực hiện trong những tháng đã qua, cùng nhau suy nghĩ tìm ra cách tốt nhất để xử lí thông tin thời sự trong thời gian tiếp theo, cùng nhau thống nhất về các quan điểm biên tập. Khi đó, cuộc Họp Tòa soạn có tính chất của một Ban Biên tập, có thể được triệu tập theo ý kiến chung của Giám đốc tờ báo và của Giám đốc Tòa soạn, hoặc của Tổng biên tập, với một chương trình làm việc cụ thể.

Ví dụ về một chương trình họp:

A/ Tổng kết công việc xử lí chung chủ đề “Mùa xuân Ả -rập”.

B/ Chuẩn bị cho kì bầu cử địa phương.

C/ Liệu tờ báo có nên thể hiện quan điểm vào kì bầu cử tổng thống sắp tới hay không?

HỌP ĐỨNG

Làm nhật báo chẳng khác nào mỗi ngày phải chạy đua với thời gian. Để tiết kiệm thời gian, các nhà báo họp đứng để khẩn trương tổ chức việc xử lí tin thời sự được chuẩn bị từ hôm trước. Tại sao lại phải họp đứng? Bởi vì tư thế đứng là cách tốt nhất để rút ngắn thời gian cuộc họp.

HỌP NGỒI

Họp ngồi khi mọi người có thời gian để thảo luận. Họp ngồi được vận dụng khi cuộc Họp Tòa soạn có mục đích là đưa ra những kế hoạch sản xuất trong nhiều ngày hoặc kế hoạch tuần. Khi Họp Tòa soạn theo cơ chế Ban Biên tập thì họp ngồi cũng được vận dụng.

MỘT VÍ DỤ LỊCH LÀM VIỆC TRONG MỘT TÒA SOẠN ĐƯỢC TỔ CHỨC THÀNH CÁC BAN

9 giờ 30. Họp từng Ban. Tất cả các nhà báo nhất thiết phải có mặt. Mọi người tham dự họp đứng. Dựa trên lịch làm việc cá nhân, từng người một đưa ra những đề xuất về bài viết. Những bài viết đề xuất được xác định độ dài, tính bằng kí tự, hoặc chữ, dòng, cột, trang. Trưởng ban dựa trên lịch làm việc chung của nhóm để điều hòa những đề xuất các đồng nghiệp của mình đưa ra, để cuối cùng chốt lại một Thực đơn trong ngày do tập thể đề xuất.

Ví dụ về Bản kế hoạch trong ngày của Ban Chính trị:

*Trang 9:

– Tổng hợp của A.R về chiến lược bầu cử của Tổng thống Cộng hòa: 2 cột cùng với tranh của J.P

– Bình luận về những chia rẽ trong đa số nghị viện (R.B): ½ cột.

– Ghi nhận họp Quốc hội (L/Z): 1 cột.

– Phỏng vấn Chủ tịch thượng viện (A.G): 1 cột ½

– Các tin ngắn: 1 cột.

*Trang 10:

– Phóng sự về chiến dịch tranh cử của phe cực tả (A.C): 2 cột cùng với một ảnh của R.D.

– Chân dung của nữ ứng cử viên Mặt trận giải phóng loài sóc bay (A.B): 1 cột1/2 với ảnh của J.B.

– Phân tích về vấn đề phụ nữ tham gia bầu cử (J.G): 1 cột ½

– Tin ngắn: ½ cột.

10 giờ. Họp Tòa soạn về triển khai công việc do Giám đốc báo, Giám đốc Tòa soạn hoặc Tổng biên tập chủ trì. Mỗi Ban nhất thiết phải có đại diện tham gia. Các thành viên tham dự họp đứng. Từng Ban lần lượt giới thiệu Thực đơn trong ngày. Cuộc thảo luận tập trung vào việc chọn những chủ đề cần làm nổi bật trên “trang nhất”, mặt tiền của tờ báo, và việc điều chỉnh “kích cỡ” các bài viết. Cuộc họp không kéo dài quá hai mươi phút. Kết thúc là duyệt một Thực đơn chung, cũng là Thực đơn hoàn chỉnh cuối cùng, ngay lập tức được chuyển cho Ban Thư ký Tòa soạn.

10 giờ 30. Từng Ban đưa vào kế hoạch sản xuất trong ngày của mình những quyết định được ghi trong Thực đơn chung.

17 giờ 30. Từng Ban lập Thực đơn dự kiến cho ngày hôm sau. Mỗi nhà báo trình bày kế hoạch của mình cho Trưởng ban. Trưởng ban sẽ liệt kê toàn bộ những đề xuất trước khi đưa ra những quyết định đầu tiên của mình.

18 giờ. Họp Tòa soạn để lập kế hoạch. Họp ngồi. Mỗi Ban nhất thiết phải có đại diện tham gia. Từng Ban trình bày Thực đơn dự kiến của mình cho ngày hôm sau. Cuộc họp này dành cho mọi biên tập viên có thể bố trí thời gian tham gia. Từng người một đóng góp ý kiến vào Thực đơn chung đang được lập. Thời gian họp tùy thuộc vào khối lượng công việc của các thành viên.

KỶ LUẬT TỰ GIÁC

Có hai điều phải quán triệt để mọi cuộc họp Tòa soạn mang lại hiệu quả:

Đừng bao giờ quên rằng nhiều cái đầu vẫn hơn một cái đầu.

Không sa đà vào những chuyện ngoài lề: phải nhớ rằng họp biên tập chỉ tập trung vào nội dung tờ báo (Những chủ đề tranh cãi khác như bất đồng quan điểm, xung đột, những vấn đề về quan hệ, công đoàn, v.v. nói chung nên bàn vào các cuộc họp khác).

03. THUẬT NGỮ CHUYÊN NGÀNH BÁO VIẾT

presse24

CÁC NHÀ BÁO CHUYÊN NGHIỆP GIAO TIẾP VỚI NHAU BẰNG MỘT THỨ NGÔN NGỮ KĨ THUẬT CÓ TỪ KHI NGÀNH IN ẤN RA ĐỜI TẠI CHÂU ÂU. VỐN TỪ VỰNG NÀY SAU ĐÓ ĐÃ VƯỢT RA NGOÀI LÃNH ĐỊA BÁO VIẾT VÀ ĐƯỢC SỬ DỤNG TRONG CÁC LĨNH VỰC BÁO CHÍ KHÁC. THỨ NGÔN NGỮ ĐẶC THÙ NÀY BAO GỒM CÁC TẬP HỢP TỪ TƯƠNG ỨNG VỚI NHỮNG CÔNG ĐOẠN KHÁC NHAU NHẰM THỂ HIỆN TRÊN TRANG GIẤY BÁO NỘI DUNG BIỂU ĐẠT BẰNG NGÔN NGỮ VIẾT.

NÓI CÙNG MỘT THỨ NGÔN NGỮ CHO PHÉP CHIA SẺ MỘT KĨ NĂNG

NGÔN NGỮ HÌNH THỨC

Bài viết: dạng văn bản được soạn thảo để đăng.

Góc độ: cách tiếp cận một chủ đề.

Mở bài: câu đầu tiên, những từ đầu tiên được nghĩ ra để “câu móc” sự chú ý của độc giả.

Thân bài: phần nội dung văn bản của bài viết, toàn bộ những trang ở bên trong, với cùng một co chữ.

Kết luận: phần kết của bài viết, câu cuối, những từ cuối.

NGÔN NGỮ THỂ LOẠI

Tiểu phẩm:bài viết ngắn với giọng châm biếm.

Tin vắn: thông tin rất cô đọng, không tiêu đề.

Bản tin: phần bình luận không kí tên thể hiện quan điểm của tờ báo.

“Chó cán xe”: mục tin vặt.

Chuyên mục: bài viết chuyên sâu, văn phong độc đáo, được đăng thường kỳ.

Thư phương xa: bài viết do một phóng viên thường trú gửi về.

Tin nhanh: thông tin do một hãng thông tấn đưa ra.

Tin đồn: tin vặt về thế giới thượng lưu.

Xã luận: bài bình luận kí tên giám đốc hoặc tổng biên tập của tờ báo.

Điều tra: bài trình bày, phân tích và giải mã thông tin thu thập từ các nguồn khác nhau.

Mục nhỏ: đoạn văn bản ngắn chèn vào phần thân bài, giữa hai vạch phân cách để thu hút sự chú ý.

Phỏng vấn: bài ghi nhận một cuộc trao đổi được tường thuật dưới dạng hỏi-đáp.

“Đến hẹn lại lên”: Tin bài về những chủ đề thường kỳ.

Necro: Tin cáo phó.

Phóng sự:tường thuật và chứng kiến những sự việc được tận mục sở thị tại hiện trường.

Phóng sự-quảng cáo: quảng cáo dưới hình thức phóng sự

Tin nóng: tin độc quyền đặc biệt gây ấn tượng mạnh.

NGÔN NGỮ HOÀN THIỆN

Sa-pô: đoạn văn ngắn trình bày và tóm tắt một bài viết.

Nội dung tiêu đề: toàn bộ những yếu tố cấu thành một tiêu đề.

Tiêu đề chính: phần chính của nội dung tiêu đề

Tít phụ: phần bổ sung hoặc kéo dài của tiêu đề.

Tít xen: tiêu đề được bố trí trong phần nội dung bài viết.

Chữ kí: tên và họ của tác giả, viết đầy đủ hoặc viết tắt những chữ cái đầu, được giới thiệu ở phía cuối hoặc đầu bài viết…

Chú thích: giải thích đi kèm một hình minh họa.

NGÔN NGỮ CHỮA LỖI

Lỗi buốc-đông: quên một hoặc nhiều từ trong một bài viết.

Lỗi cô-ki: lỗi in ấn (lỗi sẵp chữ).

Lỗi lặp (đu-blông): lỗi in lặp lại từ, dòng, câu, v.v.

Lỗi lộn (ma-stik): lỗi sắp xếp lẫn lộn chữ in.

Kí tự: đơn vị tối thiểu để đo văn bản, kí tự là phần trắng giữa các từ.

NGÔN NGỮ TRÌNH BÀY

Xăng-đen: phần văn bản được trình bày trên một cột, không có tít xen

Khung: phần văn bản được bao quanh bởi khung in.

Đường viền / Phi-lê: đường liền hoặc đứt đoạn để tạo khung, phân tách các bài viết hoặc các cột.

Chân trang: phần phía dưới trang.

Mục: lĩnh vực biên tập

Đầu trang: phần phía trên của trang.

Tiếp theo: phần tiếp theo của một bài “trang nhất” được trình bày ở trang bên trong

Bụng: phần giữa trang

NGÔN NGỮ VỀ “GIAO DIỆN”

Điểm mục: phần giới thiệu ở trang thứ nhất của một bài viết đăng ở trang bên trong.

Băng-đô: phần phía trên của trang có ghi tiêu đề bài đăng nếu ở trang nhất, và, tên chuyên mục, ngày và số của trang nếu là trang bên trong.

“Vắt trang”: bài viết đăng một phần ở “trang nhất” và “tiếp tục” ở các trang bên trong.

Măng-xét: tiêu đề rất lớn lấp kín trang đầu tiên.

Tai (O-rêy): khoảng trống nằm ở xung quanh băng-đô

Phần trệt: phần băng-đô phía dưới trang.

NGÔN NGỮ CỦA KHÂU SẢN XUẤT

B.A.T: “Duyệt in”, duyệt trang lần cuối cùng trước khi in.

“Đóng” trang: định hình trang hoàn chỉnh trước khi “Duyệt in”.

Định cỡ: ước lượng độ dài của một văn bản.

Đường dẫn: sơ đồ tổng thể của một ấn phẩm chỉ rõ vị trí của các bài viết và những bài quảng cáo theo từng trang.

“Com-lê”: toàn bộ các trang đã được lên khung.

“Giờ-Chót”: trang cuối của một tờ báo.

Bản in thử: bản in trước ra giấy của một bài viết đã hoàn thiện.

Fơi: đơn vị đo lường bản in tối đa, tờ chuẩn bao gồm 25 dòng 60 chữ, tính cả dấu cách, tương đương với 1500 kí tự.

Fô-li-ô: số được đánh lên trang.

Ma-két:sơ đồ trình bày của một trang hoặc của toàn bộ tờ báo.

“Lương khô”: toàn bộ những bài viết dự trữ.

Thực đơn (Menu): danh sách những bài viết được đề xuất hoặc được lựa chọn, hoặc danh sách những trang cần thực hiện.

Trình bày: sắp xếp đưa lên trang các tiêu đề, bài viết, minh họa và phi-lê của trang, theo trật tự ma-két.

Dựng trang: sắp xếp các bài viết và ảnh trong một trang.

Thông tin tòa soạn: các thông tin chính thức về chủ và tổ chức của tòa soạn báo được đóng trong khung.

Trang nóng: trang dành cho tin tức thời sự.

Trang nguội:trang được chuẩn bị từ trước.

Mục lục:phần tóm tắt nội dung của một tờ báo

NGÔN NGỮ THỂ HIỆN NHỮNG ĐIỀU TỐI KỊ

Đừng có “phết bơ”: không nên trình bày một bài viết theo kiểu phết bơ lên một miếng bánh…

Đừng có “giãn dòng”: không nên diễn đạt lòng vòng tới 100 dòng về điều chỉ cần 50 dòng là đủ.

Không bao giờ “bịa đặt”: giả mạo sự kiện là điều bỉ ổi nhất đối với một nhà báo.

04. CÁC HÌNH THỨC BÁO CHÍ

presse14

NHÀ BÁO SẢN XUẤT RA THÔNG TIN TỪ NHỮNG GÌ MẮT THẤY TAI NGHE. NHƯNG CHÍNH TRONG QUÁ TRÌNH TƯỜNG THUẬT NHỮNG SỰ VIỆC MÌNH QUAN SÁT, NHÀ BÁO ĐÃ KHOÁC MỘT HÌNH HÀI CHO BÀI VIẾT CỦA MÌNH. ĐÂY CŨNG CHÍNH LÀ ĐỊNH NGHĨA VỀ THÔNG TIN: DIỄN TẢ, XUẤT PHÁT TỪ TIẾNG LATINH LÀ IN FORMATIO, THÔNG TIN… VIỆC SẢN XUẤT “THÔNG TIN” DO VẬY KHÔNG CHỈ GIỚI HẠN TRONG VIỆC TƯỜNG THUẬT SỰ VIỆC. TRONG LĨNH VỰC THÔNG TIN, SỐ LƯỢNG HÌNH THỨC BÁO CHÍ CŨNG LỚN NHƯ KHOẢNG CÁCH GIỮA QUAN SÁT THỰC TẾ VÀ PHẢN ÁNH THỰC TẾ.

NHỮNG CÂU HỎI CƠ BẢN, NHỮNG CÂU TRẢ LỜI CƠ BẢN

Công việc đầu tiên của nhà báo là truyền tải đến công chúng những câu trả lời cho những câu hỏi mà bất cứ ai cũng đặt ra khi xảy ra một sự kiện. Những câu hỏi này vốn dĩ xưa nay vẫn vậy và những câu trả lời mà chúng cần thì cũng chẳng khác xưa. Các hình thức của báo chí cơ bản chỉ thay đổi tùy vào số lượng các yếu tố trong câu trả lời.

THÔNG TIN, ĐÓ LÀ ĐƯA RA NHỮNG CHỈ DẪN.

Luôn có bốn câu hỏi cơ bản, đó là: Ai? Cái gì? Ở đâu? Khi nào? Câu trả lời của nhà báo cũng dễ dàng như từng câu hỏi này. Nó được gói gọn trong một câu viết bao gồm một chủ ngữ (ai?), một động từ (cái gì?), một bổ ngữ hoàn cảnh chỉ địa điểm (ở đâu?) và một bổ ngữ hoàn cảnh chỉ thời gian (khi nào?).

Ví dụ: Jules César đã cập cảng xứ Britannia sáng hôm qua.

THÔNG TIN BẰNG CÁCH KỂ LẠI, ĐÓ LÀ LỐI TƯỜNG THUẬT

Tin vắn là hình thức thông tin tối thiểu. Chỉ cần một câu là đủ: Jules César, viên thống đốc La Mã ở xứ Gô-loa đã đổ bộ vào nước Anh sáng hôm qua, vào khoảng 6 giờ 30, khi trời mù sương và biển lặng, sau khi đã vượt qua eo biển Măng-sơ, dẫn đầu hai quân đoàn và một đội kị binh Giéc-manh ngay lập tức cấp tốc hành quân về thành Luân-đôn mà không hề gặp phải kháng cự nào từ người dân ở những ngôi làng họ đi qua. Loại bài thông tin này đòi hỏi người viết tiết kiệm từ tối đa. Lời khuyên: tránh sử dụng trạng từ và tính từ.

Tường thuật là hình thức đưa thông tin tối đa. Đó là thuật lại chi tiết một chuỗi sự việc diễn ra theo trình tự thời gian hoặc có quan hệ lô-gích với nhau để chuyển tải cho công chúng điều mà người tường thuật biết được về sự kiện một cách sáng sủa nhất. Chỉ cần phối hợp nhiều câu cơ bản là đủ: Jules César đã đổ bộ vào nước Anh vào sáng hôm qua, dẫn đầu hai quân đoàn và một đội kị binh Giéc-manh. Vào khoảng 6 giờ 30, viên thống đốc La Mã đã đặt chân lên bãi biển Đu-vrơ sau khi đã vượt qua eo biển Măng-sơ vào ban đêm. Trời lúc đó mù sương, biển lặng sóng. Những lính gác xứ Britannia báo động sự việc này đã đếm được khoảng năm mươi thuyền chiến ga-le và khoảng một trăm chiếc thuyền chở lính… Dạng thông tin cơ bản này bao gồm tất cả các hình thức tường thuật: như phản ánh, xử lí tin vặt theo cách thông thường, thông báo sự kiện.

THÔNG TIN BẰNG CÁCH MIÊU TẢ, ĐÓ LÀ PHÓNG SỰ

Phóng sự là hình thức thông tin tối ưu. Đó là một bài Tường thuật được bổ sung thêm qua việc miêu tả những sự việc được thuật lại. Sự miêu tả này góp vào bài tường thuật tất cả những gì là đặc điểm của hiện thực: sắc màu, âm thanh, cảm xúc, lời chứng, cảnh sinh, cảnh tử, v.v. Phóng sự như phơi bày hiện thực ra trước mắt. Việc dùng đến các trạng từ, tính từ, miêu tả những gì tận mục sở thị tạo nên một khung cảnh hiện thực sống động: Jules César đã tài tình cập bến nước Anh vào sáng hôm qua. Ông ta vận bộ đồ chiến binh, râu cạo nhẵn nhụi, xức nước hoa Cô-lô-nhơ. Bộ giáp của ông ta sáng lấp loá dưới ánh ban mai. Theo lời những tay lính canh xứ Britannia thuật lại, thì khi vừa đặt chân lên bãi biển Đu-vrơ, viên thống đốc đã hoan hỉ tuyên bố: «Alea jacta est…”, “Thế là ván đã đóng thuyền…”. Dù bài viết có độ dài ngắn thế nào thì tất cả miêu tả trong bài đều có giá trị phóng sự.

CÂU HỎI BỔ SUNG VÀ CÂU TRẢ LỜI BỔ SUNG

Đôi khi tùy theo sự việc, phải đặt thêm hai câu hỏi phụ: Thế nào? Tại sao? Những câu hỏi này được đặt ra khi sự việc không tự nhiên được hiểu ngay. Để giúp mọi người hiểu rõ hơn, nhà báo đưa thêm vào phần truyển tải thông tin những giải thích.

THÔNG TIN, ĐÓ LÀ ĐƯA RA GIẢI THÍCH

Trả lời cho câu hỏi “thế nào” và “tại sao” trước các sự việc được quan sát thấy, đó là cung cấp thông tin về nguồn gốc, nguyên nhân, động cơ và lí do dẫn đến những sự việc đó. Đó là quan sát sự việc một cách gần nhất, từng chi tiết, giải mã bản chất thực sự của chúng dưới những lớp vỏ bọc, tìm ra ý nghĩa thực sự của chúng.

GIẢI THÍCH BẰNG CÁCH PHÂN TÍCH, ĐÓ LÀ ĐIỀU TRA

Điều tra là hình thức thông tin theo kiểu phân tích. Điều tra giúp hiểu rõ sự việc. Đó là một tiến trình bóc tách các yếu tố cấu thành các sự kiện. Jules César đã đổ bộ lên bờ biển nước Anh vào sáng hôm qua phải không? Nhà báo điều tra tập hợp tất cả dữ liệu đã có, sau đó tìm hiểu để giải thích ý đồ của viên thống đốc La Mã là gì hoặc có thể là gì, ông ta đã chuẩn bị việc đổ bộ như thế nào, lực lượng ông ta dẫn theo là bao nhiêu, kế hoạch tác chiến của ông ta ra sao… Công việc phân tích này đòi hỏi nhà báo phải nắm vững chủ đề cần xử lí, có đầy đủ tư liệu phù hợp, có các nguồn tin đáng tin cậy, có bằng chứng cụ thể, và phải nghĩ thật chín. Có thể xảy ra trường hợp việc điều tra phân tích không làm sáng tỏ được một số sự việc do tài liệu không lộ ra, bị che giấu hoặc bị gây nhiễu. Nhà báo khi đó phải tiến hành tìm kiếm rộng hơn ngoài những tài liệu anh ta biết. Đó chính là điều tra nghiên cứu, hình thức thông tin sâu nhất.

LÍ GIẢI THÔNG QUA PHÂN TÍCH CỦA NGƯỜI KHÁC, ĐÓ LÀ PHỎNG VẤN

Phỏng vấn là một cách thức phân tích thay thế. Khi nhà báo không thể tự mình đưa ra những lí giải mà công chúng chờ đợi ở anh ta, anh ta xin ý kiến của một chuyên gia nắm sâu hơn về vấn đề quan tâm. Jules César vừa đổ bộ lên bờ biển nước Anh! Vậy thưa ông Brutus, bởi ông là người hiểu rõ viên thống đốc La Mã ở xứ Gô-loa, ông có thể giải thích cho chúng tôi tại sao?… Cuộc phỏng vấn được đăng dưới dạng câu hỏi-trả lời là hình thức sáng sủa nhất.

THÔNG TIN, ĐÓ LÀ ĐƯA RA NHỮNG LÍ GIẢI

Khi các thủ pháp tả, thuật, phân tích vẫn chưa thể làm biến mất những vùng tối xung quanh những sự việc quan sát thấy, nhà báo có thể đóng luôn vai trò lí giải tin tức thời sự: vì không thể tường thuậttoàn bộ sự việc thực tế, anh ta cố gắng tìm cách giải mã sự việc dựa trên các mảnh dữ liệu mình có trong tay.

LÍ GIẢI THÔNG QUA ĐÁNH GIÁ, ĐÓ CHÍNH LÀ BÌNH LUẬN

Có nhiều cách để chia sẻ những suy nghĩ cá nhân với độc giả của mình, song chung quy tất cả đều là hình thức bình luận: tiểu phẩm, chuyên mục, hình minh họa: Jules César đã đổ bộ lên bờ biển nước Anh vào sáng hôm qua ư? Đội quân đi theo ông ta đông đến nỗi ít có khả năng viên thống đốc La Mã xứ Gô-loa đã vượt qua biển Măng-sơ chỉ là để thăm thú… Độc giả chính là người phán xét độ sắc bén của cách diễn giải này.

LÍ GIẢI ĐỒNG THỜI ĐƯA RA KẾT LUẬN, ĐÓ LÀ XÃ LUẬN

Nếu sau những phân tích cá nhân, nhà báo đưa ra được một đánh giá có giá trị về những sự việc đã được quan sát, phân tích và đánh giá, khi đó anh ta hoàn thành một bài xã luận: Jules César đã đổ bộ lên bờ biển nước Anh. God Save The Queen! [Nghĩa tiếng Anh: “Cầu Thượng Đế phù hộ cho Nữ hoàng”, đây cũng là tên bài hát được dùng làm Quốc ca của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ai Len – ND.]Độc giả có quyền chấp nhận hoặc không chấp nhận quan điểm này, song dù sao chăng nữa nó giúp độc giả hiểu rõ hơn suy nghĩ của người viết xã luận và do vậy nó cũng cấu thành một thông tin.

05. SỰ KIỆN

Presse28

LĨNH VỰC THÔNG TIN KHÔNG PHẢI LÀ MỘT NGÀNH KHOA HỌC CHÍNH XÁC. KHÔNG CÓ NHỮNG SỰ KIỆN NHƯ LÀ MỘT CHẤT LIỆU THÔ ĐƯỢC HÌNH THÀNH MỘT CÁCH KHOA HỌC. DO VẬY KHÔNG TỒN TẠI TÍNH KHÁCH QUAN TUYỆT ĐỐI TRONG VIỆC XỬ LÍ THÔNG TIN. MỌI THÔNG TIN DÙ ĐƯỢC TRUYỀN TẢI QUA HÌNH THỨC BÁO CHÍ NÀO ĐI NỮA LUÔN LÀ KẾT QUẢ CỦA SỰ CAN THIỆP CỦA CON NGƯỜI. NHƯNG SỰ CAN THIỆP CỦA NHÀ BÁO PHẢI LÀ MỘT SỰ ĐẢM BẢO VỀ TÍNH TRUNG THỰC.

TÔN TRỌNG SỰ KIỆN ĐƯỢC QUAN SÁT… MỘT CÁCH THẬN TRỌNG!

Tôn trọng những sự kiện được quan sát không đơn thuần chỉ là tường thuật một cách chính xác những sự kiện đó. Nó còn đòi hỏi người quan sát miêu tả sự kiện trong chuỗi liên hệ giữa chúng, đặt trong bối cảnh của chúng, cố gắng giải thích nguyên nhân vì sao dẫn tới những sự kiện đó, và nếu cần phải trình bày chúng một cách chặt chẽ. Điều đó đòi hỏi việc quan sát sự kiện phải mang tính chủ động chứ không phải bị động.

Khi tường thuật sự kiện một cách thiếu suy xét, tách sự kiện khỏi bối cảnh hoặc bị chi phối bởi một trạng thái cảm xúc nào đó, một số sự kiện có thể diễn tả sai sự thực nếu chúng chỉ là những mẩu vụn rời rạc của sự thật mà thôi. Trong trường hợp không chắc chắn, nhà báo trung thực thú nhận mình chưa nắm hết thông tin: chúng tôi không biết một cách chính xác điều gì đã xảy ra.

Tôn trọng các chứng cứ… nhưng không xác nhận chúng.

Tôn trọng chứng cứ thu thập được không chỉ đơn thuần là tường thuật không bóp méo. Mà đó còn là cho độc giả hiểu được những chứng cứ đã được thu thập hoặc được yêu cầu cung cấp trong những hoàn cảnh như thế nào, những người cung cấp là ai, những lời họ nói có hợp pháp hay không. Nếu chứng cứ đi kèm giả thiết, nhà báo không được gây cho độc giả cảm giác anh ta sử dụng những giả định đó nhằm mục đích riêng của mình.

Nhà báo cũng nên sử dụng một số cách viết thận trọng để tránh gây mập mờ, cho dù cách hành văn này đôi khi có thể làm cho bài tường thuật của anh ta trở nên nặng nề: Theo nhân chứng này… Nhân chứng này khẳng định… Ông X. đã chứng kiến tất cả: “Tôi có mặt tại hiện trường, ông ta nói… Tôi đã thoáng thấy…”.

TÔN TRỌNG CÁC QUAN ĐIỂM… SONG KHÔNG NGẢ THEO!

Nhà báo truyền đạt tất cả mọi quan điểm, ngay cả những quan điểm anh ta không ưa, nhưng anh ta không bảo chứng cho chúng. Những “tin tức” từ những nguồn chính thống (thông cáo báo chí, tuyên bố, v.v.) đều phải được xử lí thận trọng như bất cứ tin tức đến từ các nguồn khác.

Công chúng có quyền chờ đợi nhà báo giải thích cho mình “tại sao” và “như thế nào” liên quan tới việc đăng tải những tin tức đó cũng như những ý đồ của các tác giả. Phải luôn trình bày mọi thứ thật rõ ràng. Sử dụng những cách trình bày thích hợp (tiêu đề cách li, sa-pô giải thích, phần chú giải…) để không gây cho độc giả có cảm giác tờ báo chia sẻ quan điểm của những nguồn chính thống…

Nếu như người phát ngôn của Jules César ra một tuyên bố chính thức có tựa đề “César đổ bộ lên bờ biển nước Anh là vì lợi ích của người Anh”, thì nên đăng tuyên bố này với một tiêu đề trung lập hơn, chẳng hạn sử dụng một câu trích để trong ngoặc kép để chỉ rõ rằng tuyên bố đó của César mà thôi chứ không phải phát ngôn của tờ báo đăng tuyên bố đó: César cam đoan việc ông ta đổ bộ lên nước Anh “là vì người Anh”.

QUY TẮC CƠ BẢN: GIỮ KHOẢNG CÁCH

“Thái độ mang tính báo chí” là biết giữ khoảng cách nhất định trước những hiện tượng bên ngoài, cảm xúc của người khác, cũng như cảm xúc của chính mình. Đó là đặt mình vào vị trí độc giả để tự đặt ra câu hỏi sau: liệu điều tôi viết, điều tôi muốn nói có được các độc giả đọc bài viết của tôi hiểu rõ hay không?

Dù có một chút nghi ngờ nhỏ cũng phải sửa lại bài viết của mình.

06. BÌNH LUẬN

presse04

NHÀ BÁO KHÔNG PHẢI LÀ MỘT NGƯỜI HOÀN TOÀN THOÁT XÁC. TÍNH CÁCH, ĐỘ NHẠY CẢM, MÔI TRƯỜNG GIÁO DỤC, CẢM XÚC, TÍN NGƯỠNG, NIỀM XÁC TÍN CỦA NHÀ BÁO ẢNH HƯỞNG TỚI CÁCH NHÌN CỦA ANH TA LÊN SỰ VIỆC. NGAY CẢ KHI ANH TA GIỮ MỌI KHOẢNG CÁCH CẦN THIẾT. CÁCH TỐT NHẤT ĐỂ CHỨNG TỎ ĐẦU ÓC TRUNG THỰC CỦA MÌNH VỚI ĐỘC GIẢ LÀ PHẢI TỰ NGHIÊM CẤM TUYỆT ĐỐI KHÔNG NHẦM LẪN GIỮA CÁC THỂ LOẠI: TRONG CÔNG VIỆC CỦA MỘT NGƯỜI ĐƯA TIN, ĐỪNG BAO GIỜ TRỘN LẪN SỰ KIỆN VÀ BÌNH LUẬN.

CẤM CHỈ NHỮNG LỜI BÌNH LUẬN NGỤY TRANG

Những câu chuyện xác thực nhất không dễ tránh được sự pha trộn thể loại. Trong một bài tường thuật, chỉ cần một danh từ, một động từ, một tính từ, được dùng có chủ đích, hoặc thiếu suy xét, là có thể hướng độc giả sang một suy diễn đặc biệt.

Viết “Tướng quân César…” hay “Kẻ cầm đầu César …” không diễn đạt cùng một ý. Nói César là tướng quân, đó là trình bày một sự việc chủ quan. Gọi ông ta là kẻ cầm đầu, đó là đưa ra một đánh giá xen lẫn thông tin và bình luận. Viết rằng César đổ bộ lên nước Anh để “khai phá văn minh” cho nước Anh, đó là diễn tả ông là người tử tế; viết rằng ông ta đổ bộ lên nước Anh để “chiếm đóng”, thì là diễn tả ông là kẻ đáng ghét. Giới thiệu người xứ Britannia như những kẻ “dã nhân”, là đồng quan điểm với César; còn giới thiệu họ như những người “kháng chiến” là theo phe với họ.

VIỆC CHỌN DÙNG TỪ KHÔNG ĐƯỢC CHUNG CHUNG.

Trong một bài tường thuật, bao giờ cũng phải dùng từ chính xác nhất. Từ chính xác là từ không có ẩn ý.

PHÂN BIỆT NHỮNG LỜI BÌNH LUẬN DO MÌNH ĐƯA RA

Nhà báo xứng với tên gọi này là người bênh vực cho tự do thể hiện. Anh ta yêu sách điều đó cho những người khác, nên lẽ đương nhiên anh ta là người đầu tiên thực hiện nó. Độc giả của một tờ báo, về phần mình, được quyền chờ đợi nhà báo đưa thông tin chia sẻ với mình một cách trung thực quan điểm cá nhân về tin thời sự. Bình luận vốn là một thể loại báo chí. Cho dù nhà báo bảo vệ các giá trị, anh ta không phải là một chiến sĩ theo nghĩa chính trị của từ này. Chỉ có một cách duy nhất hay để đảm bảo cho độc giả tính trung thực trong xử lý “thông tin”: phân tách việc xử lý sự kiện và thể hiệnbình luận. Tách biệt hai việc này trong trang viết. Về hình thức: viết hai bài báo, một bài dành cho các sự kiện, còn một bài bình luận những sự kiện này. Về trình bày: sử dụng cho hai bài báo những phông chữ và kiểu chữ khác nhau. Nhấn mạnh sự khác nhau ở khâu lên trang: đầu tiên là các sự kiện, tiếp đến là bình luận; tiêu đề chính dành cho sự kiện, một tiêu đề phụ dành cho bình luận.

Hình thức bình luận không mang tính trung lập

Bình luận, đó là bài nghị luận liên quan đến việc tường thuật các sự kiện. Nhưng tất cả các bài nghị luận không có cùng tác động như nhau. Cũng tương tự như vậy đối với bài bình luận: có bình luận mang tính chia sẻ và có bình luận mang tính chỉ trích.

BA THỂ LOẠI BÌNH LUẬN

Tiểu phẩm, vì là bài viết khổ ngắn, nên trong bình luận ưu tiên sự châm biếm, hài hước hoặc dữ dội. Lời bình luận càng ngắn gọn gây tác động càng mạnh: “Jules César, vào giây phút cập cảng nước Anh, đã nói: “Ta không phải là Zorro…”. Thực vậy, ông ta đã xử sự ở đó như lãnh chúa Attila!…”.

Xã luận, là bài viết có khổ dài hơn, nên ưu tiên hai hình thức bình luận còn lại: nó đưa ra cho độc giả một biện luận hoặc một đánh giá.

Xã luận phân tích là một bài viết có cấu trúc chặt chẽ, câu mở đầu sắc, câu kết mạnh và đanh: “Jules César đã phạm phải ba sai lầm khi đổ bộ lên Anh quốc. Thứ nhất, ông ta đã coi thường những tác động của thứ nước trà Anh lên tinh thần đội quân của mình. Thứ hai, ông đã phạm tội kiêu ngạo: người Anh không phải người xứ Gô-loa. Thứ ba, ông đã hứng một rủi ro nội chính quá lớn: khi vượt eo biển Măng-sơ không được sự đồng ý của Viện nguyên lão, ông chứng thực cho những lời chỉ trích của những người ở La Mã, buộc tội ông là học đòi Alexandre Đại Đế (…) Rốt cuộc ông bị ám sát!”

Xã luận xúc cảm để mặc cho cảm xúc tuôn ra. Thể loại xã luận này đập thẳng hơn là tranh biện: “Jules César chỉ là một kẻ hung đồ!… Hỡi những công dân, hãy cầm lấy vũ khí!”

BÀI XÃ LUẬN LỒNG VÀO TÁC GIẢ VÀ TỜ BÁO.

Ở trên đầu hoặc dưới bài xã luận luôn có chữ ký của tác giả bài viết do yêu cầu minh bạch và tôn trọng bạn đọc. Nội dung chữ ký lồng vào đó một cách trực tiếp trách nhiệm của tác giả bài viết và, một cách gián tiếp là trách nhiệm của lãnh đạo tòa soạn nhận đăng bài xã luận đó.

Nếu trong cùng một nhóm biên tập, khi có hai quan điểm xã luận trái ngược nhau không thể dung hòa đối với một bình luận nào đó, thì không có gì ngăn cản việc đăng song song hai bài xã luận bảo vệ cho hai quan điểm đối ngược nhau. Độc giả sẽ tự đánh giá.

Một bài xã luận không ký tên thường thể hiện quan điểm của tờ báo đăng bài xã luận đó và như vậy lồng vào đó là trách nhiệm của lãnh đạo tòa soạn.

07. THỨ TỰ THÔNG TIN

presse06

THEO ĐỊNH NGHĨA, THÔNG TIN QUAN TRỌNG, ĐỐI VỚI NHÀ BÁO, ĐÓ LÀ THÔNG TIN CÓ TẦM QUAN TRỌNG VỚI ĐỘC GIẢ TỜ BÁO CỦA ANH TA. THỨ TỰ THÔNG TIN ĐƯỢC XÁC ĐỊNH BỞI PHẠM VI TRONG ĐÓ NHÀ BÁO LÀM NGHỀ SẢN XUẤT TIN TỨC CỦA MÌNH. NHƯNG, DÙ ĐÓ LÀ TỜ BÁO NÀO, NHỮNG SỰ KIỆN THU HÚT MỘT SỐ ĐỘC GIẢ NÀY KHÔNG NHẤT THIẾT HẤP DẪN NHỮNG ĐỘC GIẢ KHÁC. VIỆC SẮP XẾP THÔNG TIN CÓ NHỮNG DAO ĐỘNG. NÓ KHÔNG GIỐNG NHAU TÙY THEO CÁC TỜ BÁO.

CÓ NĂM QUY TẮC TỰ NHIÊN

Quy tắc gần địa lý: chuyện xảy ra ở nhà mình quan trọng hơn là chuyện xảy ra ở nơi khác. Đó là lý do tồn tại của báo chí địa phương. Việc đổ bộ của César vào nước Anh là một sự kiện sống còn đối với dân xứ Britannia, nhưng là một sự kiện xa xôi với người Trung Hoa.

Quy tắc gần thời gian: chuyện xảy ra hôm nay quan trọng hơn chuyện đã xảy ra hôm qua. Đó là lý do tồn tại của nhật báo. Tờ “Nhật báo Roma” sẽ ưu tiên cho bài tường thuật chi tiết cuộc đổ bổ của César vào nước Anh.

Quy tắc gần cảm xúc: điều hấp dẫn bạn đọc quan trọng hơn tất cả chuyện còn lại. Đó là lý do tồn tại của tạp chí. Đời tư của César mê hoặc các phu nhân thành Roma hơn là những chiến dịch quân sự của ông ta. Tờ “Báo thành Roma” sẽ dành ưu tiên cho một cuộc phỏng vấn người vợ của ông ta.

Quy tắc gần thực tế: điều đơn giản dễ hiểu hơn là điều phức tạp. Đó là lý do tồn tại của báo miễn phí. Tờ “Roma Pratique” sẽ đăng một bài tổng hợp thông tin dưới dạng đồ họa về cuộc đổ bộ của César: bản đồ tham mưu của vùng, cách bố trí các quân đoàn trên thực địa, các dữ liệu bằng con số về những đội quân tham chiến…

Quy tắc gần lợi ích: cái gì cụ thể hấp dẫn hơn là trừu tượng. Đó là lý do tồn tại của báo dịch vụ. Tờ “Dịch vụ Roma” sẽ dành trang nhất đăng tin về việc sắp mở cửa một thị trường nô lệ mới người xứ Britannia.

***

Thông tin quan trọng nhất là thông tin hội tụ được nhiều nhất những quy tắc gần. Trong trường hợp nghi ngờ, phải đưa vấn đề ra trao đổi nội bộ: hôm nay thông tin nào quan trọng nhất cho phần lớn độc giả của chúng ta? Việc cùng hội ý sẽ dễ chọn những chủ đề ưu tiên và đặc biệt là gợi ý bố cục của trang nhất.

CÓ NHIỀU CÁCH THỨC SẮP XẾP THÔNG TIN

Nhưng nếu thông tin là một sản phẩm, nó không phải là một mặt hàng thông thường: nó là một tài sản tiêu thụ của xã hội. Mỗi nhóm biên tập có khả năng, nhân danh các giá trị của mình, sắp xếp tin theo cách riêng dựa trên những quy tắc tự nhiên. Họ có thể làm điều này bằng cách chọn những góc tiếp cận đề tài cần xử lý để kết hợp những quan tâm chính của nhóm biên tập với những quan tâm của độc giả.

César đổ bộ lên nước Anh chứ gì? Tờ “Thời báo Luân Đôn” ngay lập tức theo phe độc giả của mình và cho đăng một chuyên đề đặc biệt. Măng-xét trang nhất: “César, hãy lui đi!” Phần chính của tờ báo: hồ sơ hai phần. 1/ Những kẻ xâm lăng (Chân dung của César, nhắc lại các hoạt động của ông ta, phân tích lực lượng của ông ta, các chứng cứ, v.v.) 2/ Những người kháng chiến (Tường thuật việc huy động người dân xứ Britannia, chân dung vị Thủ lĩnh của họ, phỏng vấn vợ ông ta, những lời khuyên thực tế cho dân chúng, xã luận, v.v.).

GIẢI PHÁP TỐI ƯU: PHÂN ĐOẠN THỨ TỰ TIN

Để có câu trả lời chuẩn nhất cho các câu hỏi, phải chia câu hỏi… thành những câu hỏi nhỏ:

Đâu là thông tin quan trọng với độc giả quan tâm đến thời sự chính trị trong nước?

Đâu là thông tin quan trọng với độc giả quan tâm đến thời sự chính trị quốc tế?

Đâu là thông tin quan trọng với độc giả quan tâm đến tin tức kinh tế và xã hội?

Đâu là thông tin quan trọng với độc giả quan tâm đến tin tức văn hóa hoặc thể thao?

V.v.

Các chủ đề được xử lý theo đúng như vậy.

Trường hợp nghi ngờ: ưu tiên các sự kiện. Cung cấp cho độc giả tất cả những yếu tố sẵn có để độc giả tự đánh giá.

Một ví dụ tin thời sự được sắp xếp trong một trang thông tin mẫu

Tường thuật các sự kiện chi tiết (tường thuật hoặc phóng sự)

Nhân chứng về các sự kiện (phóng sự hoặc “phỏng vấn vỉa hè”)

Những phản ứng trước sự kiện (phóng sự hoặc các tin nhanh của các hãng thông tấn)

Các vấn đề nổi lên từ sự kiện (phân tích)

Bình luận chung (xã luận)

08. SỰ THẬT… NHÌN TỪ NHIỀU GÓC ĐỘ

presse19

THÔNG TIN, ĐÓ LÀ CHO BIẾT TÌNH HÌNH. THÔNG TIN ĐƯA RA PHẢI CHÍNH XÁC. NẾU KHÔNG CHÍNH XÁC THÌ THÔNG TIN KHÔNG PHẢI LÀ MỘT THÔNG TIN; NÓ LÀ MỘT LỜI NÓI DỐI. THÔNG TIN, ĐÓ LÀ DIỄN TẢ TIN TỨC ĐƯA RA. NẾU VIỆC DIỄN TẢ NÀY BÓP MÉO NỘI DUNG CỦA THÔNG TIN LÀ CÓ TRÒ GIAN XẢO. NGHĨA VỤ ĐẦU TIÊN CỦA NHÀ BÁO CHUYÊN NGHIỆP LÀ PHỤC VỤ CHO QUYỀN ĐƯỢC THÔNG TIN TRUNG THỰC CỦA MỌI NGƯỜI.

SỰ THẬT PHẢI ĐƯỢC TÔN TRỌNG

Tôn trọng sự thật, đó là chú ý tới tính xác thực của các sự kiện. Các sự kiện được quan sát, ngay cả khi chính chúng ta quan sát thấy, đều có thể đánh lừa. Cần phải bỏ thời gian tìm hiểu những gì mình quan sát thấy để không bị lầm lẫn ý nghĩa chính xác trong những quan sát của mình.

Ví dụ: trong phố, tôi thấy một người đàn ông đánh một người khác. Cảnh tượng xuất hiện rõ ràng: tôi thấy một kẻ tấn công và một người bị tấn công. Nhưng đằng sau những hình ảnh bên ngoài này liệu còn điều gì khác?

QUÁ TRÌNH XÁC ĐỊNH

Cần theo một trình tự có phương pháp để xác định tính xác thực của các sự kiện quan sát thấy để truyền tải chúng một cách trung thực nhất có thể.

Khi quan sát thấy trực tiếp:

Hãy nhớ rằng điều ta thấy chỉ là một mẩu sự thật;

Hãy tự hỏi về ý nghĩa thực sự của những điều mình quan sát thấy;

Đối chiếu những quan sát của mình với những quan sát của các nhân chứng khác (“Các anh chị có nhìn thấy điều tôi đã thấy không? Tôi không chắc đã thấy rõ: các anh chị trông thấy gì?”;

Đặt các sự kiện trong chuỗi diễn ra liên tục của chúng;

Đặt các sự kiện trong bối cảnh của chúng;

Diễn tả các sự kiện nhưng không chọn lọc, không cắt xén, không diễn giải chúng;

Nhờ người khác đọc lại bài viết của mình để kiểm tra xem nội dung bài viết có gây hiểu sai gì không;

Khi quan sát thấy gián tiếp:

Kiểm tra độ tin cậy của các chứng cứ;

Khớp những khẳng định của các nhân chứng với nhau;

Yêu cầu các nguồn tin chính thức;

Dùng những cách nói thận trọng: “Theo cảnh sát…”, “Theo một nhân chứng…”

Sự thực phải được tìm kiếm

Khi những quyền lợi cá nhân hay tập thể cản trở quá trình xác định sự thực thì nghĩa vụ công dân của nhà báo là tìm kiếm sự thực này. Nhưng việc truy tìm sự thực không biện hộ cho việc có thể dùng đến bất cứ phương tiện nào. Việc tôn trọng đời tư và tôn trọng nhân phẩm con người thuộc những quy phạm của báo chí chuyên nghiệp. Ngoài ra, trong những sự vụ liên quan tới lợi ích tập thể thì việc truy tìm sự thực là hợp pháp, nhưng nhà báo không phải là một cảnh sát hay một thẩm phán, phương tiện điều tra của anh ta bị giới hạn. Anh ta phải biết điều đó và chấp nhận nó.

Đối lập sự minh bạch với những ngụy trang mỗi khi những cản trở cho việc tìm kiếm sự thực rõ ràng là cố ý.

Đề nghị giải thích bằng thư.

Cho độc giả thấy những khó khăn của mình.

Nắm giữ sổ ghi chép những tìm kiếm của mình.

Lưu lại những chứng cứ có độ tin cậy.

Sửa những chỗ nhầm lẫn của mình.

Thừa nhận những lỗi sai của mình.

ĐỪNG BỊ ÁM ẢNH!

Đối với nhà báo phải đương đầu với những trở ngại chồng chất, có lúc việc tìm kiếm sự thực trở thành nỗi ám ảnh. Mong muốn giữ sự thực khi đó chứa đựng nguy cơ chính mình lại bóp méo sự thực, nếu một khi được khám phá ra, nó không còn phù hợp với mong đợi của độc giả. Nguy cơ này xảy ra nhất là khi nhà báo quên mất nghĩa vụ công minh của mình để ưu tiên một giả thuyết: nếu anh ta không đưa vào các bài báo của mình những sự kiện anh ta phát hiện ra, khi việc phát hiện ra chúng không xác nhận cho luận đề của anh ta, thì khi ấy nhà báo phạm lỗi gian dối. Sự thực tuyệt đối không tồn tại.

09. CÁC NGUỒN TIN

24h-presse

ĐỂ THÔNG TIN ĐẦY ĐỦ CHO NHỮNG NGƯỜI KHÁC, THÌ BẢN THÂN MÌNH PHẢI NẮM VỮNG THÔNG TIN. NHÀ BÁO CẦN CÁC NGUỒN TIN ĐÁNG TIN CẬY ĐỂ GIÚP ANH TA PHÂN LỌC NHỮNG TIN THẬT VÀ TIN GIẢ, VÀ ĐỂ CÔNG BỐ NHỮNG THÔNG TIN XÁC THỰC. NHƯNG VIỆC SỬ DỤNG ĐÚNG CÁC NGUỒN TIN ĐÒI HỎI PHẢI THẬN TRỌNG VÀ THEO ĐÚNG TRÌNH TỰ NHƯ NHỮNG TRÌNH TỰ XÁC ĐỊNH SỰ KIỆN.

CÓ BỐN LOẠI NGUỒN TIN

1/ Các nguồn tin chính thống. Đó là tất cả những nguồn tin do một cơ quan công quyền nắm giữ: chính phủ, các cơ quan bộ, cơ quan hành chính, v.v. Các nguồn tin này có lợi là được ghi vào danh mục, có cấu trúc, cung cấp những tin tức chính thức. Nhà báo phải có trong sổ địa chỉ của mình, những liên lạc có đầy đủ tên của tất cả cán bộ được quyền phát ngôn thay mặt cho các cơ quan công quyền này (phát ngôn viên, cán bộ phụ trách báo chí, v.v.). Lên danh sách những người này và liên lạc ngay khi họ bắt đầu nhận nhiệm vụ, khi ấy họ cảm thấy vinh dự được báo chí công nhận (đường dây trực tiếp, địa chỉ cá nhân…).

2/ Các nguồn tin trung gian. Đó là tất cả những nguồn tin do một tổ chức xã hội hợp pháp nắm giữ: các hiệp hội, các tổ chức chuyên ngành, các đảng phái chính trị, các công đoàn, v.v. Các nguồn tin này có lợi là thường hoạt động như những đối trọng cung cấp tin tức không chính thức. Nếu nhà báo dành thời gian gây dựng quan hệ thẳng thắn với những đồng minh tự nhiên này thì anh ta thu được những thông tin bổ sung và chi tiết rất quý giá. Lập danh sách những người đối thoại tiềm năng và tiếp cận để “thuần hóa” họ.

MỘT CÔNG THỨC HIỆU QUẢ: ỦY NHIỆM

Trong những quan hệ của mình với các nguồn tin chính thống và trung gian, nhà báo chú ý làm minh bạch vai trò riêng của mình. Đối với những nguồn tin chính thống, nhà báo có thể làm điều đó bằng cách đề nghị một sự ủy nhiệm chính thức, cho bản thân anh ta hoặc cho các cộng sự. Tất cả cơ quan công quyền và tất cả tổ chức xã hội đều thích có những người đối thoại được xác định trong số những người làm báo chuyên nghiệp. Bước vào trò chơi hoán đổi vai này sẽ tạo thuận lợi cho những tiếp xúc hàng ngày.

Mẫu thư ủy nhiệm: “Thưa ngài Bộ trưởng, tôi xin được thông báo với ngài là, kể từ ngày hôm nay, để cải thiện hơn những mối quan hệ công việc của chúng tôi với các phòng ban thuộc Bộ của Ngài, chúng tôi xin ủy quyền cho cộng tác viên của chúng tôi là A.. R… nhiệm vụ quan tâm đặc biệt và thường xuyên tới mọi hoạt động thuộc nội các của Ngài trong khuôn khổ nhiệm vụ thông tin phục vụ công luận của chúng tôi…”.

Đối với các nguồn tin trung gian, nhìn chung nhà báo không cần ủy nhiệm. Quan trọng là phải hình thành những mối quan hệ tôn trọng lẫn nhau, áp dụng một hình thức giao tiếp có thể đảm bảo giấu tên nguồn tin, và thống nhất với họ về cách xử lý các thông tin được cung cấp mà các cơ quan công quyền hay cơ quan chức trách chuyên môn không hay biết.

3/ Các nguồn tin cá nhân. Đây là những nguồn tin kín, thậm chí là bí mật, mà nhà báo thu được trong nội bộ các hội chính quyền và hiệp hội chuyên ngành. Nhờ công việc và đạo đức nghề nghiệp của mình, nhà báo thu được nguồn tin bằng cách giành sự tin cậy của những người sở hữu thông tin bị bỏ qua hoặc bị che dấu bớt. Nhà báo không được tiết lộ danh tính của họ cho bất cứ ai, kể cả cho cấp trên trực tiếp của anh ta trong tòa soạn; anh ta đương nhiên chịu trách nhiệm về những đóng góp của họ.

Các nguồn tin chính thống + các nguồn tin trung gian + các nguồn tin cá nhân = mạng lưới đông đảo các nhà cung cấp thông tin

4/ Các nguồn tin ngẫu nhiên. Đó là các nguồn tin tự phát, các nhân chứng được đưa ra hay được yêu cầu tình cờ theo hoàn cảnh. Phải thận trọng: xác định nguồn tin, kiểm tra những động cơ của họ, tìm hiểu sâu những chỉ dẫn họ đưa ra, đề nghị họ nói ra ngoài những điều họ muốn nói, khớp những lời nói của họ với các nguồn tin độc lập khác. Trường hợp nghi ngờ, phải đưa vấn đề có thể đăng thông tin hay không để cùng hội ý. Hãy dè chừng với những nguồn tin nói ra quá dễ dàng những điều chúng ta muốn nghe.

MỘT MỐI QUAN HỆ QUYỀN LỰC CẦN LÀM CHỦ

Giữa nhà báo và nguồn tin của mình, dù là nguồn tin nào, luôn có mối quan hệ quyền lực. Có một người “thống trị” – người đưa thông tin – và một người “chịu thống trị” – người cần thông tin. Một bên là cung cấp, một bên là yêu cầu… Việc quản lý được mối quan hệ quyền lực này đòi hỏi phải khéo léo và thành thạo. Một nguồn tin luôn có mong muốn thu được lợi ích – cá nhân hay chuyên môn – từ việc cung cấp tin tức; với nhà báo, luôn có nguy cơ bị điều khiển. Cái ranh giới thủ đoạn đôi khi rất hẹp nhưng nó tồn tại. Đây là một vấn đề về ý thức. Chớ để bị lừa. Phải tìm ra một điểm cân bằng. Một số người phản ứng theo kiểu “được đối đãi thế nào thì cư xử thế ấy” là xứng đáng, một số khác thì không. Một nguồn tin chạm tự ái không nghiêm trọng bằng một độc giả bị lợi dụng

10. TỔ CHỨC CÔNG VIỆC

Presse26

NHÀ BÁO LÀM VIỆC THEO NHỊP CỦA TIN TỨC. TIN TỨC DIỄN BIẾN KHÔNG NGỪNG. NHÀ BÁO KHÔNG BIẾT ĐẾN NGHỈ NGƠI. ĐỂ LÀM ĐƯỢC NGHỀ NÀY, PHẢI CÓ MỘT SỨC KHỎE TỐT, CÓ LỐI SỐNG LÀNH MẠNH CÂN BẰNG, PHẢI HỌC CÁCH LÀM VIỆC KHẨN TRƯƠNG, KHÔNG MẤT BÌNH TĨNH. DÙ TÁC NGHIỆP MỘT MÌNH HAY LÀ THÀNH VIÊN CỦA MỘT TÒA SOẠN ĐÔNG NGƯỜI, NHÀ BÁO TỔ CHỨC CÔNG VIỆC CỦA MÌNH MỘT CÁCH TƯƠNG HỢP VỚI NHỮNG CÂU THÚC VỀ THỜI GIAN.

CÓ KỶ LUẬT CÁ NHÂN, ĐÓ LÀ TÔN TRỌNG CÔNG VIỆC CỦA NHỮNG NGƯỜI KHÁC

1/ Tuân thủ độ dài. Một bài báo dài hơn dự tính làm mất thời gian của một loạt những người ở công đoạn sau: người phải thu ngắn bài báo; người phải lên trang báo; người phải in báo; người phải phát hành báo.

Coi bản viết đầu tiên của mình là bản nháp, rồi tự đọc lại và bắt buộc mình phải xóa phần thừa để tôn trọng khổ bài theo như yêu cầu, sát sao đến từng dòng và từng chữ.

Gạch bỏ phần thừa trong một bài viết là xóa tất cả những gì không cần thiết để hiểu được bài viết: tính từ, trạng từ, mạo từ xác định và không xác định lặp lại quá nhiều lần, liên từ kết hợp, v.v.

Để tiết kiệm 20 từ và 90 ký tự, ta sẽ không viết: “Kẻ độc ác Jules César đã đổ bộ trong đêm với những vũ khí sáng loáng của mình, những rương hòm nặng nề của mình và bộ đồ ăn cá nhân…”. Ta sẽ viết: “Jules César đã đổ bộ cùng vũ khí và hành lý…”.

2/ Tuân thủ thời hạn. Một bài báo nộp muộn sẽ kéo theo áp lực cho tất cả các khâu còn lại: đọc lại cẩu thả, chữa lỗi vội vàng, nguy cơ để sót lỗi trong nội dung, khâu sản xuất khó khăn, bị phạt lưu chiểu muộn.

Hãy tự nhủ rằng việc tuân thủ thời hạn áp đặt cho việc nộp bài báo của mình là còn quan trọng hơn cả nội dung bài bào. Mình bị ép thời hạn, nên mình bằng lòng với điểm chủ yếu trong khi soạn bài viết của mình, còn nếu cần thì sẽ bổ sung thêm sau, trong một số báo khác. Một bài viết ngắn và không hoàn chỉnh nộp đúng giờ còn hơn là một bài viết dài và hoàn chỉnh nhưng nộp quá muộn…

3/ Tôn trọng những người cùng nhóm. Làm việc theo nhóm không phải dễ khi tòa soạn là tập hợp của những cá thể ngả theo chủ nghĩa cá nhân do thói quen viết một mình. Làm việc nhóm đòi hỏi những phẩm chất đặc biệt: biết lắng nghe những người cùng nhóm, biết chia sẻ thông tin, có thể hiểu những suy nghĩ của người khác, biết chấp nhận những phân xử. Công việc sản xuất tin tức hàng ngày không thích hợp với những tâm trạng thất thường. Nó đòi hỏi một sự phân bổ công việc hàng ngày thật quy củ.

Luôn nhớ rằng những nhạc sĩ độc tấu xuất sắc nhất không nghiễm nhiên trở thành những nhạc trưởng tài ba nhất. Dù là giám đốc, tổng biên tập, trưởng hay phó ban, thì nhà báo ở vị trí chỉ đạo trực tiếp phải có khả năng điều hành một nhóm làm việc, biết vận động, khuyến khích nhóm, đôi khi phải biết nhường một phần trách nhiệm của mình. Điều này cũng phải được học.

Phương pháp được chấp thuận: đặt ra về nguyên tắc là, trong một nhóm nhà báo, không ai là chủ sở hữu cái chức vụ chỉ đạo trực tiếp của nhóm.

CÓ MỘT KỶ LUẬT TẬP THỂ, ĐÓ LÀ ĐƯA RA ĐƯỢC MỘT TỜ BÁO HAY NHẤT

Kỷ luật tự giác là điều kiện tiên quyết của một quá trình sản xuất tập thể có chất lượng. Nhưng tất cả những hình thức tổ chức công việc báo chí không mang lại những kết quả giống nhau. Những hình thức tốt nhất là những hình thức đem đến cho nhà báo khả năng làm chủ hoàn toàn chất lượng sản phẩm hàng ngày của mình.

Tổ chức kiểu thủ công

Có hai cấp: một cấp chỉ huy, một cấp thi hành. Tất cả quyền hạn do một nhà báo duy nhất nắm giữ, thường là chủ tờ báo. Người này kiêm luôn chức năng của giám đốc và tổng biên tập, tuyển dụng một số nhà báo đa năng, phân công việc theo ý của mình.

Thuận lợi: nhóm làm việc đồng nhất, gắn bó, đoàn kết, thân thiện.

Bất lợi: lối làm việc độc quyền, dễ bị nhàm chán, khó có thay đổi ở bên trong, không đa dạng về nội dung

Tổ chức theo hình tháp

Có bốn cấp: một cấp chủ doanh nghiệp, một cấp chỉ đạo được ủy quyền, một cấp thực thi bên trên, một cấp thực thi bên dưới. Các trách nhiệm tập trung vào cấp cao nhất. Một ông chủ nhà báo chỉ định một tổng biên tập, là người lựa chọn nhiều phụ tá để giao nhiệm vụ thúc đẩy công việc của các phòng ban, hoặc chuyên mục, gồm các nhà báo đa năng.

Thuận lợi: nhóm làm việc quy củ, có liên kết, có kỷ luật, hiệu quả.

Bất lợi: những thảo luận trái chiều, từ ngữ xã luận đơn điệu.

Tổ chức theo hình thoi

Có ba cấp: một cấp giám sát, một cấp chỉ đạo, một cấp thực hiện. Các trách nhiệm phân bổ đều. Chủ doanh nghiệp và giám đốc tòa soạn ủy thác trách nhiệm cho các trưởng phòng ban là những người duy nhất chịu trách nhiệm chọn đội ngũ cộng tác của mình và nội dung các trang báo. Mỗi nhóm biên tập, gồm các nhà báo đa năng và nhà báo chuyên ngành, làm việc tự chủ.

Thuận lợi: nội dung đa dạng, có thi đua trong nội bộ, hiệu năng cao, mức độ chuyên môn cao.

Bất lợi: hoạt động khép kín, dư thừa tiêu chuẩn kỹ thuật, thiếu những nhận xét ngang cấp, chủ nghĩa tinh hoa.

Ghi nhớ hữu ích: các hệ thống chỉ có giá trị tương đương giá trị của chính những người vận hành chúng.

11. “ĐƯỜNG DẪN”

Presse30

“ĐƯỜNG DẪN”, VỚI NHÀ BÁO THUỘC THỂ LOẠI BÁO VIẾT, LÀ MỘT LOẠI GIÁO CỤ. ĐÓ LÀ VIỆC THỂ HIỆN BẰNG HÌNH ẢNH, DƯỚI DẠNG TRANH LIÊN HOÀN, TRÊN GIẤY, TRÊN MÀN HÌNH, HOẶC CHIẾU TRÊN TƯỜNG NHƯ MỘT BỘ PHIM, NHỮNG GÌ MÀ TỜ BÁO SẼ GIỮ LẠI, THEO TỪNG TRANG MỘT, KHI NÓ ĐƯỢC HOÀN THÀNH. CÁI NHÌN TỔNG THỂ NÀY CHO THẤY TRƯỚC SẢN PHẨM BIÊN TẬP SẼ ĐƯỢC PHÂN BỐ VÀ XẾP THỨ TỰ TIN BÀI RA SAO, TỪ TRANG ĐẦU TIÊN ĐẾN TRANG CUỐI CÙNG.

NGUYÊN TẮC “BẺ GHI”

Tất cả các trang của một tờ báo không có cùng tác động thị giác.

Trang mặt trước thu hút cái nhìn một cách tự nhiên trong khi phải lật trang mới xem được trang mặt sau.

Các bài viết ở trang lẻ bao giờ cũng dễ gây chú ý hơn các bài viết ở trang chẵn.

Các trang có giá trị nhất, đương nhiên là “trang nhất”, mặt tiền của tờ báo, và tiếp theo là các trang 3, 5, 7, v.v. Và đây cũng sẽ là những trang “nóng” chính của tờ báo, các trang dành để xử lý tin thời sự “nóng”.

Trái lại, các trang chẵn, 2, 4, 6, 8, v.v. sẽ là những “phần tiếp theo” của các bài báo chính và các bài viết về những chủ đề thứ yếu. Chúng đưa ra những trang “nguội” của tờ báo, là các trang dành cho những chủ đề ít cấp bách hơn.

Còn hai vị trí khác cực kỳ giá trị trong bất kỳ tờ báo nào, đó là: hai trang giữa và trang cuối.

Hai trang giữa là vị trí đẹp nhất để làm tăng giá trị các bài viết khổ dài. Người ta dành hai trang này cho các phóng sự lớn, điều tra, hồ sơ, chân dung, phỏng vấn quan trọng.

Trang cuối, thông thường được cài tin cuối, có khuynh hướng dành cho những tin nhanh giờ chót. Đây cũng là một vị trí lựa chọn hàng đầu, giống như trang nhất, để làm tăng giá trị các hình vẽ minh họa và xã luận.

GIÃN MẬT ĐỘ “GIAO THÔNG”

Sự phân loại giữa trang “nóng” và trang “nguội” không chỉ đơn giản là một cách cơ bản để xử lý tin thời sự theo “nhiệt độ” của nó. Việc phân loại này còn cho phép dàn trải khâu sản xuất tin bài trong ngày để tránh dồn đọng vào lúc “đóng” trang. Nếu lịch làm việc được giữ đúng, và các Thực đơn dự kiến được lên cẩn thận, thì nhiều chủ đề có thể được xử lý từ trước và đưa vào Đường dẫn nhiều giờ trước khâu “đóng” trang. Chẳng hạn, các chủ đề đã dự kiến đưa vào hai trang giữa, các chủ đề phi thời gian, các chủ đề mang chất “tạp chí” hoặc các chủ đề thứ yếu được đưa vào các trang chẵn. Công đoạn sản xuất được phân đều, đó là sự đảm bảo cho một nội dung được làm kỹ.

MỘT MÔ HÌNH CƠ BẢN

“Đường dẫn» mẫu của một tờ nhật báo địa phương được lập trên 12 trang báo. Việc đánh số trang này có thể tùy ý dịch chuyển và tăng giảm: tăng gấp đôi cho một tờ nhật báo địa phương lớn (24 trang), tăng gấp ba cho một tờ nhật báo vùng (36 trang), tăng gấp bốn cho một tờ nhật báo quốc gia (48 trang). Mọi “đường dẫn” được phân đoạn theo tin thời sự và cách tổ chức công việc. Nó bao gồm số lượng tương đương các trang tin “nóng” và các trang tin “nguội” để tạo thuận lợi cho việc xử lý tin thời sự tức thời.

Nhật báo địa phương

Trang nhất:chủ đề chính: tít-thông báo (“Những cuộc chiến đấu chống lại César của tôi”), cấp độ đọc thứ nhất (sa-pô tóm tắt chủ đề, dẫn bạn đọc vào nội dung của tờ báo + ảnh hoặc tranh vẽ minh họa).

Trang 2: trang được lên khung từ trước, dành cho các “thông tin dịch vụ”, ví dụ như “Thư bạn đọc”.

Trang 3: phần tiếp theo của chủ đề chính ở “trang nhất” với một tiêu đề khác: “Ở trận Gergovie, tôi đã đánh bại tên “Jules Vĩ đại”… Và một tiêu đề phụ: “Cựu chiến binh Vercingétorax giải thích cho chúng ta làm thế nào mà những người xứ Britannia có thể đánh bại người La Mã…” (trang nóng).

Trang 4: Trang tin khu phố (trang nguội)

Trang 5: Trang tin khu phố (trang nóng)

Trang 6-7, hai trang giữa: phóng sự, hồ sơ hoặc điều tra về tin thời sự địa phương (trang nguội)

Trang 8: Đời sống kinh tế (trang nóng)

Trang 9: Đời sống văn hóa (trang nguội)

Trang 10: Đời sống thể thao (trang nóng)

Trang 11: Tin vặt (trang nóng)

Trang 12: Chân dung trong ngày (bài viết nguội), cột tin vắn dành cho các thông tin giờ chót (bài viết nóng).

***

Chuyển đổi “đường dẫn” mẫu sang môt tờ nhật báo quốc gia (một phần ba là trang “tin nguội”)

Trang nhất: mặt tiền.

Trang 2: tin vặt.

Trang 3: phần tiếp theo của “trang nhất”.

Trang 4, 5, 6: chính trị quốc tế (gồm một trang “nguội”).

Trang 7, 8, 9: chính trị trong nước (gồm một trang “nguội”).

Trang 10, 11: các chủ đề xã hội (gồm một trang “nguội”)

Trang 12, 13: hai trang giữa.

Trang 14, 15: các chủ đề kinh tế và xã hội.

Trang 16, 17: đời sống văn hóa (gồm một trang “nguội”)

Trang 18, 19: đời sống thể thao (gồm một trang “nguội”)

Trang 20, 21, 22: thông tin dịch vụ (gồm hai trang “nguội”)

Trang 23: giải trí, truyền hình, phát thanh, trò chơi (trang “nguội”)

Trang 24: tin tức giờ chót.

VAI TRÒ CỦA NHỮNG “NGƯỜI MỞ ĐƯỜNG”

Việc điều chỉnh “đường dẫn” cho khớp với những cấp bách của tin thời sự được tạo thuận lợi nhờ công việc của những “người mở đường”. Được chỉ định lần lượt theo vòng, họ là những nhà báo đầu tiên đến tòa soạn, trong mỗi ban hoặc chuyên mục. Nhiệm vụ của họ là chuẩn bị tổ chức công việc cho nhóm mình. Họ chọn lọc các tin nhanh từ các hãng thông tấn, chọn các tin đăng trên mạng Internet, nghiệm thu những thông cáo chính thức và các bài viết do phóng viên thường trú gửi về. Việc lọc tin này giúp tiết kiệm thời gian cho tất cả mọi người và cho phép “đường dẫn”… khởi hành đúng giờ!

12. TIN VẶT

presse23

ĐÂU LÀ VỊ TRÍ DÀNH CHO MỤC “CHÓ CẮN XE”? CÂU HỎI THƯỜNG XUYÊN GÂY TRANH CÃI. NÓI CHUNG, NÓ PHÂN BIỆT GIỮA BÁO CHÍ ĐẠI CHÚNG VÀ BÁO CHÍ TINH HOA. CÂU TRẢ LỜI TUY NHIÊN LẠI LÀ THẾ NÀY: TIN VẶT LÀ MỘT PHẦN CỦA CUỘC SỐNG THƯỜNG NGÀY. CHÚNG CŨNG TỰ NHIÊN NHƯ CÁC SỰ KIỆN CHÍNH TRỊ, KINH TẾ, XÃ HỘI HAY VĂN HÓA. MỘT “NGƯỜI NÓI RA SỰ THẬT” KHÔNG THỂ KHÔNG BIẾT THỰC TẾ CỦA CHÚNG. NHƯNG ĐÓ LÀ NHỮNG SỰ KIỆN TẠO PHẢN ỨNG MANG TÍNH LAN TRUYỀN. VẤN ĐỀ THỰC SỰ LÀ BIẾT XỬ LÝ CHÚNG RA SAO.

TIN VẶT, ĐÓ LÀ XÃ HỘI CON NGƯỜI Ở TRẠNG THÁI MỘC

Một tin vặt, đó là cả thịt, máu, nước mắt, đau khổ. Đó luôn luôn là một cú sốc cảm xúc. Việc xử lý tin vặt còn đòi hỏi nhiều cẩn trọng hơn là xử lý các sự kiện khác.

CHỈ MỘT CHI TIẾT NHỎ KHÔNG CHÍNH XÁC CÓ THỂ GÂY NHỮNG HẬU QUẢ NGHIÊM TRỌNG CHO NHỮNG NGƯỜI LIÊN QUAN.

Xác định những nguồn tin đáng tin cậy: công an, cảnh sát, lính cứu hỏa, cứu hộ, cấp cứu, nhân viên bệnh viện.

Thỏa thuận một cuộc hẹn hàng ngày với những người dễ gặp nhất trong số những người này.

Khớp các thông tin thu được của một nguồn tin này với một nguồn tin thứ hai.

Lấy ý kiến các nhân chứng tùy theo tình hình.

Bằng lòng với bản tường trình các sự kiện đã được xác lập.

Tránh mọi định kiến về những trách nhiệm có liên can.

Giữ khoảng cách với những biên bản chính thức. Ta không viết, cho dù điều đó có được viết trong một biên bản chính thức, là: “Một chiếc ôtô đã làm bốc cháy một cột đèn đỏ và cán chết một người đi bộ.” Ta viết câu như sau, bằng cách sử dụng điều kiện cách và một số cách nói thật trọng: ”Một người đi bộ đã bị va chạm mạnh với một chiếc ôtô và chết, theo quan sát của cảnh sát và các nhân chứng, chiếc ôtô sau đấy đã làm bốc cháy một cột đèn đỏ…”

TIN VẶT, ĐÓ LÀ “KINH NGHIỆM SỐNG” CHO TẤT CẢ MỌI NGƯỜI

Một tin vặt, đó là một sự kiện bất ngờ ở giao điểm của tất cả những quy tắc gần: gần gũi địa lý, thời gian, tình cảm. Nó động đến tất cả mọi người vì nó có thể xảy ra bất cứ đâu, bất kỳ thế nào, liên quan tới bất cứ ai. Việc xử lý tin vặt phải lưu ý tới sức tác động của nó.

PHẢI TÔN TRỌNG ĐỜI TƯ VÀ NHÂN PHẨM CỦA MỌI NGƯỜI

Tôn trọng quyền cá nhân về đời tư và nhân phẩm thuộc những quy phạm nghề nghiệp của nhà báo. Nó buộc nhà báo phải tỏ ra có ý tứ trong việc xử lý tin vặt có liên quan đến những người bình thường và phải lưu ý cân đối giữa quyền được thông tin của công chúng và quyền của cá nhân về đời tư khi tin vặt liên quan đến những nhân vật là người của công chúng.

7 ĐIỀU BẮT BUỘC

Phải giữ danh tính các cá nhân có liên quan trong một tin vặt. Một việc nêu tên đơn giản, vô ý để lộ chuyện, tiết lộ một chi tiết đều có thể gây ra một bi kịch. Việc tưởng như đơn giản là bị nêu tên công khai trong bối cảnh một cuộc điều tra của cảnh sát hoặc tòa án có thể gây một hậu quả nghiêm trọng và lâu dài.

Phải che những biển số xe có liên quan trong một vụ tai nạn giao thông.

Không tường thuật tất cả những gì liên quan đến đời tư, đặc biệt khi đó là những vụ tự tử.

Tránh đưa chi tiết về những tội ác tình dục để không góp phần cho thói thị dâm.

Không được cá nhân hóa những câu trả lời cho “ai? cái gì? như thế nào?”…

Tuyệt đối không dùng nghĩa mở rộng. Cách dùng nghĩa mở rộng bóp méo các sự kiện. Chúng ta sẽ không viết: “Một tay lái xe ẩu kiểu Mỹ…” hoặc “Một tay lái xe ẩu kiểu châu Âu…”. Chúng ta sẽ viết: “Một người lái xe…” ngắn gọn thế thôi, bởi vì không có “kiểu” nào, cũng không phải hình thức bên ngoài, không phải gốc gác người lái xe xác định hành vi lái xe của anh ta.

Tôn trọng việc suy đoán vô tội. Dù đó là một người bình thường hay người của công chúng, bất cứ ai liên quan đều có quyền được bảo vệ danh dự và nhân phẩm cho dù người này bị coi là kẻ bị tình nghi bởi một nhà chức trách có thẩm quyền phán xét.

CẢM XÚC CÀNG MẠNH THÌ GIỌNG VĂN CÀNG PHẢI TRUNG LẬP

Dù là tin về thiên tai hay tội ác, thì các tin vặt đều gây những cảm xúc mà không cần thiết phải khuếch đại thêm bằng hiệu ứng văn phong. Việc xử lý tin vặt đòi hỏi cách viết giản dị. Những tính ngữ (“định mệnh”, “bi thảm”, “ghê sợ”, “hãi hùng”) đều phải loại bỏ.

VỚI NHỮNG CHỦ ĐỀ TẾ NHỊ, HÃY DÙNG TỪ NGỮ CHÍNH XÁC

Sự công minh trong cách viết thể hiện qua việc dùng từ ngữ phù hợp cho những tình huống cụ thể. Tất cả những “tội sát nhân” đều là những “hành động giết người” nhưng tất cả những “hành động giết người” không phải đều là “tội sát nhân”. Một tội sát nhân là hành động giết người có chủ ý. Một “hành động giết người” là việc giết một người, nhưng một “hành động giết người” có thể “cố ý” hoặc “vô ý”. Một “nhân chứng” không phải là một “bị cáo”. Một “người bị tình nghi” không phải là một “tội phạm”. Một “tội phạm bị chỉ định” không phải là một “tội phạm bị xét xử”. Việc xử lý tin vặt đòi hỏi nhà báo chuyên nghiệp nghĩa vụ tập quen với ngôn ngữ tòa án để sử dụng từ ngữ chính xác khi xử lý những chủ đề mà chỉ cần một từ dùng không phù hợp có thể gây những tổn hại không thể cứu vãn.

NHỮNG “SỰ KIỆN XÃ HỘI”

Việc xử lý tin vặt động chạm tới những giá trị sâu kín của đời sống con người: tình yêu, thù hận, tình bạn, phản bội, niềm tin, ngờ vực… Chúng đồng thời vừa là hình ảnh phản chiếu vừa là tấm gương của những điều thân thuộc. Do vậy một số tin vặt có một ảnh hưởng mang tính xã hội học, vượt ra khỏi tầm vóc của tin tức thông thường. Chúng trở thành những “sự kiện xã hội”. Một bà mẹ gia đình không còn của cải gì đi ăn cắp đồ ăn trong siêu thị để cho con mình ăn, đấy không còn là một hành vi ăn cắp trên kệ hàng, đó là một tình trạng thực tại của thân phận con người. Một thanh niên thất nghiệp đã tự thiêu ở châu Phi, đây có thể là cảnh báo cho một cuộc cách mạng sắp nổ ra… Một khi trở thành sự kiện xã hội thì tin vặt bước vào phạm vi thể loại báo phóng sự hoặc điều tra. Nhưng cẩn thận không rơi vào bẫy: không lẫn lộn việc xử lý tin có ý nghĩa với việc khai thác tin giật gân! Sự kiện càng nóng thì nhà báo càng phải lạnh.

13. PHÓNG SỰ

presse25

PHÓNG SỰ ĐƯỢC COI LÀ MỘT THỂ LOẠI QUAN TRỌNG HÀNG ĐẦU. ĐÓ LÀ MỘT LÝ TƯỞNG MÀ BÁO CHÍ HƯỚNG TỚI: MỘT PHÓNG SỰ TỐT LÀ TỔNG HỢP MỌI THỂ LOẠI BÁO CHÍ KHÁC. CHO NÊN TRONG PHÓNG SỰ, HÌNH THỨC VÀ NỘI DUNG PHẢI ĐƯỢC PHỐI HỢP QUANH MỘT CHỦ ĐỀ HẤP DẪN VÀ ĐƯỢC XỬ LÝ TÀI TÌNH. ĐÂY LÀ MỘT CÔNG VIỆC KHÓ. NÓ KHÔNG CHẤP NHẬN SỰ TẦM THƯỜNG. NÓ ĐÒI HỎI LÀM CHỦ MỌI KỸ NĂNG BIÊN TẬP.

TÁM MẤU CHỐT ĐỂ CÓ BÀI PHÓNG SỰ HAY

1/ Có một ý tưởng hay.

Để gây chú ý trước hết phải kể một câu chuyện đặc sắc. Việc đầu tiên phải làm là tìm ra “ý tưởng” thú vị, cái ý tưởng mà những báo khác sẽ không có. Trong vòng xoáy tin tức thời sự, người ta thường tìm thấy ý tưởng hay trong khi lội ngược dòng để tìm kiếm. Jules César đã đổ bộ lên nước Anh chứ gì? Ai nấy đều tập trung vào kế hoạch trận đánh của ông ta, đội quân của ông ta, các mục đích mang tính địa chính trị, những tham vọng cá nhân của ông ta đúng không? Các đặc phái viên của báo chí La Mã và xứ Gô-loa đổ dồn đến bãi biển Đu-vrơ?… Còn tôi, tôi sẽ làm điều ngược lại! Tôi sẽ đến quan sát tại hiện trường, xem dân xứ Britannia phản ứng ra sao, những người “Man rợ” này… Tôi “bán” ý tưởng cho Giám đốc tòa soạn của tôi, ông là người thích thú ý này trước…

2/ Sưu tầm tài liệu tốt.

Để có thể hiểu được những gì ta sắp thấy, khi đi làm phóng sự ở một nơi xa lạ, ít nhất phải có một chút ý tưởng về những gì đang chờ đợi các bạn ở đó… Thế mà, tôi không biết gì về dân xứ Britannia “man rợ” này. Làm sao tôi có thể viết những điều thông minh về họ được? Vậy, tôi phải dành thời gian để tìm kiếm tư liệu về họ trước khi tới gặp. Nếu không, một khi đã đến nơi, tôi sẽ có nguy cơ bỏ qua những điều hay ho nhất.

3/ Chân dung và hoạt cảnh.

Phóng sự, đó là đời sống của mọi người. Đến xứ Britannia, tôi yêu cầu người dân lên tiếng, tôi phát hiện những người nói nhiều nhất, những người có vẻ hung hăng nhất, những người quan trọng nhất, tôi đề nghị họ nói về Jules César và về cuộc đổ bộ của ông ta. Tôi sẽ ghi chép hàng ngàn chú giải về những gì mình nhìn và nghe thấy; tôi ghi âm lại những đoạn đối thoại của mình (với sự đồng ý của những người đối thoại); trước mỗi cuộc nói chuyện, tôi xác định thật cẩn thận từng người đối thoại: họ tên, tuổi, nghề nghiệp, màu mắt, màu tóc, các nét đặc biệt… Tôi cũng ghi chép tất cả những chi tiết mà tôi sẽ cần để mô tả nhân vật khi họ đang hành động: ở đây, một cái rìu; ở kia, một tiệm gia vị; đằng kia, một quán rượu…

4/ Âm thanh, sắc màu, hương vị.

Phóng sự, đó là khung cảnh sống của mọi người. Tất cả giác quan của tôi phải rất lanh lợi. Tôi ghi lại âm thanh, màu sắc, hương vị để tái hiện chúng trong bài tường thuật của mình. Tôi sẽ mô tả mỗi nhân vật của tôi trong thế giới riêng của họ. Bài viết của tôi phải cuốn hút bạn đọc, để họ nhìn, nghe, cảm nhận cùng những điều như tôi.

5/ Một góc độ tiếp cận.

Tôi rút ra một cảm xúc trội nhất về những điều mình nhìn, nghe và cảm nhận được khi tiếp xúc với dân xứ Britannia và công việc chuẩn bị chiến tranh của họ: chiến dịch của César sẽ không phải là một cuộc dạo chơi dễ dàng; người xứ Britannia đã chờ đợi cuộc đổ bộ của ông ta; họ sẽ cho ông ta nếm mùi một hình thức chiến tranh du kích mới… với sự tiếp viện của người Ê-cốt! Đây là một tin nóng đặc biệt: chính Britanix, thủ lĩnh dân xứ Britannia, đã thổ lộ cho tôi biết điều này! Người Ê-cốt đã rời đảo Highlands để tóm César từ phía sau trong khi ông ta vây hãm thành Luân Đôn. Đó là góc nhìn của tôi! Tôi thậm chí còn giật tít bài của mình là: “César sẽ bị giội thẳng gáo nước lạnh của Ê-cốt”…

6/ Một mở bài hấp dẫn

Phóng sự hay, đó là khi ý tưởng hấp dẫn được tái hiện trong những nhân vật mạnh mẽ và được diễn tả bằng những ngôn từ sắc nghĩa. Britanix đã cung cấp cho tôi nguyên liệu cần thiết để có một phần mở đầu hấp dẫn trong khi ông trả lời câu hỏi của tôi. Ông ta là thủ lĩnh dân xứ Britannia, tôi đặt ông ấy ở cảnh vào và mở đầu câu chuyện của mình bằng một trong những câu nói ý nghĩa nhất của ông ấy: “César đã đến bằng thuyền, ông ta sẽ phải bơi trở lui!…”. Tôi sẽ kết hợp bằng cách phác thảo vài dòng chân dung ông ta để dựng bối cảnh, trước khi đưa vào những lời nói khác của ông ta theo mạch bài viết của mình.

7/ Một lối dẫn chuyện cuốn hút

Phóng sự hay là khi có lối dẫn chuyện vững chắc giữa một mở bài hấp dẫn và một kết luận sắc. Những điều Britanix nói với tôi sẽ được tôi dùng để dẫn chuyện. Tôi sẽ xây dựng phần thân bài bằng cách đan xen liên tục những trích dẫn, mô tả, chân dung nho nhỏ, nhân chứng và những nhận xét mang tính phân tích riêng của tôi về chiến lược và phương cách của người xứ Britannia và đồng minh của họ.

8/ Có một kết luật sắc

Không có bài phóng sự hay khi nó mang một kết luận dở. Kết luận trong bài ký sự của tôi tới xứ Britannia sẽ đối xứng với mở bài. Tôi sẽ nhường lời cuối cùng cho Britanix: “Quân La Mã này điên hết rồi…”.

CÂU CHUYỆN SỐNG ĐỘNG LÀ CÂU CHUYỆN CỦA THỜI HIỆN TẠI, CHO NÊN TÔI VIẾT Ở THÌ HIỆN TẠI. 13. PHÓNG SỰ

presse25

TÁM MẤU CHỐT ĐỂ CÓ BÀI PHÓNG SỰ HAY

1/ Có một ý tưởng hay.

2/ Sưu tầm tài liệu tốt.

3/ Chân dung và hoạt cảnh.

4/ Âm thanh, sắc màu, hương vị.

5/ Một góc độ tiếp cận.

6/ Một mở bài hấp dẫn

7/ Một lối dẫn chuyện cuốn hút

8/ Có một kết luật sắc

CÂU CHUYỆN SỐNG ĐỘNG LÀ CÂU CHUYỆN CỦA THỜI HIỆN TẠI, CHO NÊN TÔI VIẾT Ở THÌ HIỆN TẠI.

14. ĐIỀU TRA

presse09

ĐIỀU TRA LÀ MỘT SỰ CHỨNG MINH. Ở ĐÂY NỘI DUNG CHIẾM ƯU THẾ HƠN HÌNH THỨC. THỂ LOẠI BÁO CHÍ NÀY ĐÒI HỎI MỘT SỰ CỰC KỲ CHÍNH XÁC VỀ NỘI DUNG. NÓ KHÔNG CHẤP NHẬN SỰ PHỎNG ĐOÁN. ĐÂY LÀ MỘT CÔNG VIỆC CÒN KHÓ HƠN PHÓNG SỰ VÌ NÓ KHÔNG CHỈ ĐƠN THUẦN LÀ TƯỜNG THUẬT CHO BẠN ĐỌC NHỮNG ĐIỀU MẮT THẤY, TAI NGHE, HAY CẢM NHẬN, MÀ TRÁI LẠI CÒN PHẢI THÔNG TIN CHO ĐỘC GIẢ CẢ NHỮNG ĐIỀU KHÔNG THẤY ĐƯỢC KHÔNG NGHE ĐƯỢC VÀ THẬM CHÍ, ĐÔI LÚC, CẢ NHỮNG ĐIỀU BỊ CỐ TÌNH CHE GIẤU CÔNG CHÚNG.

6 MẤU CHỐT ĐỂ CÓ BÀI ĐIỀU TRA TỐT

1/ Có câu hỏi tốt

Khởi đầu một điều tra tốt luôn có một câu hỏi bổ trợ. Thường thì nhà báo tò mò, người muốn biết tất cả, tự đặt ra câu hỏi phụ, sau khi đã có được trả lời cho tất cả những câu hỏi chính của mình, nhưng anh ta lùi lại trước câu hỏi phụ này, thường là vì khiếp sợ bởiảnh hưởng ngấm ngầm của nó. Đó thường xuyên là câu hỏi “vì sao” của“vì lẽ gì” hoặc cái “vì lẽ gì» được đoán biết, nhưng không tìm thấy, dưới những hiện tượng bên ngoài.

Chúng ta đặt giả thiết là tôi đã tập hợp tất cả câu trả lời cho những câu hỏi mà tôi tự đặt ra về cuộc đổ bộ của Jules César lên bờ biển nước Anh. Tôi đã có chất liệu để cho đăng một hồ sơ hoàn chỉnh về quân đoàn của ông ta, về những đồng minh, chiến lược, sơ đồ trận đánh, những thâm ý của ông ta… Phóng sự độc quyền của tôi ở xứBritannia sẽ là điểm khác biệt lớn nhất. Tôi hài lòng về mình… Tôi tự đặt một câu hỏi phụ. Nhưng đó là một câu hỏi nặng tới mức tôi phải buông ngay lập tức. Đó là câu hỏi muốn biết bằng cách nào tay Jules César đáng ghét này lại có thể tổ chức được những cuộc viễn chinh quân sự tốn kém khủng khiếp như vậy… Tiền của ông ta từ đâu ra? Có phải tiền túi ông ta? Tiền của gia đình ông ta? Liệu ông ta có những chủ ngân hàng đứng đằng sau? Có phải ông ta đã tậu được một kho báu trong những chiến dịch của ông ta ở xứ Gô-loa? Những câu hỏi này, tôi tự đặt ra, nhưng tôi cảm giác không thể trả lời được. Thấy trước là có quá nhiều khó khăn…

2/ SỢI CHỈ ĐẦU TIÊN PHẢI KÉO RA

Nhà báo điều tra trong những vùng tối của tin tức thời sự giống như sử gia mò mẫm cóp nhặt trong bóng tối của Lịch sử. Để tìm được sợi chỉ đầu tiên cần rút ra, nhà báo áp dụng phương pháp của sử gia: anh ta tự tìm kiếm tư liệu về chủ đề khiến anh ta tò mò, làm quen với nhân vật trung tâm, đọc tất cả những gì đã viết về người này, lên danh sách các nhân chứng quen biết và tiềm năng, ghi chép lại ngày tháng và những thời điểm mấu chốt trong đời tư và đời công của người này, liệt kê những thắc mắc nổi lên từ những câu hỏi chưa có câu trả lời… Tóm lại là lập một dàn ý về những vấn đề đặt ra cần giải quyết…

Trong trường hợp của Jules César, chuyện thực ra lại rất đơn giản, ngay từ đầu sự nghiệp chính trị của mình, thống đốc La Mã ở xứ Gô-loa đã được hưởng sự đỡ đầu của một người đồng hương sáng giá, “Pompey Vĩ đại”, thống đốc La Mã ở Tây Ban Nha, và sự hỗ trợ tài chính của một quý tộc giàu sụ người La Mã là Marcus Crassus.

Như vậy đây là một điểm tựa đầu tiên: thu thập thông tin về tài sản của Crassus, các mối quan hệ cá nhân của ông ta với César, tổng gia sản của ông ta, yêu cầu người thân của ông ta nói về việc hỗ trợ tài chính cho các chiến dịch của César.

3/ MỘT TẤM VẢI CẦN DỆT

Khi nhà báo biến thành sử gia tạm thời, anh ta cần thời gian để khoanh vùng chủ đề của mình, ấn định phạm vi chủ đề rồi xử lý nó. Anh ta cần thời gian này; chúng ta phải cho anh ta thời gian. Anh ta tiếp tục mà không vội vàng, từ một điểm tựa này tới điểm tựa khác.

Ở La Mã, những người quyền thế như Crassus và Pompey nhất thiết có đối thủ và kẻ thù. Những nhân chứng này chắc chắn có những điều muốn nói về tài sản của César. Tôi tìm được dấu vết của họ trong biên niên sử tuyển hầu của La Mã. Tôi lên danh sách những người này và tìm thông tin về họ để có thể “thuần hóa” họ. Họ chính là những người tôi sẽ lấy hẹn đầu tiên vì họ sẽ nói chuyện với tôi dễ dàng hơn so với Crassus và người nhà của ông ta.

Nhà báo sử gia bắt đầu dệt tấm vải từ vòng ngoài chủ đề của mình để dần dần tiếp cận gần với những câu hỏi trung tâm.

4/ Một tấm vải cần phải chải chuốt

Mọi đợt phỏng vấn đều mở ra những hướng tìm tòi khác.

Cảm thấy tin tưởng bởi sự chuyên nghiệp của tôi, những nhân chứng đầu tiên giới thiệu với tôi một số nguồn tin khác. Nếu César đã nhận được những khoản hậu hĩ rất hấp dẫn từ Crassus, thì ông ta cũng đã tăng tài sản của mình bằng cách tăng cường cưỡng đoạt ở xứ Gô-loa. Số nạn nhân của ông ta rất đông, tôi không khó để làm cho những người xứ Gô-loa có liên quan lên tiếng. Họ cho tôi biết chi tiết một số những chiến lợi phẩm vơ vét được. Mỗi thắng lợi của quân La Mã đều nuôi béo những thị trường nô lệ mà từ đó César thu một khoản thuế cho riêng mình. Những tay buôn nô lệ cung cấp cho tôi những chi tiết về tổng sổ những vụ mua bán. Tôi gom các dữ liệu.

Giờ là đến lúc nhà báo điều tra phải chọn lọc, phân định rõ và rút tỉa các thông tin mà anh ta thu gom được trong khi tiến hành điều tra xoay quanh chủ đề của mình. Anh ta kiểm tra các con số, gom tư liệu, đối chiếu chứng cứ, xác định các mốc thời gian.

5/ Chiến lược mạng nhện

Khi con mồi xem ra đã bị bao vây, nhà báo điều tra không ngần ngại tấn công trực diện vì cảm thấy đã được trang bị đầy đủ vũ khí. Anh ta phải khóa lại công việc của mình bằng cách yêu cầu mục tiêu của anh ta giải thích về những sự kiện anh ta đã khám phá ra. Đó là một trong những nghĩa vụ thuộc đạo đức nghề nghiệp của nhà báo: nếu anh ta đăng những tiết lộ về người nào đó, anh ta để cho họ khả năng tự giải thích về điều đó. Nhưng không gay gắt thì có thể hỏng việc…

Thế nên tôi xin hẹn gặp César. Tôi thích viết thư để hẹn gặp hơn, dùng từ ngữ thân thiện và có cân nhắc, để giữ một chứng cớ về sự vô tư của tôi. Nhưng tôi không lộ ra mục tiêu thực của cuộc điều tra để không làm ông ta hoảng sợ. Nếu ông ta đồng ý tiếp tôi, tất nhiên tôi sẽ đưa các câu trả lời của ông ta vào bài tường thuật của mình. Nếu ông ta từ chối, tôi cũng sẽ viết điều đó để bạn đọc đánh giá thiện ý của tôi.

Nhà báo điều tra kết thúc công việc của mình một cách minh bạch bởi sự tôn trọng sự thực và bạn đọc của mình.

6/ Lập luận chặt chẽ không thể bác bỏ

Mọi cuộc điều tra được tiến hành cẩn thận đều dễ viết. Các sự kiện, chứng cứ và bằng chứng của các sự kiện diễn ra thành chuỗi theo một trật tự lô-gích giống như sự tiến triển tuần tự của một bài chứng minh toán học.

Để bài viết được sống động, chúng ta gài vào bài chứng minh này một số điều chúng ta mắt thấy tai nghe nhưng khi đó nó chỉ là những nét tô điểm. Tất cả những gì có thể khiến lạc hướng suy luận chính thì phải gạt đi. Những phán đoán về giá trị là vô ích – trừ đôi khi, ở phần kết luận hoặc phần phụ lục dưới dạng xã luận – bởi vì các sự kiện tự chúng nói về chúng.

Điều cốt yếu là trong tính chặt chẽ của lập luận phải chứng minh được tiêu đề phóng sự và kết luận của nó. Tiêu đề của tôi: “Bộ mặt hám tiền của César”. Câu kết của tôi: “Auri sacra fames!”, “Kẻ khát vàng bỉ ổi!”, như lời nhà thơ La Mã cổ đại Virgile đã nói trong thiên sử ca “Enéïde” của ông…

MỌI CUỘC ĐIỀU TRA DO NHIỀU NGƯỜI THỰC HIỆN ĐỀU PHẢI ĐƯỢC PHỐI HỢP

Có một số cuộc điều tra cần được xử lý theo góc độ đa ngành. Chỉ một người điều tra duy nhất, cho dù là người xuất sắc nhất, không phải bao giờ cũng có thể rút ra được tất cả những đầu mối sẵn có, đặc biệt là trong những tìm kiếm được triển khai theo nhiều hướng. Khi đó huy động nhiều người vào cuộc điều tra là phương pháp hay. Trong trường hợp ví dụ của chúng ta – “Bộ mặt hám tiền của Jules César” – chúng ta hình dung công việc được chia làm bốn phần với sự tham gia của ba nhà báo chuyên ngành (một người viết chuyên mục chính trị, một người chuyên mục tài chính, một người chuyên mục quân sự) và một phóng viên đa ngành viết về những điều mắt thấy tai nghe trên hiện trường. Cái khó trong phương pháp này là vấn đề theo dõi công việc tổng thể rồi sau đó đưa vào bài tổng hợp cuối cùng. Từ đó đòi hỏi một sự phối hợp chặt chẽ và cần chỉ định một nhạc trưởng.

MỌI CUỘC ĐIỀU TRA ĐỀU CÓ HẠN CHẾ

Việc điều tra báo chí có thành công hay công đôi khi phụ thuộc vào khả năng khéo giả vờ của nhà báo điều tra. Phải tỏ ra rất khéo léo để đánh bật ra một số sự thực bị che dấu. Việc tìm kiếm sự thật vì lợi ích của công chúng cho phép dùng xảo thuật. Nhưng việc phục vụ công chúng không được phép nhầm lẫn với sự thỏa mãn những tham vọng cá nhân hay mong muốn thanh toán ân oán cá nhân. Sự trung thực của mọi cuộc điều tra báo chí bao hàm sự rõ ràng trong những động cơ của nhà báo điều tra. Chúng ta không điều tra vì ham muốn cá nhân mà nhân danh quyền được biết sự thực của những người khác. Không phải là cảnh sát cũng không phải là thẩm phán, nhà báo điều tra từ chối sử dụng các phương pháp gian dối.

15. KỸ THUẬT PHỎNG VẤN

presse12

THẬT KHÔNG DỄ LÀM CHO MỘT NGƯỜI LÊN TIẾNG KHI NGƯỜI TA KHÔNG MUỐN NÓI, HAY NÓI CHỈ ĐỂ NÓI HOẶC NÓI ẨN Ý VÌ SỢ RẰNG NÓI QUÁ NHIỀU. HỎI ĐỂ CÓ ĐƯỢC THÔNG TIN RÕ RÀNG VÀ CHÍNH XÁC CẦN PHẢI CÓ KIẾN THỨC VÀ ĐẶC BIỆT CŨNG PHẢI CÓ LÀ KỸ NĂNG, SỰ KHÉO LÉO, THẬM CHÍ MƯU MẸO. TRONG NGHỀ BÁO, PHỎNG VẤN LÀ CẢ MỘT NGHỆ THUẬT.

MƯỜI BÍ QUYẾT SẢN XUẤT

1/ Tạo một không khí tin tưởng

Mọi cuộc phỏng vấn đều là một trận đấu. Người phỏng vấn luôn bắt đầu ở vị trí thấp hơn vì anh ta là người đi hỏi. Để trận đấu có tính chất giao hữu, người đối thoại phải được tiếp cận nhẹ nhàng. Liên hệ qua thư từ đảm bảo hơn qua điện thoại. Chủ yếu là thuyết phục được người đối thoại với mình là bằng chứng của họ đưa ra sẽ rất quý và đảm bảo với họ rằng, đương nhiên, sẽ không có lời nào của họ được đăng tải mà không có sự đồng ý của họ. Khi tôi viết cho Jules César nhằm mục đích để cho ông ta phản ứng với những khám phá của tôi về việc các cuộc viễn chinh quân sự của ông ta có nhận tài trợ, tôi tìm cách tán tỉnh ông ta. Tôi gợi ý trước là, trong khi phỏng vấn ông ta, tôi cho ông ta khả năng đáp trả những vu khống tràn lan ở La Mã về những phương pháp của ông…

2/ Đặt tất cả quân chủ bài có trong tay

Chúng ta không hỏi một đại biểu quốc hội, một công chức, một chủ doanh nghiệp hay một nhà văn theo cách giống nhau. Nhưng, dù người đối thoại với ta là ai, một cuộc phỏng vấn chỉ có kết quả nếu nó được chuẩn bị kỹ lưỡng. Tôi đề nghị xin một cuộc phỏng vấn với César khi tôi cảm thấy sẵn sàng chịu được sự đối đầu. Tôi cảm thấy sẵn sàng khi tôi đã gom được tối đa các tư liệu về ông ta, về bạn bè, địch thủ của ông ta, và khi tôi đã lập được một cuốn “Cẩm nang phỏng vấn” vững chắc, nói cách khác đó là một danh sách các câu hỏi khá chi tiết và chính xác để chống lại được những thủ đoạn đánh lạc hướng của ông ta và dồn ông ta đến cùng…

3/ Lựa chọn chiến lược tốt

Có ba loại phỏng vấn đưa đến những kết quả không giống nhau.

Phỏng vấn trực tiếp là đặt câu hỏi rất cụ thể bằng cách loại bỏ những câu lạc đề và những câu trả lời lan man không đúng trọng tâm. Đây là một phương pháp có tính chất khiêu khích, chấp nhận được trong bài dung lượng ngắn, thể loại “phỏng vấn vỉa hè”: ba câu hỏi, ba câu trả lời, mỗi câu năm dòng… Chúng ta không bắt César trả lời một “phóng vấn vỉa hè”!

Phỏng vấn không trực tiếp là đặt câu hỏi mào đầu rất mở rồi để cho người được phỏng vấn tự độc thoại tùy thích. Phương pháp dễ dãi này có ích để khám phá cá tính người đối thoại với mìnhh khi chúng ta chưa biết gì về họ song nó hiếm khi thu được thông tin. Nếu tôi để cho César độc thoại thì đương nhiên ông ta sẽ không nói gì với tôi về những khoản tài trợ bí hiểm của ông ta.

Phỏng vấn bán trực tiếp là cách phù hợp nhất với nghề báo. Nó đan xen giữa những câu hỏi mở và câu hỏi đóng, câu hỏi chung chung và câu hỏi chi tiết. Sự đan xen này cho phép những cú hích, tạo điều kiện trao đổi, thiết lập mối quan hệ chia sẻ, thậm chí là hợp tác. Tôi sẽ dùng chiến lược “bao vây” này với César. Câu hỏi xuất phát của tôi sẽ rất chung chung: “Ông chi phí cho những chiến dịch của mình bằng cách nào?”. Tôi sẽ để cho ông ta nói thoải mái trong một lúc. Tôi sẽ không xen vào. Tôi chăm chú và vui vẻ lắng nghe để làm cho ông ta thoải mái. Rồi, vào lúc ông ta đang nói loanh quanh một câu nào đó, tôi sẽ bám riết ông ta một cách bình tĩnh với những câu hỏi chính xác ăn khớp với tư liệu tham khảo chứng tỏ sự tinh thông của tôi: “Tuần trước tôi có ở Roma, tôi đã ăn sáng ở nhà Lucullus với mấy người bạn là chủ nhà băng, tôi nghe người ta nói, từ khi ông tới xứ Gô-loa, chiến lợi phẩm của ông đã tăng gấp chục lần… Có đúng vậy không?”…

4/ Chọn địa điểm phù hợp

Chúng ta không phỏng vấn mọi người ở bất kỳ đâu. Chúng ta không hỏi chuyện César ở quán rượu góc phố. Khi chúng ta là người hỏi chúng ta phải tới lều của ông ta. Phải tránh những nơi công cộng, đặc biệt là quán bar hay nhà hàng. Tiếng ồn xung quanh ảnh hưởng cuộc nói chuyện và sự có mặt của các nhân chứng có thể làm phiền người đối thoại. Chọn một nơi yên tĩnh, tốt nhất là phòng làm việc hoặc phòng khách. Những nơi công cộng có thể phù hợp khi nói chuyện thân mật với một số “nhân vật có vai trò không quan trọng” hoặc một số những người đưa tin mà công chúng không thể đoán biết danh tính họ là ai.

5/ Chọn thái độ phù hợp

Phỏng vấn là một trận đấu nhưng không phải một trận đấu quyền anh. Nó là một cuộc đối đầu nước đôi trong đó trái lại mỗi người lại cố gắng lôi cuốn người kia. Thái độ hiếu chiến, từ phía người đi phỏng vấn, sẽ không đem lại kết quả. Không phải cứ tỏ ra ác liệt là sẽ có được những bí mật. Người bị phỏng vấn không phải là kẻ thù của người phỏng vấn. Vấn đề không phải là khiêu khích, chiến đấu với họ hay quật ngã họ. Mà là kết nối với họ, trong thời gian cuộc nói chuyện, một mối quan hệ tôn trọng lẫn nhau. Thái độ phù hợp là thái độ trung lập, khoan dung. Tôi không đồng thuận với những ý kiến của César nhưng tôi để cho ông ta quyền được tự do bày tỏ ý kiến của mình và, nếu đến lúc cần bác lại, thì tôi làm điều đó một cách lịch sự.

6/ Biết cách đặt câu hỏi

Không phải với những câu hỏi lắt léo, đôi nghĩa, hay ngoài đề, mà chúng ta khiến người đối thoại cảm thấy tin tưởng. Cách phỏng vấn tốt là đặt những câu hỏi rõ ràng, chính xác, mà mỗi từ trong đó đều được cân nhắc cẩn thận, trình tự câu hỏi theo một trật tự lô-gích xoay quanh vấn đề trung tâm, và nội dung câu hỏi, bởi tính cô đọng và chính xác của nó, chứng tỏ cho người được phỏng vấn thấy rằng người đối thoại với anh ta nắm rõ chủ đề hay hồ sơ đang thảo luận. Từ đó để thấy sự quan trọng của sổ tay “Cẩm nang phỏng vấn” được soạn từ trước để có thể kiểm soát được cuộc phỏng vấn, cho dù người được phỏng vấn có xu hướng trả lời “ngoài lề”… Nếu tôi hỏi César về giá trị những đồ cướp bóc ở xứ Gô-loa thì tôi phải có những điểm so sánh vững chắc, chẳng hạn những con số đã được kiểm tra trên những chiến lợi phẩm do “kẻ đỡ đầu” ông ta là Pompey đem về từ Tây Ban Nha, nếu không người đối thoại sẽ cho tôi là không nghiêm túc.

7/ Đặt những câu hỏi hay

Một câu hỏi hay là một câu hỏi rõ ràng, chính xác, dễ hiểu, trung tính, được hỏi thế nào để nó không xui khiến câu trả lời,nhưng khá là sắc nghĩa để câu trả lời làm cho người phỏng vấn tiến đến những điều anh ta đang tìm cách có được từ người đối thoại với mình. Đó có thể là một “câu hỏi phụ”. Đặt “câu hỏi phụ” hay vào đúng lúc đòi hỏi phải nắm rất chắc chủ đề của mình. Người đi phỏng vấn làm được điều đó, trong quá trình đặt câu hỏi của mình, bằng cách bắt đầu với những câu hỏi đơn giản nhất để kết thúc với những câu hỏi phụ phức tạp nhất. Tôi sẽ có một “câu hỏi phụ” hấp dẫn về chính trị để hỏi César khi ông ấy khẳng định với tôi về việc chiến lợi phẩm của ông ta tăng gấp chục lần từ sau chiến dịch đầu tiên của ông ta ở xứ Gô-loa: “Với một chiến lợi phẩm như vậy thì bất cứ một thống đốc nào của La Mã đều có thể mơ thành hoàng đế. Ông nghĩ sao về chuyện đó?…”

8/ Từ chối tự kiểm duyệt

Những câu hỏi hay đôi khi lại gây né tránh hoặc từ chối trả lời. Nhưng người phỏng vấn không được từ bỏ. Nhiệm vụ của “người đi tìm sự thực” buộc anh ta lại phải tiếp tục, đặt lại câu hỏi một cách lịch sự, nhẹ nhàng, nhưng rõ ràng, ít nhất cũng phải một lần. Nếu sự bám riết của anh ta không thu được kết quả tốt hơn, thì việc từ chối của người được phỏng vấn trở thành một sự việc có sức thuyết phục… để tường thuật lại cho bạn đọc. Tôi đã dự kiến việc César không trả lời “câu hỏi phụ” của tôi. Giả sử như ông ta thể hiện tham vọng trở thành hoàng đế thì Viện nguyên lão cộng hòa La Mã ngay lập tức rút ông ta khỏi bộ máy quyền lực của mình. Nhưng nếu ông ta từ chối trả lời thì tôi sẽ kể lại chuyện này trong bài báo của mình…

9/ Ghi lại không bóp méo

Ghi âm một cuộc phỏng vấn giải phóng cho nhà báo khỏi phải ghi chép liên tục và bảo đảm cho người được phỏng vấn là lời nói của anh ta sẽ không bị bóp méo. Nhưng chúng ta chỉ dùng máy ghi âm khi được sự đồng ý của người được phỏng vấn và chấp nhận ngắt ghi âm ngay khi họ muốn. Chúng ta tự ngắt ghi âm, vì phép lịch sự, khi có chồng chéo trong lúc nói chuyện, ví dụ có điện thoại xen vào. Việc dùng máy ghi âm không thay thế việc ghi chép, theo mạch nói chuyện, đặc biệt là để ghi lại những gì không có trong bản ghi âm: những nụ cười, cái nhăn mặt, vẻ lưỡng lự, chứng tật… Vấn đề liệu có phải xóa một số câu nói vào lúc gỡ băng cần phải được bàn bạc với nhau ở cuối buổi phỏng vấn.

10/ Kết luận rõ ràng.

Cũng chính ở cuối buổi phỏng vấn – cho dù tất cả quy tắc trận đấu đã được quyết định từ trước – để tránh mọi hiểu lầm, người được phỏng vấn phải khẳng định với nhà báo về hình thức đưa những lời nói của họ lên báo như thế nào: đăng nguyên toàn bộ dưới dạng “câu hỏi-trả lời”, đăng một phần dưới dạng trích dẫn thoải mái hoặc có chọn lọc theo thỏa thuận chung, đăng với điều kiện có hiệu đính, v.v. Chính người đi phỏng vấn phải chịu trách nhiệm quyết định điều này, miễn sao mọi thứ phải thật rõ ràng với người được phỏng vấn. Sự thỏa thuận riêng của tôi với César, như mọi khi, sẽ có giá trị của sự rõ ràng: ông ta luôn cho phép tôi ghi âm tất cả những điều ông ta nói và cho phép tôi đăng chúng theo ý mình… đồng thời lại giữ quyền từ chối đã phát ngôn những lời này. Cả hai bên đều có tiếng nói của riêng mình, thỏa hiệp này theo tôi là xứng đáng…

16. NHÀ BÁO ĐA NGÀNH VÀ NHÀ BÁO CHUYÊN SÂU

presse22

NHÀ BÁO, XÉT BỞI CHỨC NĂNG, LÀ NGƯỜI ĐA NGÀNH. TIN TỨC, XÉT TỪ BẢN CHẤT, BUỘC NHÀ BÁO PHẢI XEN VÀO MỌI LĨNH VỰC. CHUYỂN TỪ MỘT CHỦ ĐỀ NÀY QUA MỘT CHỦ ĐỀ KHÁC, ANH TA CÓ NGUY CƠ NÓI BỪA BÃI VỀ MỌI THỨ. VẢ LẠI, ANH TA CÒN THƯỜNG XUYÊN BỊ CHÊ TRÁCH LÀ CÁI GÌ CŨNG NÓI ĐỂ RỒI CHẲNG NÓI ĐƯỢC CÁI GÌ. NHƯNG NHÀ BÁO ĐA NGÀNH KHÔNG BỊ KẾT ÁN LÀ THIẾU HIỂU BIẾT VÀ HỜI HỢT. CÁC NHÀ BÁO CHUYÊN SÂU XUẤT SẮC NHẤT CHỈ LÀ NHỮNG NHÀ BÁO ĐA NGÀNH CỰC KỲ CẨN THẬN.

TRAU DỒI TÍNH ĐA NĂNG

Nghề báo, theo định nghĩa, là đi được vào mọi lãnh địa. Nó không lựa chọn phạm vi tác nghiệp, chính tin tức áp đặt cho nó điều này. Vậy nhà báo có thiên hướng là hành nghề trên mọi phương diện. Khả năng của anh ta phải được thể hiện khắp nơi theo cùng một cách: trong những không gian nhỏ cũng như trong không gian lớn. Trong nghề báo, cũng như trong nghề y, bác sĩ đa khoa giỏi là người xử lý vấn đề nhỏ cũng cẩn thận như xử lý vấn đề lớn. Dù là nhà báo địa phương hay phóng viên lớn, nghề báo đòi hỏi sự khiêm tốn và luôn sẵn sàng có mặt.

ĐÂY LÀ MỘT VẤN ĐỀ TRẠNG THÁI TINH THẦN CẦN GHI NHỚ:

* Xử lý sự kiện vô vị nhất giống như một sự kiện đặc biệt: đều phải nghiêm khắc như nhau.

* Xử lý tin bình thường như một tin quan trọng: với cùng sự chính xác.

* Chuẩn bị một bài phỏng vấn vỉa hè giống như một cuộc phỏng vấn lớn: luôn có sổ “Cẩm nang phỏng vấn” đi kèm.

* Đề cập bất cứ bản tường thuật nào cũng như một câu chuyện hay cần kể lại.

* Nhìn thấy sau gương mặt bình thường nhất gặp phải khả năng về một chân dung đẹp.

* Nhìn thấy đằng sau giai thoại nhỏ nhất được thuật lại cơ hội có một phóng sự độc nhất.

* Tự hỏi về một tai nạn nhỏ nhất gây sửng sốt: liệu ẩn dưới đó có chất liệu điều tra?

* Ưu tiên sắp xếp tin tức địa phương cũng phải tỉ mỉ như tin tức quốc gia: bằng cách nhận trách nhiệm xử lý chúng. Chuyện xảy ra trong hầm cầu thang nhà tôi quan trọng hơn chuyện xảy ra trong khu phố; chuyện xảy ra trong khu phố tôi quan trọng hơn chuyện xảy ra ở quận; chuyện xảy ra ở quận tôi quan trọng hơn chuyện xảy ra trong thành phố; chuyện xảy ra trong thành phố tôi quan trọng hơn chuyện xảy ra ở tỉnh; chuyện xảy ra ở tỉnh tôi quan trọng hơn chuyện xảy ra trong vùng, v.v.

ĐÂY LÀ MỘT VẤN ĐỀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN:

* Tin tức tràn đến ào ào? Tôi phải phản ứng! Tôi phát triển hoạt động tương tác bằng cách huy động bạn đọc, thư bạn đọc là cả một mỏ vàng những khi tôi bị thiếu đề tài. Tôi chỉ cần dự đoán tin thời sự để lập một hồ sơ với sự đóng góp của một vài bạn đọc quan tâm tới chủ đề.

* Tin tức im lìm? Tôi phải sáng tạo! Tôi tìm được những góc độ bất ngờ để xử lý những chủ đề quen thuộc. Tôi chỉ cần rình tất cả những gì gọi là khác thường và chọn một lối gây bất ngờ để xử lý một đề tài nhạt nhẽo.

* Tin tức buồn tẻ? Tôi phải “tự trang bị”! Tôi phải tìm ra những nhân chứng mạnh để minh họa cho các đề tài cũ. Tôi chỉ cần mỗi ngày bổ sung thêm vào sổ địa chỉ của mình các số liên lạc của những nguồn tin tiềm năng mới để có thể xử lý khẩn trương, nhưng rất nghiêm túc, bất kỳ một chủ đề nào.

* Tin tức không gây cho tôi cảm hứng? Tôi trau chuốt phong cách của mình! Tôi xây dựng một tin vắn thật hay, chỉ cần bằng một câu duy nhất có nhịp điệu thật cẩn thận, xuất phát từ một tin thông tấn vô thưởng vô phạt. Ví dụ: “Tòa án Roma đã phán xét là César đã lạm dụng trong việc thải hồi một lính quân đoàn cơ sở, người phục vụ bữa ăn cho các sĩ quan, vì anh ta đã lấy ba khoanh xúc xích lợn lòi Britannia do một viên trưởng đội để lại trên rìa đĩa thức ăn của mình cho con chó xứ Gô-loa của anh ta”. Tôi thậm chí còn có thể, theo mẫu này, lập một chuyên mục hàng ngày gồm những tin vắn “gây cười”…

MƯU CẦU SỰ XUẤT SẮC

Sự chuyên môn hóa đạt được do nắm vững chắc những gì thuộc báo chí. Chúng ta không thể xử lý trọn vẹn một số chủ đề nếu chúng ta không có những kiến thức cần thiết để hiểu sâu về chúng. Chúng ta không thể giải thích rõ ràng một cuộc điều tra cảnh sát nếu không biết các trình tự pháp luật. Chúng ta không thể phân tích một cách đúng đắn tình hình tài chính của một doanh nghiệp nếu không biết sự khác nhau giữa doanh số và kết quả kinh doanh. Chúng ta không thể phê bình một cách xác đáng một tác phẩm nghệ thuật nếu không có một quy chiếu nghệ thuật nào.

ĐÂY LÀ MỘT VẤN ĐỀ ĐẦU TƯ CÁ NHÂN

Những tờ báo xuất sắc nhất là những báo có các nhà báo mẫu mực bởi những bài viết thích đáng của họ về tất cả chủ đề: những chủ đề phức tạp nhất (giáo dục, pháp luật, cảnh sát, khoa học, y tế, văn hóa, tôn giáo, quân sự, v.v.) và những chủ đề thông thường nhất (chính trị trong nước, chính trị quốc tế, kinh tế, xã hội, thể thao, v.v.).

Mỗi một nhà báo đa ngành đều có thể trở thành một nhà báo chuyên sâu trong bất cứ chuyên mục nào với điều kiện là muốn điều đó và tự áp đặt cho mình việc học thêm cần thiết. Không cần phải quay lại trường học, chỉ cần tự áp đặt cho mình một phương pháp tự học.

* Tự đặt mục tiêu cho mình là trở thành người chuyên nghiệp nhất trong những nhà báo chuyên nghiệp trong chuyên mục mình đã chọn hoặc được ấn định bởi tổ chức công việc tập thể.

* Tự gò mình vào một thời gian học bằng cách xin lời khuyên của một số nhà báo kỳ cựu trong nghề.

* Đọc tất cả những gì được nói và được viết về đề tài, đặc biệt tất cả những gì các tờ báo khác đã đăng.

* Tự trau dồi, giống như ở trường học, bằng cách tập hợp tất cả những công cụ cần thiết để làm chủ được đề tài: văn bản luật, các quy định chính thức, quy tắc nghề nghiệp, v.v.

* Tự lập một mạng lưới nguồn tin cá nhân trong lãnh vực chuyên môn liên quan để nhờ kiểm chứng kiến thức hiểu biết của mình trong trường hợp nghi ngờ.

* Phải có mặt thực tế thường xuyên nhất có thể, dù phải mất chút thời gian, đến những nơi (đại hội, hội nghị, cuộc họp…) hay có thảo luận giữa các chuyên gia đầu ngành.

* Khi viết cần tránh thuật ngữ của giới chuyên gia để cho đại chúng hiểu được nhưng đồng thời cũng tránh những ý phỏng chừng để vẫn được chấp nhận bởi những người hiểu biết.

Các nhóm biên tập hiệu quả nhất là các nhóm thiết lập và tổ chức được sự cộng tác của nhà báo đa ngành và nhà báo chuyên sâu.

17. VĂN PHONG

presse01

VĂN PHONG BÁO CHÍ LÀ MỘT VĂN PHONG CHÍNH XÁC. NÓ SÁNG SỦA, SÚC TÍCH. NÓ ĐI THẲNG VÀO VẤN ĐỀ CHÍNH YẾU VÌ NÓ KHÔNG CÓ NHIỀU THỜI GIAN; NHƯNG NÓ CŨNG PHẢI CHÍNH XÁC NHƯ LỐI VIẾT KHOA HỌC. NÓ ĐI VÀO CÁI ĐƠN GIẢN NHẤT VÌ PHẢI LÀM CHO TẤT CẢ MỌI NGƯỜI HIỂU ĐƯỢC; SONG NÓ CŨNG PHẢI NỀN NÃ NHƯ LỐI VĂN CHƯƠNG. CÓ THỂ BIẾN ĐỔI THEO HÌNH THỨC THỂ HIỆN CỦA MÌNH, VĂN PHONG BÁO CHÍ CÓ BIÊN ĐỘ RIÊNG CỦA NÓ.

CÂU HỎI TIỀN ĐỀ: TÔI MUỐN NÓI GÌ?

Chúng ta chỉ viết tốt nếu chúng ta thai nghén rõ ràng những điều mình muốn viết. Dù lựa chọn bất cứ thể loại nào để diễn đạt điều mình muốn nói, nhà báo đưa dẫn lời nói của mình trở về điểm chủ yếu dưới dạng một thông điệp cô đọng mà để hiệu quả, anh ta làm nổi bật nó ngay từ những dòng đầu tiên trong bài viết của mình.

Ví dụ, trường hợp phóng sự: “César đã đến bằng thuyền, ông ta sẽ bơi trở lui!… Britanix, vẻ bình thản, vừa cười vừa nói, cùng lúc mài chiếc rìu chiến của mình giữa hai tuần trà. Thủ lĩnh của dân xứ Britannia xem ra không có vẻ hoảng hốt trước sự tiến lên của quân đoàn La Mã vừa đổ bổ lên bãi biển Đu-vrơ. Ông ấy đã sẵn sàng giáng trả. César chưa hề biết điều đó nhưng ông ta sẽ rơi vào bẫy…”. Sau đó, theo mạch câu chuyện sẽ giải thích đó là bẫy gì.

HAI CÂU HỎI CỐT YẾU: TÔI PHẢI NÓI CHUYỆN NÀY VỚI AI, NÓI NHƯ THẾ NÀO?

Nhà báo hướng tới một công chúng quen thuộc với mình. Văn phong của nhà báo nhằm phục vụ cho độc giả của anh ta. Nhưng tất cả các báo không có chung độc giả. Nhà báo chuyên nghiệp sử dụng văn phong theo nhu cầu bạn đọc của tờ báo. Ví dụ, nếu anh ta nói với độc giả trẻ, anh ta biến thành nhà giáo dục: “Quân đội của tướng La Mã Jules César, kẻ vừa xâm chiếm nước Anh, là một đội quân gồm những tay lính chuyên nghiệp hết lòng phụng sự vị thủ lĩnh của họ vì lương bổng của họ tùy thuộc những chiến thắng của ông ta…”. Nếu nhà báo nói với những độc giả am hiểu chiến tranh, thì anh ta phải tỏ ra chuyên nghiệp: Jules César đã giao vị trí tiền quân của lực lượng hành quân của ông ta cho Quân đoàn thứ IX, đặt dưới sự chỉ huy của Labienus, người đứng đầu nhóm các trợ thủ của ông ta, và nổi tiếng về những mánh khóe khôn khéo của mình…”. V.v.

Nhà báo không viết cho mình; anh ta viết cho những người khác. Nếu anh ta chọn lối viết theo nhu cầu của độc giả nói chung, anh ta vẫn phải ghi nhớ rằng anh ta viết cho mỗi độc giả nói riêng. Văn phong của anh ta phải đơn giản, tất cả mọi người đều có thể hiểu được. Được viết thành những câu ngắn, lối viết này sử dụng từ ngữ chính xác, cấm chỉ từ hoa mĩ. Nó trôi chảy. Nó sử dụng thì hiện tại của tin tức thời sự. Nét giản dị làm nên sức mạnh của văn phong báo chí. Nó cung cấp nhiều thông tin trong một số lượng từ rất ít: “Ngựa của ông ta đi khập khiễng. Áo choàng của ông lấm đầy bùn đất. Tấm giáp ngực có vết máu. Ông ta không thể ngồi vững trên yên ngựa được nữa. Trông như một bóng ma. César, bị thương, đã rút quân…”.

MẤU CHỐT: VIẾT NHƯ CHƠI!

Văn phong báo chí có những nguyên tắc của nó, song nó trái ngược với lối viết sáo rỗng. Nó phản ảnh cuộc sống trong mọi sắc thái. Các bạn mới vào nghề nghĩ rằng phải bắt chước lối viết của các bậc “tiền bối” là các bạn sai lầm. Văn phong báo chí, may mắn thay, không bị định dạng. Cũng là may mắn cho bạn đọc! Nếu không, các nội dung bài viết giống nhau đến nỗi việc đọc báo sẽ làm cho bạn đọc phát chán. Mỗi nhà báo phải tìm cho mình lối viết riêng, phải khẳng định nó, phải làm cho nó khác người. Chúng ta đạt được điều này bằng cách lấy hứng thú viết mỗi ngày. Với mỗi người, đó là ra sức cố gắng để biến cách tường thuật hình ảnh, âm thanh, hương vị của mình trở thành độc nhất. Nhà báo học viết giống như anh ta vừa hít thở vừa chơi đùa với những hình ảnh bút pháp có nhịp điệu và thổi vào việc sắp xếp những ý tưởng, những con chữ và hình ảnh.

CHƠI ĐÙA VỚI Ý NGHĨA CỦA NGÔN TỪ!

Hãy tìm ra những sự tương thích! Hãy để cho trí tưởng tượng của bạn tìm ra những nét giống nhau hấp dẫn! Để “trang hoàng” cho một bài viết thì không có gì hay hơn một hình ảnh. Những quân đoàn La Mã đang hành quân phải không? Trông họ giống cái gì, từng đoàn quân nối đuôi nhau, trên con đường tiến tới thành Luân Đôn? Hình ảnh hiện ra tức thì: “Những sâu đoàn của César đang nặng nề bò về phía thành Luân Đôn…”

Hãy nhân cách hóa những ý tưởng trừu tượng! Hãy nhìn đây, theo những dấu vết của César, “Công lý đang truy đuổi Tội ác” dưới cái nhìn bài xích của “Nền Cộng hòa đang nổi giận”…”! Nhưng phải lưu ý: nếu việc dùng lối phóng dụ là phổ biến trong thể loại xã luận, tốt hơn là đừng lạm dụng nó vì nó trái với lối viết giản dị.

Hãy tạo ra những thể loại nhân vật mới! Hãy chuyển những tên riêng thành danh từ chung: “Kể từ nay, tại nước Anh, để đánh giá một người anh hùng, người ta sẽ nói: “một britanix”, và, để nhận xét một kẻ hợm hĩnh, người ta sẽ nói: “một césar”!

Hãy diễn đạt bằng lối uyển ngữ! Hãy gợi nhiều nhất bằng cách nói ít nhất: “Con đường của César không phải trải toàn nhung lụa…”

Hãy khéo sử dụng lối mỉa mai! Hãy diễn đạt một ý bằng cái đối lập của nó: “Cả cái hình mẫu đẹp đẽ này của nền văn minh La Mã, cố sức phô trương thiên tài quân sự của mình, chẳng mấy chốc sẽ buộc phải tắm biển thôi…”

HÃY CHƠI ĐÙA VỚI VỊ TRÍ CÁC CON CHỮ!

Hãy tích lũy các con chữ! Tạo ra những cung bậc: “Vĩnh biệt những chú bê, bò cái, lợn, lợn lòi xứ Britannia!…”. Đây là cách tạo sự kích thích cho bài viết.

Hãy tạo những hiệu quả nhấn mạnh! Hãy làm cho bài viết của bạn có nhịp điệu bằng cách nhắc lại ở câu sau từ cuối cùng của câu trước: “Có một tên lính quân đoàn trong chuồng gà. Chuồng gà yên ắng…”. Hoặc tạo nhịp điệu cho bài viết của bạn bằng cách nhắc lại cùng một từ ở đầu và giữa một câu: “Tên lính quân đoàn trong chuồng gà, tên lính quân đoàn bị bỏ đói…”. Phương pháp này cũng cho phép phát triển nội dung tuần tự trong xã luận: “Vì rằng người xứ Britannia đang ở dưới hố sâu, vì rằng César tự cho là được phép tất cả, vì rằng quyền công dân bị nhạo báng…”, v.v.

Hãy tô điểm cho bài viết của bạn bằng một “hiệu ứng gương” hay hiệu ứng phản chiếu! Chẳng hạn làm thế nào để phần kết của bạn song song với mở bài; “Con ngựa của ông ta đi khập khiễng… Con ngựa của ông ta đã chết…”. Hoặc dùng lối song song này để tăng giá trị đoạn kết của bạn: “Hôm qua, con ngựa trắng của ông ta tượng trưng cho vinh quang. Thì hôm nay, với cái chân què, tấm thân bê bết máu, con ngựa hấp hối ấy tượng trưng cho thất bại của ông ta…”.

Hãy gây bất ngờ cho bạn đọc bằng cách phá vỡ các chuẩn mực! Hãy lựa chọn việc phá vỡ quy chuẩn trong câu văn của bạn: “Chiếc mũi của César, giá như nó bớt nhỏ thì có lẽ cả gương mặt xứ Gô-loa đã thay đổi…”

HÃY CHƠI ĐÙA VỚI NHẠC ĐIỆU CỦA NGÔN TỪ!

Hãy tạo nên những hòa âm! Hãy làm cho câu viết của bạn có vần điệu khi ngữ cảnh cho phép một chút hùng hồn: “Người xứ Britannia có thể quen với lối sống không hạnh phúc nhưng sẽ không bao giờ chấp nhận sống thiếu danh dự…”.

Hãy luồn chút hơi hướng thơ ca vào bài văn xuôi của bạn: Hãy thử dùng lối láy âm, tức là lặp lại cùng một âm (…). Hãy thử lối vần thông, tức là lặp lại cùng một nguyên âm: Veni, vedi, vici”, “Tôi đã đến, tôi đã thấy, tôi đã thắng…”.

Đừng ngại dùng một số cách nói thân mật! Hãy đan xen cách nói thân mật trong bài viết mô tả cuộc sống thường ngày: “B’jour!”, “B’soir”… [cách viết tắt của hai từ “Bonjour” và “Bonsoir”trong tiếng Pháp, nghĩa là Chào buổi sáng và chào buổi tối – ND.]

MỘT BÀI BÁO HAY LÀ MỘT BÀI BÁO LÀM VUI LÒNG CẢ TÁC GIẢ VÀ ĐỘC GIẢ CỦA NÓ.

17. VĂN PHONG

presse01

CÂU HỎI TIỀN ĐỀ: TÔI MUỐN NÓI GÌ?

HAI CÂU HỎI CỐT YẾU: TÔI PHẢI NÓI CHUYỆN NÀY VỚI AI, NÓI NHƯ THẾ NÀO?

MẤU CHỐT: VIẾT NHƯ CHƠI!

CHƠI ĐÙA VỚI Ý NGHĨA CỦA NGÔN TỪ!

Hãy diễn đạt bằng lối uyển ngữ! Hãy gợi nhiều nhất bằng cách nói ít nhất: “Con đường của César không phải trải toàn nhung lụa…”

HÃY CHƠI ĐÙA VỚI VỊ TRÍ CÁC CON CHỮ!

HÃY CHƠI ĐÙA VỚI NHẠC ĐIỆU CỦA NGÔN TỪ!

MỘT BÀI BÁO HAY LÀ MỘT BÀI BÁO LÀM VUI LÒNG CẢ TÁC GIẢ VÀ ĐỘC GIẢ CỦA NÓ.

18. GIÁ TRỊ GIA TĂNG

presse11

CÁC TIN BÀI LUÔN CẦN ĐƯỢC HOÀN THIỆN HƠN NỮA. LUÔN CÓ THỂ LÀM ĐIỀU GÌ ĐÓ ĐỂ GIÚP CHO TIN BÀI SÁNG SỦA HƠN, CHÍNH XÁC HƠN, ĐẦY ĐỦ HƠN, HAY HƠN. NGƯỜI LÀM BÁO KHÔNG XUỀ XÒA TỰ HÀI LÒNG VỚI NHỮNG GÌ ĐÃ CÓ PHẢI QUAN TÂM TỚI VIỆC BỔ SUNG THÊM GIÁ TRỊ VÀO TIN BÀI CỦA MÌNH. NGAY CẢ ĐẾN PHÚT CHÓT VẪN CÓ THỂ BỔ SUNG THÊM NỘI DUNG DÙ LÀ ĐANG LÚC GẤP GÁP.

SỬA CHỮA VÀO PHÚT CHÓT

* Khi nêu tên ai đó thì phải đưa đầy đủ cả họ tên để tránh nhầm lẫn với những người có cùng tên: “Jules César…”

* Khi nêu tên một dân biểu thì phải nêu cả nhiệm kỳ và khuynh hướng chính trị vì đó là một người của công chúng: “Marcus Cicéron, thượng nghị sĩ theo khuynh hướng cấp tiến của Sicile…”

* Khi nói về một người bình thường lần đầu tiên được nêu thì ít nhất phải nêu tuổi và nghề nghiệp của người đó. “Marcus Vitruve, 40 tuổi, kỹ sư quân đội…”

* Khi dùng một từ viết tắt lần đầu tiên thì phải giải nghĩa để cho mọi độc giả đều hiểu: “SPQR (Senatus Populus Que Romanus: Nhân danh Thượng viện và nhân dân La mã”).

* Khi xử lý một chủ đề thời sự có liên quan đến những sự việc, sự kiện từng xảy ra trong quá khứ, phải dùng chú thích để độc giả cao tuổi nhớ lại còn độc giả trẻ tuổi thì hiểu rõ hơn: (1) Jules César, vị tướng và nguyên thủ quốc gia, sinh tại Roma năm 101 trước Công nguyên, bị ám sát tại Roma năm 44”.

CÔNG THỨC 4C

“Tôi có thể làm nhiều hơn hay tốt hơn điều gì?”. “Chúng ta có thể làm nhiều hơn hay tốt hơn điều gì?” “Các bạn có thể làm nhiều hơn hay tốt hơn điều gì?” Khi nhìn vào lịch làm việc của bản thân, trong các cuộc họp tòa soạn, ban biên tập, chúng ta phải tự đặt ra cho mình và đồng nghiệp câu hỏi làm thế nào để phản ánh một chủ đề thời sự thêm phong phú và sâu sắc theo bốn khả năng: phản chiếu, đối âm, tương phản và củng cố.

Phản chiếu. Giá trị gia tăng theo kiểu “phản chiếu” tạo ra một hiệu ứng theo kiểu phản chiếu trong gương, tức là hoàn thiện việc phản ánh chủ đề chính bằng cách xử lý chính chủ đề đó dưới một góc độ hoàn toàn đối lập. Tôi quyết định chủ đề chính cho bài viết là tài năng quân sự của Jules César. Về mặt “phản chiếu”, tôi sẽ viết về những người nô lệ phục vụ cho lính bộ binh La Mã phải chịu tuân theo kỷ luật vô cùng hà khắc dành cho những kẻ bị coi là “dã nhân”.

Đối âm: Giá trị gia tăng theo kiểu “đối âm” nhằm tạo ra hiệu ứng phụ: ta có thể đề cập một đề tài phụ, thậm chí là khá xa so với đề tài chính. Tôi quyết định đề tài chính sẽ là những vấn đề về hậu cần mà César gặp phải trong các cuộc viễn chinh. Về mặt “đối âm”, tôi sẽ làm chân dung và phỏng vấn một trong những nhân viên bưu tá vô danh của César có nhiệm vụ thường xuyên phóng ngựa qua khắp xứ Gô-loa để báo cho thành Roma biết về các chiến công của vị tướng đứng đầu đội quân La Mã.

Tương phản. Giá trị gia tăng theo kiểu “tương phản” là tạo ra một hiệu ứng tương phản: nếu chủ đề chính là một bài điều tra thì ta làm một bài điều tra đối nghịch lại, nếu có một bản giám định thì ta đưa ra một bản giám định đối lập lại, hoặc nếu có một ví dụ thì ta làm một ví dụ ngược lại. Tôi làm một bài điều tra rất nghiêm túc về cung cách đối xử với nô lệ của César, bà tổng biên tập bèn quyết định cho làm một bài điều tra “tương phản” về những hành động nhân đạo của César đối với tiện dân… Tôi không hề phản đối quyết định này của bà tổng biên tập vì nhờ vậy mà độc giả có được cái nhìn đa chiều về tính cách “nhân vật” của chúng ta, cả mặt sáng lẫn những góc khuất của nhân vật đó, để họ tự đưa ra nhận định của riêng mình.

Củng cố. Trong trường hợp này, giá trị gia tăng nhằm tạo ra hiệu ứng củng cố, tức là chủ đề chính sẽ được nhiều thông tin phụ trợ làm cho vững chắc hơn. Tôi sẽ làm cho bài điều tra của mình về nguồn tài chính cho các chiến dịch của César vững chắc hơn bằng cách thêm vào ba thành tố có tính thông tin cho bài báo chính: phỏng vấn nhỏ (3 câu hỏi và 3 câu trả lời) với người từng là chủ nhà băng Crassus, ông này rất thoải mái cung cấp thông tin từ khi đổi nhà băng; một box thông tin về các giao dịch diễn ra trong tuần trước tại chợ nô lệ Lutèce, nơi người phụ trách hậu cần của César đích thân tới vì vài vụ “mua bán hời”; một đồ thị so sánh về sự tiến triển trong thu nhập từ 5 năm nay của César, “người đỡ đầu” của ông là Pompey và nhà tài trợ của ông là Crassus.

“THUỐC GIẢI” CHO TÌNH HÌNH THỜI SỰ ẢM ĐẠM

Tin tức thời sự thường rất ảm đạm nên nhà báo biết lo xa là người luôn có sẵn “thuốc giải” cho tình hình này. “Thuốc giải” hiệu quả nhất là tạo ra được “nụ cười” ở những trang buồn nhất. “Nụ cười” là một thể loại báo chí có hình thức đa dạng nhưng nội dung luôn cách biệt – một cách có chủ ý – với chủ đề chính. Đó có thể là một hình vẽ, một đoạn tin ngắn, một chân dung, một bài phỏng vấn ngắn, một lời phát biểu… Điều quan trọng nhất là nó làm cho độc giả mỉm cười, thấy thư giãn, hài hước. Đó có thể là chân dung một chủ hiệu tạp hóa nhỏ yêu đời trong một bài điều tra về khủng hoảng. Đó có thể là phỏng vấn một người luôn lạc quan được đăng dưới bài phân tích về thảm họa. Đó có thể là hình vẽ chế giễu Artefix bên lề bài phỏng vấn César của tôi…

DÁM PHÁ CÁCH

Báo chí luôn phải chinh phục độc giả mới. Tờ báo hiểu rõ độc giả của mình là tờ báo phải tìm ra được các điểm yếu của mình. Khi đã định hình được các điểm yếu đó thì đôi khi chỉ cần tạo ra những không gian đọc mới để thu hút độc giả. Tôi đã nhanh chóng tăng được lượng bán tờ “Báo thành Roma” của tôi nhờ mỗi tuần cho đăng ở giữa các trang nội chính một “góc thơ” của Virgile. Tờ báo của tôi thậm chí còn có độc giả ở Gô-loa từ khi tôi cho đăng thư độc giả bằng tiếng địa phương.

19. HIỆU ĐÍNH

presse16

TỰ ĐỌC LẠI KHI CHÚNG TA VIẾT LÀ MỘT VIỆC THẬN TRỌNG. KHI CHÚNG TA LÀ NHÀ BÁO, VIỆC NÀY TRỞ THÀNH NGHĨA VỤ. NHƯNG SẼ LÀ KHÔNG ĐỦ NẾU CHÚNG TA TỰ ĐỌC LẠI NHỮNG GÌ MÌNH VIẾT ĐỂ ĐẢM BẢO VỚI ĐỘC GIẢ RẰNG BÀI VIẾT HỌ SẼ ĐỌC TRONG TỜ BÁO LÀ KHÔNG CÒN GÌ CÓ THỂ CHÊ TRÁCH. MỖI TÁC GIẢ ĐỀU CÓ NHỮNG CÁI HẠN CHẾ, NHỮNG TẬT VIẾT RIÊNG, NHỮNG YẾU ĐIỂM RIÊNG. NHÀ BÁO CHUYÊN NGHIỆP COI VIỆC ĐỌC LẠI BỞI MỘT NGƯỜI KHÁC NHƯ MỘT NGUYÊN TẮC BẮT BUỘC.

HIỆU ĐÍNH HAI LẦN LÀ MỘT SỰ BẮT BUỘC MANG TÍNH ĐẠO ĐỨC: KHÔNG MỘT BÀI VIẾT NÀO ĐƯỢC PHÉP ĐĂNG MÀ CHƯA QUA HIỆU ĐÍNH, VÀ NẾU CẦN, PHẢI ĐƯỢC SỬA CHỮA BỞI MỘT NGƯỜI KHÁC CHỨ KHÔNG PHẢI TÁC GIẢ BÀI VIẾT.

Những người sửa bản in chuyên nghiệp đang dần biến mất. Thật đáng tiếc bởi sẽ không bao giờ có một phần mềm sửa lỗi nào có thể thay thế con mắt của một người phụ trách xếp chữ, như mới đây chúng ta vẫn còn gọi là người phụ trách sửa bản in. Giờ đây, nhóm biên tập tự tổ chức hiệu đính và sửa bông bài trước khi xuất bản. Không có một ngoại lệ nào được miễn trừ: bất cứ tác giả là ai – một thực tập sinh hay giám đốc tờ báo – không một bài báo nào được quyền cho đăng mà chưa qua khâu hiệu đính phê bình.

Việc tổ chức một quy trình sản xuất chú ý tới chất lượng các bài viết dự kiến hai mức độ hiệu đính: lúc đầu, là khi bài báo vừa được viết xong (chuyên mục hoặc tiểu ban) và lúc kết, là khi bài báo đã được duyệt để lên trang (trưởng tòa soạn hoặc thư ký tòa soạn). Mô hình phù hợp nhất là mô hình tổ chức phân chia công việc hiệu đính các bài viết giữa các trưởng ban và phó ban.

HIỆU ĐÍNH LÀ GIÁ TRỊ GIA TĂNG CUỐI CÙNG

Công việc hiệu đính là sửa các lỗi chính tả và lỗi cú pháp, chữa những chỗ nhầm lẫn và thừa từ, chỉnh lại những câu vụng về, cân đối việc dùng chữ viết hoa v.v. (…)

Hiệu đính làm cho bài viết hay hơn khi chỉnh sửa lại những câu khập khiễng, bằng cách sử dụng có ý thức những quy tắc chấm câu, loại bỏ sáo ngữ, gạch bỏ những lỗi văn phong. Chẳng hạn, chúng ta đừng “bỏ qua lỗi”, đừng tặc tưỡi “sang trang”, đừng có “tỏ ra rộng rãi” hay lại dùng kiểu chính sách “làm ngơ”! Chúng ta cũng đừng lạm dụng những ngoặc đơn hoặc dấu chấm than! Còn về dấu lửng, thì không bao giờ có hơn ba chấm…

Hiệu đính cải thiện bài viết bằng cách loại bỏ những lối viết nặng nề và lặp câu, thay những từ không phù hợp bằng những từ chuẩn xác, dùng những từ đắt thay cho những từ nhạt, đào sâu trong những kho tàng ngôn ngữ để biến đổi văn phong sáo rỗng thành lối viết đẹp. Ví dụ: một “nữ công nhân trộn bê tông” không phải là một “máy trộn bê tông”, một “thần đồng”không hẳn là một “người phi thường”, có thể có “sự nghiêng mình” không “nghiêng người”, nhưng “làm cho tỉnh ngộ” không phải là “làm cho sáng rõ”, “ý đồ” không phải là “họa đồ”, “chấp thuận” không phải là “nâng cao lên”. Trái lại, với những từ đồng nghĩa thì luôn có thể tìm được một từ phù hợp nhất trong ngữ cảnh (…).

KẾT LUẬN: TỪ ĐIỂN LÀ SÁCH GỐI ĐẦU GIƯỜNG CỦA NHÀ BÁO. VIỆC HIỆU ĐÍNH HAI LẦN BUỘC CÁC BIÊN TẬP VIÊN PHẢI SỬ DỤNG TỪ ĐIỂN HÀNG NGÀY.

Mọi ban biên tập phải luôn sẵn có một cuốn Từ điển danh từ chung, một Từ điển danh từ riêng, một Từ điển thành ngữ tục ngữ, một Từ điển đồng nghĩa và một cuốn sách giáo khoa về những điểm khó trong ngữ pháp và cú pháp. Liên quan tới cách dùng tiếng Pháp, Phái đoàn ngôn ngữ Pháp và các ngôn ngữ địa phương Pháp (Délégation générale de la langue française et aux langues de France) có một trang Web chỉ dẫn đẩy đủ về những từ vựng dùng trong các hoạt động đặc biệt (www.dglf.culture.gouv.fr). Các tác giả luôn tận dụng những sửa lỗi về mặt hình thức vì có lợi chuyên môn. Họ vui lòng chấp nhận những đóng góp sửa chữa. Tuy nhiên, những chỉnh sửa phải thận trọng lưu ý đến tính dễ tự ái, hoặc tính kiêu căng, của các tác giả: nhận xét về những lỗi mắc phải với thái độ lịch sự, chứ không được chế nhạo, và phải góp ý riêng, trực tiếp trước mặt, hoặc qua thư riêng với giọng hài hước: “Nếu anh tiếp tục nhầm lẫn số nhiều của từ “cheval – con ngựa” với số nhiều của từ “veau – con bê” thì anh sẽ gặp rắc rối về yên ngựa đấy…”.

HIỆU ĐÍNH KHÔNG CÓ NGHĨA LÀ BÓP MÉO

Tất nhiên, ngoài những vấn đề về hình thức, trong khi hiệu đính một bài viết, thường thì những người hiệu đính cũng thấy nổi lên vấn đề về nội dung. Một bằng chứng mờ nhạt hoặc một lập luận không vững chắc có thể khiến trưởng ban hoặc tổng biên tập nghi ngờ về căn cứ của một phân tích hay một lý giải. Khi ấy dẫn đến một tình huống là việc xử lý phải cần khéo léo vì hiệu đính phải tôn trọng sản phẩm của tác giả. Những chỉnh sửa để cải thiện một bài viết không bao giờ được bóp méo ý nghĩa nội dung hay văn phong của tác giả. Nghề báo là một công việc tập thể, những đoạn cắt bỏ hay viết lại phải được thảo luận và hội ý. Những chỉnh sửa phải được đồng ý chung giữa các tác giả và những người phụ trách của tờ báo. Khi mỗi người đều thực tâm thì việc chỉnh sửa được thực hiện thuận lợi. Những hành vi tỏ ra độc đoán trong lĩnh vực này đều không đem lại kết quả.

GIÁ TRỊ GIA TĂNG CỦA CÔNG VIỆC HIỆU ĐÍNH LÀ MỘT GIÁ TRỊ LUÔN LUÔN BIẾN ĐỔI

Tất cả sinh ngữ đều biến đổi. Từ hai chục năm nay, ngôn ngữ Pháp đã nhiều lần được cập nhật làm mới, đặc biệt là bởi Viện hàn lâm Pháp, mà những người làm nghề thông tin không được biết hoặc họ không đưa những điều chỉnh đã có vào trong các quy chuẩn của họ: Các bạn hãy tận dụng điều này: không phải ngần ngại nữa khi viết rằng César chỉ là một “cleptomane – kẻ tắt mắt” [từ cũ viết là kleptomane – ND.], một “croquemitaine – con ngáo ộp” [viết chuẩn là có gạch ngang croque-mitaine – ND.] loại “bassecour – gà vịt” [viết chuẩn là có gạch ngang basse-cour – ND.] gieo rắc “lộn xộn” và rằng các bạn không có ý “fayoter – hăng hái” nữa [đây là một từ lóng, viết đúng phải có hai chữ ‘tt’ fayotter – ND.], cũng không định rơi vào những “chaussetrappes – bàn chông” [viết đúng có gạch ngang chausse-trappes – ND.] của ông ta, và “cetera – vân vân” [viết đầy đủ là et cetera – ND]… Với bất kỳ một ý kiến bác bẻ nào về lỗi chính tả của bạn, nó sẽ khiến bạn thấy thích thú khi lưu ý rằng, hiện nay, thậm chí chúng ta có quyền viết “imbécilité – sự ngu xuẩn” chỉ với một chữ “l”, giống như tính từ “imbécile”…

20. TIÊU ĐỀ

presse21

TÔI VIẾT ĐỂ ĐƯỢC ĐỌC. NẾU TÔI MUỐN ĐỘC GIẢ TỜ BÁO CỦA TÔI ĐỌC BÀI TÔI VIẾT, TÔI PHẢI THU HÚT SỰ CHÚ Ý CỦA HỌ VÀO BÀI VIẾT CỦA MÌNH. TÔI SẼ ĐẠT KẾT QUẢ NÀY NẾU BÀI VIẾT CỦA TÔI CÓ ĐƯỢC MỘT TIÊU ĐỀ HẤP DẪN. THẾ NÀO LÀ MỘT TIÊU ĐỀ HẤP DẪN? ĐÓ LÀ MỘT TIÊU ĐỀ MỜI GỌI. NÓ PHẢI TẠO CẢM GIÁC MUỐN ĐỌC. NÓ PHẢI LÀM NGƯỜI TA MUỐN ĐỌC MÀ KHÔNG CƯỜNG ĐIỆU, KHÔNG ĐÁNH LỪA, KHÔNG NÓI DỐI. VIỆC SOẠN TIÊU ĐỀ HOÀN TẤT VIỆC VIẾT BÀI. VẬY NÊN NÓ ĐÒI HỎI PHẢI CỰC KỲ CẨN THẬN.

Tự mình thôi thúc mình bao giờ cũng tốt hơn cả: tôi tự soạn tiêu đề các bài viết của tôi.

Tôi là nhà báo, vậy nên tôi có tính sở hữu: đừng động vào bài viết của tôi! Tôi không thích người ta can thiệp vào bài viết của tôi một cách bừa bãi. Tôi đòi làm chủ tuyệt đối sản phẩm bài viết của mình và tôi chịu trách nhiệm về yêu sách này. Tôi tự buộc cho mình mọi cố gắng cần thiết để sản phẩm viết ra của tôi vào lúc hiệu đính không cần phải chịu bất cứ một chỉnh sửa về hình thức hay nội dung nào. Điều đó có giá trị cho cả “nội dung tiêu đề” cũng như cho bài viết: khi tôi nộp một bài viết để hiệu đính là tôi nộp ở trạng thái sẵn sàng đăng, có nghĩa là nó đã được tôi chọn một tiêu đề rất cẩn thận, và nếu cần thiêt, thêm một tít trên, một tít phụ, và, trong mọi trường hợp hình thức, một hoặc nhiều tít xen. Điều này làm tôi yên tâm và tạo thuận lợi cho công việc của người được chỉ định hiệu đính và của Thư ký tòa soạn.

TÔI TỰ BIẾN CÁCH CÁC TIÊU ĐỀ CỦA TÔI TRÊN MỌI SẮC THÁI THỂ LOẠI

Mỗi thể loại bài viết có một loại tiêu đề phù hợp. Nhưng mỗi loại tiêu đề lại có những phân biệt riêng của chúng. Có những tiêu đề nhẹ và tiêu đề nặng, có những tiêu đề dài và tiêu đề ngắn, có những tiêu đề nhỏ và tiêu đề lớn, có những tiêu đề đơn giản và phức tạp, những tiêu đề mang tính thông tin và những tiêu đề mang tính khích động, v.v. Ngoài ra, việc đặt tiêu đề tuân thủ những quy tắc cấu trúc thay đổi tùy từng tờ báo. Một số quy chuẩn về xuất bản khuyên dùng những tiêu đề nhiều lớp, nhưng trái lại, một số khác lại loại bỏ những tiêu đề chồng đống kiểu tít trên-tít chính-tít phụ-sa-pô.

Tiêu đề chính một lớp. Tiêu đề lôi cuốn nhất luôn là tiêu đề đơn giản nhất. Vì sao phải nặng nề hai dòng tiêu đề khi chỉ cần một dòng là đủ nói hết? Vì sao phải nặng nề thêm những yếu tố rườm rà khi một tiêu đề chính duy nhất đủ để tóm lược toàn bộ? Tiêu đề tốt nhất là tiêu đề thông tin một lớp, là tiêu đề trả lời trong một câu ngắn cho hai câu hỏi chính: “ai” và “cái gì?”:

« César xâm chiếm xứ Britannia ».

***

Trong thể loại tiêu đề một lớp mang tính khích động thì tiêu đề hay nhất là cái diễn tả cảm xúc của tác giả trong số lượng từ tối thiểu:

« Hãy cầm vũ khí chống lại César! ».

***

Những tít phụ. Một khi tìm được tiêu đề chính, tôi có thể dễ dàng thêm vào đó những tít phụ. Nếu tôi thêm vào đó một tít trên hay tít phụ, thì tôi sẽ có một tiêu đề ba lớp. Nếu tôi chỉ đơn giản thêm vào đó một tít phụ, thì tôi có một tiêu đề hai lớp.

Trong thể loại thông tin, tít trên trả lời cho các câu hỏi “ở đâu? và khi nào?”; tít phụ ở dưới trả lời các câu hỏi “như thế nào?, “tại sao?”, “với ai?”, “với cái gì?”. Điều này mang lại cho việc đặt tiêu đề một kiến trúc hình học dựa trên một định kiến về thẩm mĩ: tít trên và tít phụ đóng khung tiêu đề chính như một cái khung nâng giá trị cho một bức tranh. Đây là trường hợp tiêu đề ba lớp:

Tít trên: « Đã đổ bộ tối nay cùng với quân đoàn của mình, trên bãi biển Đu-vrơ ».

Titre : « César đã xâm chiếm xứ Britannia ».

Sous-titre : «Viên thông đốc La Mã ở xứ Gô-loa đang hành quân trên thành Luân Đôn mà hắn muốn bao vây với sự tăng viện của các kỵ binh người Giéc-manh. »

***

Trong thể loại tiêu đề ba lớp mang tính khích động, thì tít trên mang tính thông tin nhưng dùng làm điểm tựa cho tiêu đề chính; tiêu đề chính thể hiện một đánh giácủa tòa soạn; tít phụ kéo dài thêm tiêu đề chính để tạo hiệu quả mạnh dần:

Tít trên: “Những quân đoàn của thống đốc La Mã đang cố xâm chiếm xứ Britannia”

Tiêu đề: “Hãy cầm vũ khí chống lại César!”

Tít phụ: “Thủ lĩnh dân xứ Britannia tổ chức kháng chiến và khích lệ người Gô-loa nổi dậy”.

***

Có một dạng hỗn hợp: tiêu đề hai lớp. Nó kết hợp một tiêu đề chính một lớp và một tít phụ tổng hợp các yếu tố thông tin được phân chia trong tít trên và tít dưới của thể loại tiêu đề ba lớp:

Tiêu đề: “César đã xâm chiếm xứ Britannia”

Tít phụ: “ Thống đốc La Mã ở xứ Gô-loa đang hành quân trên thành Luân Đôn, dẫn đầu quân đoàn của ông ta vừa cập bến Đu-vrơ ngày hôm qua”.

Hình thức hỗn hợp này thường đi kèm một sa-pô giới thiệu bài viết. Sơ đồ hình tháp ngược này bày ra cho độc giả ba cấp độ đọc trước khi bắt đầu bài viết.

***

Tất cả tiêu đề báo chí chỉ là những cải biên hoặc kết hợp của ba hình thức này. Thông thường, chính định dạng bài báo sẽ quyết định độ dài tiêu đề.

Tiêu đề một lớp đặc biệt phù hợp cho tất cả các bài bình luận: xã luận, tiểu phẩm, thời luận. Lý tưởng cho một tiêu đề bài bình luận, là mỗi từ một cột. 1 cột: “Résistance!”. 2 cột: “No pasaran!”. 3 cột: “Vade retro César!”.

Tiêu đề ba lớp rất hợp cho thể loại phóng sự:

“Những đứa trẻ nhà Britanix chơi rugby trong khi cha chúng mài những chiếc rìu của ông ta”

Phóng sự đặc biệt do phóng viên của chúng tôi gửi về từ xứ Britannia nơi người dân đã hạ quyết tâm đẩy lùi César và đội quân của ông ta ra biển”.

***

Tiêu đề hai lớp rất hợp với thể loại điều tra:

“César chi phí cho những cuộc viễn chinh của mình bằng tiền bẩn”

“Thống đốc xứ La Mã được hỗ trợ tài chính nhờ các tay chủ ngân hàng và những kẻ buôn bán nô lệ”.

***

Tiêu đề ba lớp rất hợp với những bài phỏng vấn:

Một cuộc phỏng vấn với Britanix, thủ lĩnh của dân xứ Britannia đã quyết định đẩy lui quân La Mã

“César đã đến bằng thuyền, ông ta sẽ bơi trở lui!…”

***

Còn về những tít xen, chúng không chỉ là những đánh dấu thị giác để làm cho bài viết thêm vui mắt và bớt kín đặc chữ, thành dễ đọc hơn. Chúng còn tạo nhịp điệu cho các bài viết, đẩy nhanh việc đọc. Việc lựa chọn kiểu tít này phải suy nghĩ rất kỹ vì chúng không được lặp lại nội dung tiêu đề chính, tít trên hoặc tít phụ. Được lựa chọn cẩn thận, chúng làm nổi bật những điểm thông tin: “Các kho dự trữ trà”, “1000 con ngựa”, “30 lính gác”, “Sợ á? Cậu đùa đấy à!…”.

HÃY CHỐNG LẠI CÁM DỖ CỦA NHỮNG TIÊU ĐỀ CÂU KÉO

Đôi khi việc cạnh tranh dẫn báo viết tới việc chọn những tiêu đề kích động của thể loại câu kéo, được viết kiểu như chơi chữ, hoặc lạm dùng những tên sách, tên phim hoặc phim truyền hình dài tập, v.v. Khi chúng ta xiêu lòng theo sự cám dỗ này, kết quả đôi khi rất nực cười. Ví dụ, thật buồn cười khi viết là “César như Rambo!”, nhưng liệu viết như vậy trong một tờ tin nhật báo có là khôn ngoan? Trong khi sa vào những kiểu dễ dãi này chúng ta đã hạ thấp văn phong báo chí xuống thành những trò mua vui trẻ ranh. Cách làm này có lẽ phải dành cho báo chí châm biếm.

21. TRÌNH BÀY

presse15

TRÌNH BÀY LÀ ĐƯA SẢN PHẨM BÀI VIẾT LÊN TRANG BÁO. MỤC ĐÍCH MƯU CẦU LÀ: LÀM TĂNG GIÁ TRỊ CÁC BÀI VIẾT. NHỮNG QUY TẮC ĐƯỢC ÁP DỤNG LÀ QUY TẮC VỀ BỐ CỤC HỘI HỌA. MỖI TRANG BÁO PHẢI ĐƯỢC THIẾT KẾ VÀ THỰC HIỆN GIỐNG MỘT BỨC TRANH: ĐÓ LÀ TẬP HỢP XUNG QUANH CHỦ THỂ CHÍNH CÁC HỌA TIẾT PHỤ ĐƯỢC XẾP THEO THỨ TỰ. NHƯNG TỔNG THỂ PHẢI SÁNG SỦA, DỄ ĐỌC, CÓ THẨM MĨ.

Một trang báo được xếp đặt cân đối là một tác phẩm mà ngay khi đập vào mắt, bố cục hình học của nó tạo một ấn tượng cân bằng và hài hòa.

Nhà báo chế bản giống một họa sĩ trang trí nội thất hơn là một họa sĩ. Anh ta trổ tài của mình trong khuôn hình chữ nhật là định dạng bắt buộc cho trang báo. Anh ta thực hiện những thao tác kỹ thuật cần thiết để làm sao việc xếp đặt yếu tố chính và những yếu tố phụ tạo được hiệu quả thị giác tốt nhất.

PHẢI TÌM ĐƯỢC HAI SỰ CÂN BẰNG

Một cân bằng tổng thể, trong trang báo, giữa phần màu trắng và màu đen: giữa diện tích màu trắng là khoảng trống không có chữ và diện tích màu đen là phần bài viết. Nếu quá nhiều phần trắng là không đủ những gì để đọc. Nếu quá nhiều phần đen thì chữ quá dày đặc, trở thành khó đọc. Tỷ lệ dày đặc: ¾ đen, ¼ trắng. Tỉ lệ lý tưởng: 2/3 đen, 1/3 trắng. Tỷ lệ nghệ thuật: 3/8 trắng, 5/8 đen.

Một sự cân bằng riêng biệt, ở bên trong diện tích đen, một phần là giữa chủ thể chính và các họa tiết phụ, và, một phần là giữa những họa tiết phụ khác nhau. Ưu thế của chủ thể chính không được lấn át hay làm lu mờ những họa tiết kia.

Người thiết kế trang báo giải quyết vấn đề này bằng cách xử lý:

trên lề trang xung quanh phần bát chữ,

trên số lượng và độ dài các cột báo,

trên những cỡ chữ sẵn có cho bố cục các bài viết,

trên các kiểu và cỡ chữ được sử dụng cho mỗi bài viết và mỗi tiêu đề,

trên độ dài các dòng,

trên khoảng cách giữa các từ, giữa các dòng và giữa các cột.

Người thiết kế trang báo phải làm phác thảo: đó là những trang ma-két của anh ta. Anh ta có sẵn nhiều mẫu khác nhau nhưng anh ta cũng có thể thiết kế riêng từng bản. Về bố trí trang, có những truyền thống, thói quen, tập tục, nhưng không có một quy tắc tuyệt đối nào, ngoại trừ quy tắc phải có nghĩa và vừa mắt.

NÂNG GIÁ TRỊ CỦA CHỦ ĐỀ CHÍNH

Trọng tâm thu hút của mỗi trang, trung tâm đọc của nó, điểm tiêu cự của nó, đó là chủ đề chính. Mỗi trang chỉ có duy nhất một chủ đề chính. Nó chiếm vị trí danh dự trong hình chữ nhật của bức tranh: phần đầu trang. Nó được hưởng tiêu đề to nhất. Việc phân chia các phần viết khác trong trang được xác định theo kích cỡ, hiệu quả của tiêu đề, minh họa nếu có của bài viết. Nhưng ưu thế của chủ đề chính không được lấn át và không được làm lu mờ những bài viết cũng quan trọng khác, đặt riêng rẽ nhau. Người thiết kế chế bản cố gắng tìm được sự phối hợp tốt nhất. Anh ta phải cân nhắc những tỉ lệ cân xứng đặt cạnh nhau trong một khuôn khổ cứng nhắc.

TÌM KIẾM NHỮNG TỶ LỆ HÀI HÒA

Câu hỏi đâu là cách thức tốt nhất để cân đối giữa các phần của một tổng thể, và giữa chúng với tổng thể này, là câu hỏi cũng xưa cũ như hội họa hay âm nhạc. Nghệ thuật kiến trúc của việc trình bày dựa theo những tỷ lệ hài hòa dùng trong các môn nghệ thuật khác.

Hài hòa về kỹ thuật ty-pô tránh những hiệu ứng đối xứng khi sử dụng quy tắc 4 – 2 – 1: khi chủ đề chính chiếm một tiêu đề 4 cột ở đầu trang thì cách sử dụng quy định rằng, trong số những tiêu đề khác, trong cùng trang, không được có bất kỳ tiêu đề 3 cột nào nằm dưới nó. Trái lại, ở phần thân trang, có thể có nhiều tiêu đề trên 2 cột hoặc 1 cột.

Hài hòa về kỹ thuật ty-pô tránh nhiễu thị giác khi sử dụng quy tắc 6 – 3 – 2: khi chủ đề chính chiếm một tiêu đề 6 cột trên đầu trang, thì cách dùng quy định rằng, trong số những tiêu đề khác, trong cùng trang, chỉ có duy nhất một tiêu đề 3 cột, tốt nhất là cân giữa ở dưới trang, trong khi ở phần thân trang có thể có nhiều tiêu đề 2 cột.

QUY TẮC “CON SỐ VÀNG”

Cách tốt nhất để đưa ra những tỷ lệ hài hòa cho việc trình bày một trang báo là chia trang thành bốn phần không gian bằng cách sử dụng quy tắc cổ “Con số Vàng” (làm tròn thành 1,618) để những phần không gian này, theo cách nói của nhà toán học người Hy Lạp Euclide, “cân xứng tuyệt đối và có lý vừa phải” giữa phần này với phần khác.

Phép tính là đơn giản dù kích thức của trang báo là bao nhiêu (Xem hình Phụ lục):

Ta chia Chiều dài (L) của trang cho Số Vàng:

Chiều dài trang: 1,618 = x

Ta lấy Chiều dài trang (L) trừ đi thương của phép tính chia ở trên:

Chiều dài trang – x = y

Ta chuyển kích thước “y” có được sang chiều dài hình chữ nhật (A-B), bằng cách, tốt nhất, là tính từ góc vuông bên trên (B) của hình chữ nhật.

Kích thước “y” này khi đó cho biết vị trí của một Điểm P1 trên Chiều dài (A-B) của hình chữ nhật.

Từ Điểm P1 này ta vạch một đường thẳng đứng chia trang báo ra làm hai phần không bằng nhau nhưng theo tỷ lệ của “Con số Vàng”.

Ta thực hiện theo cách tương tự với Chiều cao (H) của trang báo cho tới khi chia trang báo theo chiều ngang từ một Điểm P2 được tính từ góc (C) vuông phía dưới của hình chữ nhật.

Như vậy trang báo được chia làm bốn diện tích hình chữ nhật khác nhau tạo thành một tổng thể có tỷ lệ hài hòa phối hợp sự đơn giản, sáng sủa, đa dạng.

Mỗi một trong bốn diện tích này có thể được chia nhỏ, tùy nhu cầu, bằng cách sử dụng cùng phép tính. Khung lý tưởng này cho phép điều chỉnh thoải mái, theo chiều đứng hoặc chiều ngang, kể cả cắt theo hình “bậc thang” trong các cột và định tọa độ các bài viết vắt ngang giữa hai diện tích.

NHẮC NHỞ

Lưu ý chọn kiểu chữ! Trước hết phải đơn giản: quá nhiều kiểu chữ khác nhau gây mỏi mắt khi đọc. Tuân thủ hai kiểu chữ: một kiểu có chân, loại Times, dùng cho phần bài viết, và một kiểu chữ thẳng, không chân, loại Helvetica, dùng cho phần tiêu đề chính và tít phụ. Và tùy theo thể loại bài có thể dùng chữ đậm, chữ nhạt, chữ nghiêng.

Lưu ý tới nội dung phần sa-pô!Sa-pô của một bài viết không bao giờ là phần đầu bài viết. Nó là một lời dẫn ngắn được viết ra để giới thiệu bài viết “có mào đầu” và kích thích người ta đọc mà không để lộ nội dung của bài.

Lưu ý tới “đoạn tiếp”! Chúng ta không được cắt ngang bài viết một cách bừa bãi, đặc biệt không được ngắt giữa câu – dù đấy là một bài “trang nhất” – khi phần tiếp theo bài viết cách xa ở nhiều trang sau. Phải chuyển trang làm sao để không ảnh hưởng tới nhịp đọc và làm mất hứng.

Các nhóm biên tập có khả năng lập ra những Thực đơn chi tiết và tuân thủ theo những thực đơn này thì muốn nhận luôn trách nhiệm trực tiếp làm phác thảo các ma-két liên quan đến họ và muốn chuyển những ma-két này cho Thư ký Tòa soạn để thực thi và kiểm tra.

22. MINH HỌA VÀ ĐỒ HỌA

presse08

THÔNG TIN, ĐÓ CŨNG LÀ CHO THẤY. HÌNH ẢNH KHÔNG HOÀN TOÀN THAY THẾ CHO BÀI VIẾT NHƯNG NÓ CÓ THỂ KHIẾN CHO BÀI VIẾT CÓ TÍNH BIỂU CẢM HƠN. THẬM CHÍ, ĐÔI KHI NÓ CÒN LÀM CHO BÀI VIẾT TRỞ NÊN VÔ ÍCH. MỘT BỨC ẢNH CÓ THỂ HIỆU LỰC HƠN MỘT BÀI TƯỜNG THUẬT, MỘT BỨC VẼ CÓ THỂ GÂY TÁC ĐỘNG HƠN MỘT XÃ LUẬN, MỘT THÔNG TIN ĐỒ HỌA CÓ THỂ CHÍNH XÁC HƠN MỘT PHÂN TÍCH, MỘT SƠ ĐỒ CÓ THỂ SÁNG SỦA HƠN MỘT ĐIỀU TRA, MỘT BẢN ĐỒ CÓ THỂ RÕ RÀNG HƠN MỘT CHỨNG CỨ. NGHỀ BÁO ĐÃ TRỞ THÀNH MỘT NGHỀ THỦ CÔNG TỔNG HỢP.

CÁC BỨC ẢNH KHÔNG THÔNG TIN THEO CÙNG CÁCH

Có những bức ảnh miêu tả. Đó là những bức ảnh tổng hợp, toàn cảnh, chẳng hạn những ảnh phong cảnh hoặc cảnh sinh hoạt của con người chụp từ xa. Giá trị thuần túy miêu tả của chúng biến chúng thành những bức ảnh có giá trị gia tăng không đáng kể. Lợi ích thông tin của chúng nhìn chung thấp. Trừ khi những hoàn cảnh chụp – và góc chụp – đưa lại cho chúng một giá trị tư liệu.

Có những bức ảnh kể chuyện. Đó là những ảnh trung cảnh, trung cảnh rộng, trung cảnh hẹp, chẳng hạn những cảnh sinh hoạt của con người được chụp gần, những chân dung nhân vật được lấy hình toàn thân, chụp cắt ngang 2/3 thân từ trên đùi và ngang eo hoặc bán thân. Giá trị kể chuyện của chúng đã biến chúng thành những bức ảnh có giá trị gia tăng lớn.

Có những bức ảnh gây sốc. Đó là những ảnh cận cảnh, ví dụ những gương mặt được chụp rất gần hoặc các chi tiết cảnh được lấy hình rất gần. Tác động về cảm xúc của chúng đã biến chúng thành những bức ảnh có giá trị gia tăng rất lớn.

Bức ảnh, đó là một lát cắt chớp nhoáng của cuộc sống, và điều quan trọng trong một bức ảnh là khuôn hình của nó. Những ảnh “tĩnh vật” không có chỗ trong một tờ tin tức hàng ngày. Tất cả các bức ảnh phải lột tả cuộc sống. Nếu bản thân không phải là phóng viên-ảnh, thì nhà báo phải thật để ý tới những bức ảnh dùng minh họa cho bài viết của anh ta, chúng phải thể hiện những cảnh đời sống và phải được lấy khuôn hình làm sao cho cuộc sống luôn hiện diện ở đó, từ tiền cảnh tới hậu cảnh, dù chủ đề chính cần minh họa là gì.

Tôi sẽ cho thêm một bức ảnh toàn cảnh vào bài tường thuật của tôi về cuộc đổ bộ của “đội kiến sâu đoàn” của César lên bãi biển Đu-vrơ. Nhờ vậy độc giả của tôi sẽ thấy rõ tầm quan trọng và sức mạnh của đội quân La Mã đang hành quân trên thành Luân Đôn.

Bài phóng sự của tôi ở xứ Britannia sẽ được minh họa bằng nhiều hoạt cảnh đời thường được chụp trung cảnh cho thấy những người đàn ông, phụ nữ và trẻ em đang chuẩn bị cho trận chiến.

Bài chân dung Britanix của tôi sẽ xuất hiện với một bức ảnh, chụp trung cảnh hẹp hoặc cận cảnh, của vị thủ lĩnh người xứ Britannia rất tươi đang mài chiếc rìu chiến của ông ta.

Cuộc phỏng vấn của tôi với César sẽ được minh họa bằng một ảnh cận cảnh chụp nghiêng của thống đốc La Mã ở xứ Gô-loa.

Sau đó tôi sẽ soạn chú thích cho các bức ảnh mà nhiếp ảnh gia của tôi và tôi sẽ chọn dành cho những sự kiện lịch sử này trên hai trang báo toàn minh họa được dự kiến đăng vào số cuối tuần. Bài báo sẽ gồm một một loạt các bức ảnh trung cảnh hẹp và cận cảnh và có tựa đề: ”César, bộ phim về cuộc Đổ bộ.” Ở trang ảnh minh họa này, phần đóng góp biên tập của tôi chỉ giới hạn ở phần chú thích và một sa-pô tổng thể…

Nếu tôi có một tài liệu, hoặc một bức ảnh có sức tượng trưng thật lớn, tôi sẽ đề nghị đăng nó trên trọn một trang.

HÌNH VẼ BÁO CHÍ LÀ MỘT KHÔNG GIAN TỰ DO TUYỆT ĐỐI

Hình vẽ, tranh biếm họa báo chí, là một không gian độc chiếm! Không ai được động vào! Khi trong nhóm biên tập của chúng ta có một họa sĩ minh họa hay một họa sĩ biếm họa có khả năng tóm tắt tin tức bằng vài nét vẽ, và xử lý nó với một cái nhìn cởi mở, lúc thì hài hước lúc thì hung dữ, chúng ta tin vào cảm hứng của anh ta. Dù có phải tranh luận về những phác thảo của anh ta. Tạm ước tốt là đề nghị anh ta mỗi ngày nộp cho lãnh đạo toàn soạn ba thiết kế minh họa gắn với tin thời sự, tối thiểu là hai. Việc lựa chọn được bàn bạc nhưng quyết định cuối cùng thuộc lãnh đạo tòa sọan.

ĐỒ HỌA KHÔNG CHẤP NHẬN SỰ TẦM THƯỜNG

Những nguồn thông tin đồ họa mang lại cho nội dung bài viết một giá trị tham chiếu với điều kiện là nội dung riêng của chúng phải hoàn hảo. Nhà báo không có quyền lầm lẫn khi cho đăng một thông tin đồ họa, một sơ đồ, một đồ thị hay một bản đồ bên cạnh bài viết của mình. Một chi tiết sai sót nhỏ nhất gây nghi ngờ cho cả bài viết của anh ta. Thông tin bằng đồ họa, đó là áp đặt tính chính xác của khoa học trong việc xử lý thông tin. Điều này đòi hỏi phải suy nghĩ, áp dụng và phối hợp trong những cuộc họp tòa soạn.

Bản đồ chuyên chở. Tôi cần sự hỗ trợ của một bản đồ địa lý miền Tây nước Anh để đưa bạn đọc của tôi tới mặt trận tương lai là nơi tôi sẽ chỉ rõ những vị trí và di chuyển của các đội quân đang có mặt.

Đồ thị diễn giải. Tôi có những dữ liệu chính xác và ghi ngày tháng về sự phát triển của các giao dịch buôn bán nô lệ từ khi César đến xứ Gô-loa nhưng một đường biểu diễn đồ thị sẽ rõ ràng hơn một bài phân tích…

Sơ đồ làm sáng tỏ. Việc tài trợ bí ẩn cho những cuộc viễn chinh của César thông qua nhiều những công ty-bình phong, một sơ đồ về cơ chế này sẽ rõ ràng hơn những lời giải thích phức tạp.

MỘT TRANH VẼ, MỘT BẢN ĐỒ, MỘT ĐỒ THỊ

HOẶC MỘT SƠ ĐỒ TỐT HƠN LÀ MỘT BỨC ẢNH TỒI

23. “DỊCH VỤ HẬU MÃI”

presse17

NHÀ BÁO PHẢI CHỊU TRÁCH NHIỆM VỀ NỘI DUNG CỦA TỜ BÁO SAU KHI NÓ ĐƯỢC PHÁT HÀNH. VIỆC ĐỒNG NGHIỆP VÀ ĐỘC GIẢ NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ VỀ NỘI DUNG CÁC TIN BÀI LÀ HOÀN TOÀN BÌNH THƯỜNG, THẬM CHÍ CÒN TỐT CHO NHÀ BÁO. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN THÔNG TIN BUỘC NHÀ BÁO PHẢI THƯỜNG XUYÊN TRAO ĐỔI THẲNG THẮN VỚI NHỮNG NGƯỜI TIN TƯỞNG VÀO NHỮNG GÌ NHÀ BÁO VIẾT RA.

GIẢI TRÌNH VỚI ĐỘC GIẢ

Ở bất cứ nơi nào mà nhà báo được hưởng đặc quyền hoàn toàn tự do hành nghề “nói lên sự thật”, nhân danh quyền được thông tin xác thực của mọi người, nhà báo có quyền đòi hỏi dân biểu, chính quyền, tổ chức, hiệp hội, doanh nghiệp, câu lạc bộ, vv… phải giải trình với mình. Ngược lại, một điều rất tự nhiên là nhà báo cũng cần phải giải trình với những người khác về hoạt động nghề nghiệp và các bài viết do mình viết ra.

TRẢ LỜI THƯ ĐỘC GIẢ KHÔNG PHẢI LÀ KHỔ HÌNH MÀ LÀ PHẦN THƯỞNG.

Về nguyên tắc, những lời phê bình của độc giả luôn luôn đúng, như người ta vẫn thường nói: “khách hàng luôn luôn đúng”. Ngay cả khi độc giả hiểu nhầm ý của tác giả thì họ vẫn có quyền được đối xử lịch sự và tôn trọng khi họ yêu cầu nhà báo giải trình về những thông tin được đăng tải. Kinh nghiệm cho thấy là nếu nhà báo chịu nghe ý kiến phê bình và trả lời một cách chân thành cho độc giả thì độc giả cũng sẽ thấu hiểu, thông cảm và đôi khi thừa nhận là mình “đã không hiểu đúng” nội dung bài báo. Với nghề báo, đối thoại với độc giả luôn là một giá trị gia tăng, và đối với nhà báo, là một chủ đề suy ngẫm rất bổ ích. Khi điều hành một tờ báo, cách đơn giản nhất để thu hút thêm độc giả là tăng diện tích dành cho Thư độc giả trong các trang báo.

QUYỀN ĐƯỢC TRẢ LỜI LÀ QUYỀN CƠ BẢN

Trong tất cả các quyền của độc giả, quyền được trả lời về thắc mắc cá nhân là quyền thiêng liêng nhất. Không có bất cứ luật lệ nào, điều tế nhị nào có thể cản trở việc đăng câu trả lời cho một độc giả đã được nhắc tên trong một bài báo. Tất nhiên là câu trả lời này phải tương xứng với bài báo có liên quan. Độ dài, nội dung, giọng điệu, hình thức của câu trả lời cần được thảo luận thật kỹ. Nhà báo không có quyền lật lại vấn đề một cách gay gắt với lý do bị chất vấn gay gắt. Tuy nhiên, dù sao chăng nữa thì không có ai và không có điều gì có thể ngăn cản việc đăng câu trả lời cho thắc mắc chính đáng của độc giả. Sau đó, nhà báo hoàn toàn có thể thảo luận công khai về đề tài đó với các độc giả khác. Lưu ý là phần lớn độc giả đều biết phân biệt thái độ chân thành và giả dối.

SỬA CHỮA SAI LẦM LÀ ĐÒI HỎI CẤP THIẾT

Trong mắt độc giả, việc nhà báo sửa chữa sai lầm ngay lập tức là bằng chứng tốt nhất cho thấy thái độ chân thành của nhà báo. Tờ báo không bao giờ đăng cải chính là tờ báo không đứng đắn. Nhà báo nào cũng có lúc sai lầm. Có những sai sót chẳng lấy gì là ghê gớm, nhưng cũng có những sai sót dẫn đến những hậu quả rất nghiêm trọng. Việc bắt buộc phải đăng cải chính là một trong những quy tắc bất di bất dịch mà các tờ báo lớn luôn tôn trọng. Để giúp độc giả dễ nhận biết “dịch vụ hậu mãi” này, các thông tin cải chính luôn được đăng ở cùng vị trí, trong cùng một trang báo.

***

Ngày mai, tôi sẽ đăng tin cải chính ở đúng góc này, chỉ bằng hai câu hết sức đơn giản, không tìm cách biện minh: “Ngược lại với những gì mà chúng tôi đã viết trong phóng sự về việc Jules César đến Anh được đăng ở trang 3 trong số báo hôm qua, không phải là người cháu trai Octave của ông ta chỉ huy đội kỵ binh La Mã, mà là người con nuôi của ông là Brutus. Kính mong độc giả lượng thứ cho sự nhầm lẫn này của chúng tôi”.

LẬP RA VỊ TRÍ TRUNG GIAN HÒA GIẢI Ư? CŨNG ĐƯỢC, NHƯNG…

Độc giả trở nên quý giá đối với báo viết đến nỗi ngày càng có nhiều tờ báo giao cho một người được coi là “trung gian hòa giải” nhiệm vụ thảo luận công khai với độc giả và trả lời những ý kiến phản bác của độc giả về các nội dung tin bài. Thông thường, thư từ của độc giả cũng là chất liệu giúp nhà báo tự nhìn lại công việc của mình mỗi tuần. Tuy nhiên, việc lập ra vị trí “trung gian hòa giải” với ý muốn công khai minh bạch việc cải chính thông tin không phải lúc nào cũng mang lại kết quả như mong muốn. Mọi việc phụ thuộc vào “tầm” của người có “tầm” được lựa chọn cho vai trò trung gian hòa giải này. Phải là nhà báo lão luyện, hiểu rõ chân tơ kẽ tóc mọi khía cạnh trong nghề thì mới có thể đảm đương tốt được công việc này.

24. TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA NHÀ BÁO

presse18

VIỆC HÀNH NGHỀ BÁO CHÍ BỊ NHIỄU LOẠN BỞI SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN THÔNG TIN ĐẠI CHÚNG RA ĐỜI TỪ CÔNG NGHỆ MỚI. ĐÓ LÀ MẶT TRÁI CỦA INTERNET: HIỆN NAY CÓ BAO NHIÊU CÁ NHÂN TRONG CÁC MẠNG XÃ HỘI LÀ CŨNG CÓ CHỪNG ĐẤY NGUỒN “TIN”, VÀ CÓ NHIỀU NGƯỜI ĐƯA TIN NGHIỆP DƯ HƠN LÀ NHỮNG NGƯỜI CHUYÊN NGHỀ THÔNG TIN. CÁC NHÀ BÁO THỰC SỰ CẦN NÂNG CAO NHỮNG TIÊU CHÍ NGHỀ NGHIỆP CỦA MÌNH.

NHÀ BÁO KHÔNG CHỈ CHIẾN ĐẤU CHO NHỮNG GIÁ TRỊ PHỔ BIẾN

Nhà báo là một tác nhân xã hội nhưng không phải là một tác nhân chính trị theo nghĩa thường gặp, mặc dù vai trò xã hội của anh ta có một ảnh hưởng chính trị. Các giá trị tạo nên nền tảng cho hoạt động nghề nghiệp của anh ta là những giá trị phổ biến: hòa bình, dân chủ, tự do, bác ái, bình đẳng, giáo dục, quyền con người, quyền phụ nữ, quyền trẻ em, tiến bộ xã hội, v.v. Các bài viết của anh ta do vậy góp phần vào những chuyển đổi xã hội và chính trị.

Nếu anh ta chiến đấu nhân danh những giá trị phổ biến này, thì nhà báo không bao giờ chiến đấu vì những lợi ích nhóm, khu vực, cá nhân hay đảng phái. Nếu không anh ta sẽ rơi vào sự lẫn lộn về thể loại, bỏ mất tự do của mình, làm giảm niềm tin mà độc giả gắn cho sự độc lập của anh ta.

Nếu nhà báo gia nhập một đảng nào đó – điều thuộc quyền công dân của anh ta – thì anh ta phải tự nghiêm cấm dùng chức năng của mình phục vụ cho đảng phái của mình và, đặc biệt, cấm đưa những quan điểm chính trị của đảng phái vào nội dung tờ báo. Các quy định về xuất bản ngăn cản sự chệnh hướng bằng cách ngăn chặn tuyệt đối khả năng một nhà báo thành viên một đảng hay một nghiệp đoàn can thiệp vào việc xử lý thông tin liên quan tới đảng hay nghiệp đoàn đó.

BÁO CHÍ THỂ HIỆN QUAN ĐIỂM KHÔNG NẰM NGOÀI QUY TẮC

Thường xuyên có việc là nhà báo bênh vực cho những giá trị của chủ nghĩa nhân đạo bày tỏ phản đối một cách thẳng thắn các thế lực vì chúng nhạo báng hay phủ nhận những giá trị này. Anh ta trả giá cho điều này, đôi khi, bằng cả mạng sống của mình. Nhưng, ngay cả trong những trường hợp căng thẳng cực độ, nhà báo không thể vượt qua những quy tắc đạo đức nghề nghiệp buộc anh ta phải tôn trọng tất cả những niềm xác tín, tất cả các tín ngưỡng, tất cả những hình thức thể hiện, kể cả những hình thức có ý định kìm nén những quan điểm và niềm tin của anh ta. Nhà báo đấu tranh cho những giá trị phổ biến thường đặc biệt giữ thể diện cho đối thủ của mình, trao quyền phát biểu và tỏ ra rộng lượng đối với họ trong những bài phân tích và bình luận của mình.

CÓ NHIỀU VĂN BẢN THAM KHẢO

Hiến chương về nghĩa vụ nghề nghiệp nhà báo Pháp (1918)

Nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp nhà báo Mỹ (1926)

Nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp nhà báo Anh (1938)

Tuyên bố của Liên đoàn báo chí quốc tế về nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp nhà báo, được gọi là “Tuyên bố Bordeaux” (1954)

Tuyên bố về nghĩa vụ và quyền hạn của nhà báo, được gọi là “Tuyên bố Munich” (1971).

Nguyên tắc báo chí Đức (Pressekodex, 1973).

Tuyên bố của Unesco về phương tiện thông tin đại chúng (1983).

Nghị quyết của Hội đồng châu Âu về đạo đức nghề báo (1993).

“Vợ của César không đáng bị nghi ngờ…”

Nhà báo – giống như Pompéïa, người vợ thứ hai của César, bị gạt bỏ do một tin đồn ngoại tình đơn giản – phải ở trên mọi ngờ vực. Trách nhiệm xã hội của anh ta đòi hỏi rằng sự liêm khiết nghề nghiệp của anh ta không bao giờ để cho bị nghi ngờ. Đòi hỏi này không chỉ bao gồm việc tôn trọng đời tư, tôn trọng nhân phẩm các cá nhân, từ chối mọi phương pháp gian lận, từ chối khuyến khích những lợi ích cá nhân trái với lợi ích chung mà còn cấm tuyệt đối mọi thông đồng và thỏa hiệp.

***

Đó là đòi hỏi quá cao của nghề báo chuyên nghiệp nhưng đó là điều làm nên tầm quan trọng của vị thế báo chí, ít ra theo như triết gia La Mã Sénèque từng nói: “Magnam fortunam magnus animus decet”, có nghĩa là “Một tâm hồn lớn thích hợp với một thân phận lớn…”.

Tặng Kim Âu

Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc tình.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lý trình.

Thảo Đường Cư Sĩ.

SERVED IN A NOBLE CAUSE