LỊCH SỬ ĐĂ CHỨNG MINH KHÔNG MỘT ĐÁM NGOẠI NHÂN NÀO YÊU
THƯƠNG ĐẤT NƯỚC, DÂN TỘC CỦA CHÚNG TA NẾU CHÍNH CHÚNG TA KHÔNG BIẾT
YÊU THƯƠNG LẤY ĐẤT NƯỚC VÀ DÂN TỘC CỦA M̀NH.
DÂN TỘC VIỆT NAM PHẢI TỰ QUYẾT ĐỊNH LẤY VẬN MỆNH CỦA M̀NH CHỨ
KHÔNG THỂ VAN NÀI, CẦU XIN ĐƯỢC TRỞ THÀNH QUÂN CỜ PHỤC VỤ CHO NGOẠI BANG VÀ
NHỮNG THẾ LỰC QUỐC TẾ.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
(nguyên Tác: The Final Collapse Của Đại Tướng
Cao Văn Viên. Dịch Giả: Nguyễn Kỳ Phong)
Dịch giả: Nguyễn Kỳ Phong
Lời Người Dịch: Bắt đầu từ năm 1976 Trung
Tâm Quân Sử Lục Quân Hoa Kỳ mời một số tướng lănh của ba quốc gia Việt, Cam Bốt
và Lào, viết lại kinh nghiệm quân sự của họ trong cuộc chiến Đông Dương. Sáu cựu
sĩ quan VNCH cộng tác và hoàn tất 16 tác phẩm, ghi lại kinh nghiệm của họ về
cuộc chiến Việt Nam. Trung Tâm Quân Sử Lục Quân xuất bản bộ sách này dưới tựa đề
Indochina Monographs, gồm các tác phẩm:
The Final Collapse (1983). Đại tướng Cao Văn
Viên.
Leadership (1981). Đại tướng Cao Văn Viên.
Reflections on the Vietnam War (1980). Đại tướng
Cao Văn Viên & Trung tướng Đồng Văn Khuyên.
The RVNAF [Republic of Vietnam Armed Forces]
(1980). Trung tướng Đồng Văn Khuyên.
RVNAF Logistics (1980). Trung tướng Đồng Văn
Khuyên.
The Easter Offensive of 1972 (1980). Trung tướng
Ngô Quang Trưởng.
RVNAF and U.S. Operational Cooperation and
Coordination (1981). Trung tướng Ngô Quang Trưởng.
Territorial Forces (1981). Trung tướng Ngô Quang
Trưởng.
Lam Son 719 (1979). Thiếu tướng Nguyễn Duy Hinh.
Vietnamization and the Cease-fire (1980). Thiếu
tướng Nguyễn Duy Hinh.
The South Vietnamese Society (1980). Th/tướng
Nguyễn Duy Hinh & Ch/tướng Trần Đ́nh Thọ.
The Cambodian Incursion (1979). Chuẩn tướng Trần
Đ́nh Thọ.
Pacification (1980). The Cambodian Incursion
(1979).
The General Offensive of 1968-1969 (1981). Đại
tá Hoàng Ngọc Lung.
Intelligence (1982). Đại tá Hoàng Ngọc Lung.
Strategy and Tactics (1980). Đại tá Hoàng Ngọc
Lung.
The U.S. Adviser (1980). Đồng Văn Khuyên, Ngô
Quang Trưởng, Nguyễn Duy Hinh, Trần Đ́nh Thọ, Hoàng Ngọc Lung.
Đặc biệt trong bộ sách Indochina Monographs, tuy
không phải là sĩ quan Việt Nam nhưng đại tá Hoa Kỳ William E. Le Gro, đă soạn
một tác phẩm rất quan trọng về hai năm cuối cùng của Việt Nam Cộng Ḥa, From
Cease-Fire to Capitulation. Đại tá Le Gro là một sĩ quan có nhiều kinh nghiệm ở
chiến trường Á Châu. Trong năm năm phục vụ tại Việt Nam ông từng giữ chức trưởng
pḥng t́nh báo của Sư Đoàn 1 Bộ Binh; ba năm cuối cùng của chiến tranh Việt Nam
ông là sĩ quan t́nh báo của MACV, rồi sau đó là trưởng pḥng t́nh báo của DAO,
cơ quan quân viện thay thế cho MACV sau Hiệp Định Paris 1973. Tác phẩm của đại
tá Le Gro đáng được tham khảo song song với những tác phẩm của các cựu sĩ quan
Việt Nam nói trên.
Trong thời gian dịch quyển Những Ngày Cuối của
Việt Nam Cộng Ḥa (The Final Collapse), người dịch có nói chuyện nhiều lần với
đại tướng Viên. Trong những lần nói chuyện, người dịch biết thêm về những khó
khăn đại tướng Viên đối diện từ khi đảm nhiệm chức Tổng Tham Mưu Trưởng Quân Lực
VNCH cho đến ngày Miền Nam thất thủ. Trong khi những khó khăn hay những bí mật
về cuộc chiến Việt Nam đại tướng Viên đă kinh nghiệm qua, là một đề tài bàn luận
khác, ở đây người dịch chú trọng tới nội dung của tác phẩm đang được nói đến.
Những Ngày Cuối của Việt Nam Cộng Ḥa được soạn
thảo trong khoảng năm 1976-1978 (nhưng đến năm 1983 mới được xuất bản, có lẽ v́
phải chờ giải mật và hợp thức hóa một số hồ sơ). Trong thời gian đó những tài
liệu bí mật về cuộc chiến Việt Nam chưa được giải mật nhiều; sách của đại tướng
Viên bị giới hạn vào những tài liệu được giải mật lúc đương thời hay chỉ có thể
đề cập đến một cách tổng quát. Từ lúc tác phẩm được xuất bản cho đến nay, rất
nhiều sách biên khảo, hồi kư ra đời, làm sáng tỏ thêm những bí mật của lịch sử
và cuộc chiến Việt Nam hơn quyển sách của tướng Viên có thể cung cấp. Ở điểm đó
chúng ta thông cảm được cho tác giả Cao Văn Viên: có nhiều sự kiện không được
nhấn mạnh hay đề cập đến trong sách v́ không có tài liệu hay nhân chứng. Một vài
thí dụ như: những sự kiện về trận Ban Mê Thuột được đại tá Trịnh Tiếu, trưởng
pḥng quân báo quân đoàn II, sau khi ra khỏi tù cộng sản, viết lại chi tiết hơn.
Hay chuyện quân đoàn I bị thất thủ một cách nhanh chóng, và cuộc rút quân ở quân
đoàn II trở nên rối loạn là trách nhiệm hoàn toàn của tổng thống Nguyễn Văn
Thiệu, theo những ǵ cựu phó thủ tướng Nguyễn Lưu Viên kể lại. Một số tài liệu
khác cho thấy sự rối loạn của các lệnh hành quân gởi ra mặt trận từ Dinh Độc Lập
làm cho cuộc sụp đổ của QLVNCH sụp đổ nhanh hơn.
Quyển Những Ngày Cuối của Việt Nam Cộng Ḥa của
tướng Cao Văn Viên là một trong những quyển sách trong bộ Indochina Monographs
được nhiều sử gia hiện đại của Trung Tâm Quân Sử Hoa Kỳ như Ronald S. Spector,
Jeffrey J. Clarke, Phillip B. Davidson... trích nhiều trong các sách biên khảo
về quân sự và quân sử. Các chương 2, 3, và 4 trong tác phẩm cung cấp nhiều chi
tiết cần thiết về các hoạt động quân sự của cộng sản ngay sau ngày ngưng bắn.
Thực trạng về sự thiếu thốn quân cụ và vũ khí của quân đội Việt Nam Cộng Ḥa
cũng được nói đến trong các chương này. Người dịch hy vọng quyển Những Ngày Cuối
của Việt Nam Cộng Ḥa sẽ là một bổ túc cho những sử liệu về sự sụp đổ của một
quốc gia và một quân đội đă hiện hữu 20 năm.
Trong bản dịch này, ngoài một số chú thích của
dịch giả để cung cấp thêm tài liệu mới vào sử liệu, tác giả Cao Văn Viên cũng
thêm vào một số chú thích của ông. Những chú thích này là phản ảnh của tác giả
sau khi đọc nhiều tác phẩm có liên hệ đến cuộc chiến, hay liên hệ đến chính cá
nhân tác giả.
Như để giữ lại một dấu tích của tác phẩm ở dạng
nguyên thủy Anh ngữ, người dịch và nhà xuất bản xin được chụp lại trang giới
thiệu của chuẩn tướng James S. Collins, Jr., viện trưởng Viện Quân Sử Lục Quân
Hoa Kỳ, về tác phẩm The Final Collapse của đại tướng Cao Văn Viên.
Nguyễn Kỳ PhongTháng 1, 2003. Centreville,
Virginia
*
Chương 1: Tổng Quát
Ngày 30 tháng 4, 1975, khi Việt Nam Cộng Ḥa sụp
đổ và không c̣n hiện hữu như một quốc gia, thế giới bạn và thù sửng sốt. Mọi
người, ngay cả kẻ chiến thắng, không tin cộng sản chiếm được miền Nam một cách
dễ dàng và nhanh chóng như vậy. Làm sao chuyện đó có thể xảy ra" Tại sao miền
Nam sụp đổ quá nhanh" Chuyện ǵ đă xảy đến cho một quân đội đă anh dũng chống
lại hai cuộc tấn công hung hăn của CS vào năm 1968 và 1972" Làm sao một quân đội
hùng mạnh như quân đội VNCH có thể sụp đổ một cách dễ dàng trong một thời gian
ngắn ngủi"
Nhiều câu hỏi đặt ra, nhưng khó t́m câu trả lời.
Thật vậy, t́m một lời giải thích trung thực và rơ ràng cho những câu hỏi trên là
chuyện không dễ: Những kinh nghiệm đau thương và sự phẩn nộ bắt nguồn từ một mất
mát lớn lao có thể làm cho câu trả lời sai lạc, thiếu chính xác. Thêm vào đó,
những mặc cảm lỗi lầm, hay bản năng tự vệ muốn bảo tồn thanh danh của những
người trong cuộc, có thể làm cho sự thật, giả, ngụy tạo, và chân lư lẫn lộn.
Trong khi chúng ta có thể xác định những nguyên do trực tiếp đưa đến sự thất
thủ, một số nguyên do có hậu quả liên đới khác, những nguyên do xa gần, được ghi
lại rành mạch hay chỉ được nhắc đến một cách ngấm ngầm cần được nói đến.
Từ khi lập quốc, Việt Nam có một lịch sử trường
tồn dài và gian khổ. Ngoài lịch sử về của những triều đại phong kiến, lịch sử
Việt Nam là lịch sử của những cuộc tranh đấu chống ngoại xâm. Là một quốc gia
nhỏ bé ở phía nam biên giới một quốc gia vĩ đại với tên là "Trung Quốc," Việt
Nam luôn luôn lo sợ bị đô hộ. Một ngàn năm nằm dưới sự đô hộ của của Trung Hoa,
rồi giành lại được độc lập chín trăm năm. Sau đó, gần một trăm năm nằm dưới sự
cai trị của Pháp; và ba mươi năm nội chiến... tất cả, là lịch sử Việt Nam. Trong
thời gian bị Tàu đô hộ, dưới sự lănh đạo của Hai Bà Trưng, Triệu Ẩu, và Lư Bôn,
nhân dân Việt Nam nổi dậy ba lần vào các năm 39, 248, và 542 sau tây lịch, chống
lại sự đô hộ và giành lại được độc lập dù chỉ trong một thời gian ngắn. Tuy
nhiên, trong suốt thời gian bị thống trị, dù người Tàu bắt buộc người Việt phải
sống theo phong tục, tập quán, ngôn ngữ của họ, người Việt đă bền bỉ chống lại
sự đồng hóa của người Tàu. Đó là một kỳ công sau những năm dài bị đô hộ, người
Việt Nam trở thành một nước độc lập với một nền văn hóa riêng biệt.
Nền độc lập của Việt Nam bắt đầu từ năm 939,
dưới triều Ngô. Đây là một triều đại hưng thịnh nhất của lịch sử Việt Nam. Trong
600 năm đầu từ khi được độc lập, các triều đại Lê, Lư, Trần, đă mở mang bờ cơi
về hướng nam, sâu vào lănh thổ dân Chàm, rồi từ năm 1471 sát nhập luôn đất Chàm
vào lănh thổ Việt Nam. Ba lần, vào những năm 1257, 1284, và 1287, dưới sự chỉ
huy tài ba của Trần Hưng Đạo, chúng ta đă chống lại những cuộc tấn công hung bạo
của quân Mông Cổ. Đánh bại được quân Mông Cổ là chuyện chưa xảy ra trong lịch sử
của các dân tộc khác: Cho đến lúc đó, Mông Cổ đă chiếm trọn Trung Hoa, và đang
trên đường chinh phục toàn cơi Châu Âu.
Nhưng Việt Nam bị kém may mắn khi bị phân chia
ba lần. Lần đầu rất ngắn, xẩy ra năm 1527 dưới đời Mạc Đăng Dung, khi Mạc Đăng
Dung cướp quyền nhà Lê. Lần phân chia thứ nh́ kéo dài gần 200 năm, xảy ra khi
chúa Trịnh ở miền Bắc và Chúa Nguyễn ở miền Nam tranh chấp quyền lực với nhau.
Đất nước thống nhất vào năm 1802 khi Nguyễn Ánh, dưới sự giúp đỡ của người Pháp,
đánh bại đối phương và lên ngôi với niên hiệu Gia Long.
Chính sự giúp đỡ từ ngoại nhân đă đưa đến sự
thống trị của người Pháp. Trong thời gian gần một trăm năm bị đô hộ, nhiều cuộc
nổi dậy chống lại người Pháp. Từ những cuộc nổi dậy đầu tiên của các nhà cách
mạng như Phan Đ́nh Phùng, Phan Bội Châu, hô hào việc khôi phục lại ngôi vua như
một chánh nghĩa, cho đến cho đến những nhà cách mạng có tinh thần quốc gia thuộc
Quốc Dân Đảng như Nguyễn Thái Học người đă cùng mười ba đồng chí trả giá cho
ḷng ái quốc bằng đầu ḿnh trên máy chém vào năm 1930.
Sau đệ nhị thế chiến, một số đảng viên Quốc Dân
Đảng được sự trợ giúp của Trung Hoa, trở về Việt Nam với ư định tranh đấu giành
lại độc lập từ người Pháp. Nhưng với một cơ cấu tổ chức thiếu chặt chẽ; với nội
t́nh trong đảng có nhiều phân chia, Quốc Dân Đảng không tranh được ảnh hưởng sâu
rộng đối với quần chúng như những Đảng Cộng Sản lúc đó c̣n nằm dưới tên Việt
Minh. Với cơ cấu tổ chức đảng chặt, ư chí kiên tŕ, nhóm cộng sản của Việt Minh
chiếm chánh quyền dễ dàng sau khi Nhật đầu hàng Đồng Minh vào tháng 8, 1945, rồi
tuyên bố Việt Nam độc lập vào ngày 2 tháng 9 cùng năm.
Sau đệ nhị thế chiến, với sự hỗ trợ của Anh
Quốc, Pháp trở lại miền nam Việt Nam trước, sau đó vừa thương lượng, vừa hăm dọa
miền bắc với ư định tái lập chánh quyền đô hộ. Nhưng những thương lượng giữa
Pháp và Việt Minh không đem lại kết quả. Sự căng thẳng giữa đôi bên gia tăng...
và chiến tranh bùng nổ vào ngày 19 tháng 12, 1946.
Cuộc chiến tranh chống Pháp kéo dài tám năm.
Trong thời gian đó, nhóm lănh đạo Việt Minh dần dần trở nên lộ liễu hơn với ư
thức hệ cộng sản. Họ hô hào người dân tiến về "con đường chủ nghĩa xă hội." Hành
động tuyên truyền của những người cộng sản đưa người dân đến một chọn lựa chính
trị: Sau khi Pháp thua trận Điện Biên Phủ và kư hiệp định Geneva 1954, những
người không cộng sản đă chọn thái độ chính trị của họ. Từ sau hiệp định, Nam
Việt Nam hiện hữu như một quốc gia độc lập, với một vận mệnh riêng biệt. Toàn
cơi Việt Nam bây giờ là một hữu thể độc lập chia ra làm hai miền: Miền Bắc với
chính thể cộng sản, được Trung Cộng và Nga hỗ trợ về hai mặt quân sự kinh tế;
miền Nam quốc gia được Hoa Kỳ và các quốc gia không cộng sản phụ giúp. Hoa Kỳ
dùng viện trợ kinh tế và quân sự để xây dựng miền Nam thành một quốc gia độc
lập, chống cộng, như một kế hoạch nằm trong chiến lược ngăn chặn sự xâm lăng của
cộng sản ở vùng Đông Nam Á. (1) Khi chiến tranh tái diễn vào đầu thập niên 1960,
đây cũng là nơi hai thế giới cộng sản và không cộng sản dùng nơi thử nghiệm vũ
khí mới, chiến thuật quân sự, và ư thức hệ chính trị.
Thật sự mà nói, trong khoảng thời gian trợ giúp
Việt Nam Cộng Ḥa (VNCH), với viện trợ quân sự và nhân sự qua các sư đoàn tác
chiến, Hoa Kỳ đă tạo cho VNCH một lực lượng tự vệ đáng kể. Từ một quân lực với
173.000 quân nhân trang bị với vũ khí lỗi thời, quân đội VNCH trở thành một quân
lực hùng mạnh, trang bị vũ khí tối tân, với hơn một triệu quân, và được coi là
quân đội lớn nhất so với các quốc gia không cộng sản ở Á Châu. Không Quân VNCH
lớn hàng thứ sáu trên thế giới, và các sư đoàn tác chiến tinh nhuệ của VNCH được
so sánh ngang hàng với các sư đoàn tác chiến Hoa Kỳ. Nhưng sự trợ giúp đó cũng
là một chuyện đáng tiếc: sau một thời gian dài nhận viện trợ, quân đội hùng mạnh
nầy đă quá lệ thuộc vào tiền và quân viện để có thể sinh tồn; tinh thần tác
chiến quen nh́n vào khả năng yểm trợ của không lực Hoa Kỳ như một cái mộc chống
đỡ sự xâm lăng lộ liễu của cộng sản từ miền Bắc. Không thể chối căi là quân đội
VNCH có khả năng tác chiến; họ có khả năng tác chiến và tác chiến khá. Nhưng
trong một thời gian dài họ tập ra tánh lệ thuộc vào những điều kiện đă có sẵn;
coi những nhu cầu quân cụ là một nguồn viện trợ vô tận, và Hoa Kỳ lúc nào cũng
đứng bên cạnh để giúp đỡ nếu họ bị lâm vào t́nh trạng nguy ngập. Lối suy nghĩ
như vậy, sau một thời gian, điều kiện hóa tinh thần của đa số: dân thấy an ḷng
và quân đội thấy tin tưởng vào sự giúp đỡ của Hoa Kỳ.
Như vậy, khi Hoa Kỳ chuyển hướng muốn thương
lượng với cộng sản và bắt đầu rút quân khỏi Việt Nam một cách nhanh chóng trong
kế hoạch "Việt Nam hóa", quân đội VNCH chưa chuẩn bị về tinh thần cũng như nhân
sự để thay thế. Làm sao họ có thể thiết lập ngay các đơn vị tác chiến để thay
thế bảy sư đoàn đầy đủ, bốn lữ đoàn biệt lập, và vô số các đơn vị yểm trợ phụ
thuộc của Hoa Kỳ đang có mặt tại Việt Nam. (2) Đó là chưa kể các đơn vị của các
quốc gia của thế giới tự do. Không có vũ khí, quân cụ, huấn luyện quân sự, hay
bất cứ một tuyên truyền chính trị nào có thể thay vào khoảng trống nhân sự đang
thiếu và trấn an được một tâm lư lo sợ sẽ bị bỏ rơi. Sau khi Hoa Kỳ rút quân,
quân lực VNCH bị trải mỏng ra và bắt đầu thấy được những hậu quả của sự thiếu
thốn đó.
Cuộc tấn công của địch quân vào năm 1972 cho
thấy sự yếu kém của kế hoạch Việt Nam hóa một cách thảm thương. Nếu không có sự
yểm trợ về không lực và không vận của Hoa Kỳ quân đội ta khó giữ nổi An Lộc,
chận đứng cuộc tấn công của cộng quân vào Kontum, hay chiếm lại Quảng Trị. Sau
cuộc tấn công năm 1972, những phần đất đă mất, chúng ta để mất luôn v́ không c̣n
khả năng đánh chiếm lại. Nói tóm lại, chúng ta giữ được cán cân quân sự đối với
địch nếu có sự yểm trợ không lực của Hoa Kỳ. Và với không lực, VNCH có khả năng
chống lại mọi cuộc tấn công của miền Bắc.
Nhưng một khúc quanh lịch sử xuất hiện, và khúc
quanh đó đưa đến mọi thay đổi. Hiệp Định Ba Lê được trao vào tay chúng ta như
một trát lệnh tử h́nh. Việt Nam Cộng Ḥa bị dẫn vào một ngơ cụt từ đó. Không
ngạc nhiên khi đối phương gọi bản hiệp định là một chiến thắng. Thật vậy, cộng
sản đă thắng ṿng đầu. Khi Hoa Kỳ đă rời khỏi Việt Nam, cộng quân sửa soạn cho
một cuộc tấn công cuối. Họ không c̣n lo ngại ǵ nữa: không kích và yểm trợ của
không quân Hoa Kỳ không c̣n nữa dù chỉ như một hăm dọa lấy lệ. Cán cân quân sự
từ lâu được giữ quân b́nh một cách cẩn thận bằng không lực, từ nay nghiêng hẳn
về phía địch.
Câu hỏi Hoa Kỳ có trở lại can thiệp hay không là
sự quan tâm lớn nhất khi VNCH miễn cưỡng chấp nhận duyệt xét Hiệp Định Ba Lê.
Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đă không làm khó dễ với Hoa Kỳ, khi ông đ̣i muốn Hoa
Kỳ bảo đảm can thiệp nếu muốn VNCH kư hiệp định Ba Lê. Sự bảo đảm của Hoa Kỳ là
vấn đề hệ trọng, gắn liền vào sự sống c̣n của một quốc gia. Hơn tất cả mọi
người, tổng thống Thiệu nhận thấy nếu không có sự bảo đảm của Hoa Kỳ, VNCH không
có cách nào chống lại cuộc tấn công qui mô của quân đội Bắc Việt với vũ khí tối
tân, và quân cụ đầy đủ hơn. Chẳng những sự can thiệp của Hoa Kỳ là một cần thiết
về vấn đề quân sự, lời hứa bảo đảm c̣n nâng cao tinh thần của quân đội VNCH.
Viễn ảnh VNCH phải chiến đấu một ḿnh không có sự trợ giúp và bảo vệ của Hoa Kỳ
sau hiệp định là chuyện không thể suy tưởng được. Chính Phủ Việt Nam Cộng Ḥa
tin khi tổng thống Nixon thành khẩn hứa là Hoa Kỳ sẽ trả đũa mạnh nếu cộng sản
vi phạm hiệp định Ba Lê. Việt Nam Cộng Ḥa coi lời hứa của tổng thống Nixon là
lời hứa của Hoa Kỳ, không nghĩ đến những chuyện khó khăn trong tương lai sẽ xẩy
ra cho Nixon như vụ Watergate, hay quốc hội Hoa Kỳ tức giận về chuyện đó đến độ
ngăn cản những vị tổng thống kế nhiệm thi hành lời hứa của Hoa Kỳ đối với VNCH
dù lời hứa đă được chánh phủ tiền nhiệm đồng ư thoả thuận.
Đầu năm 1975 cộng quân đánh một ván bài để ḍ
xét phản ứng của Hoa Kỳ: Họ chiếm tỉnh Phước Long, tiên đoán Hoa Kỳ sẽ không
phản ứng ǵ. Cộng quân tiên liệu đúng và thắng canh bạc. Bây giờ họ biết chắc
Hoa Kỳ sẽ đứng ngoài cuộc chiến, không bao giờ trở lại. Con đường xâm lăng của
cộng sản vậy là không c̣n ǵ cản trở cho đến mục tiêu chiến thắng sau cùng. (3)
Nếu cái chết của VNCH bắt đầu bằng hiệp định Ba
Lê, và sự im lặng của Hoa Kỳ là một dấu hiệu tốt để cộng sản tiếp tục kế hoạch
tối hậu của họ, th́ vấn đề giảm thiểu quân viện đă làm gia tăng tiến tŕnh của
hai sự kiện trên. Từ những bất lợi đó, chuyện VNCH sẽ sụp đổ là chuyện phải xảy
ra. Quân lực VNCH đă quen chiến đấu với số lượng quân trang quân dụng nhất định,
bây giờ khó hoạt động trong hoàn cảnh thiếu thốn như trong tài khóa năm 1975.
Lần đầu tiên trong cuộc chiến, khi cường độ chiến trường gia tăng mănh liệt theo
hoạt động của địch, quân đội Việt Nam rơi vào t́nh trạng yếu thế. Việt Nam Cộng
Ḥa mất đi sức mạnh hỏa lực và khả năng cơ động là hai ưu điểm chính yếu để giữ
thăng bằng về chiến thuật đối với một đối phương lúc nào cũng nắm thế chủ động.
Bây giờ quân đội VNCH chỉ c̣n một hy vọng duy nhất là cầm cự trong trong khi chờ
đợi Hoa Kỳ tái định lại mức quân viện cần thiết như đă cung ứng trong quá khứ.
Nhưng có một nghịch lư trong sự khó khăn khi ngành hành pháp đi xin ngân khoản
tài trợ quân viện: tổng thống Hoa Kỳ phải van xin quốc hội về một ngân khoản đă
được chấp thuận trước. Quốc hội Hoa Kỳ từ chối đề nghị về ngân quỹ của tài khóa
1975, v́ ngôn ngữ trong bản cam kết gọi chi phí đó là ngân khoản phụ trội hoặc
là ngân khoản cho thêm thay v́ tên gọi đúng nghĩa của ngân khoản đó là ngân
khoản cần thiết [chữ in nghiêng của tác giả].
Quân viện bị giảm bớt nặng không những gây ra
hậu quả bi thảm ở chiến trường, sự cắt giảm c̣n làm các chiến lược gia miền Nam
lo âu. Khả năng giữ được lănh thổ gắn liền với mức viện trợ. Khi quân viện bị
cắt giảm, nhiệm vụ bảo vệ lănh thổ nguyên vẹn khó hoàn tất. Các chiến lược gia
VNCH suy luận: phương cách tốt nhất là pḥng thủ lănh thổ theo khả năng quân
viện cho phép. (4) Nói ra nghe đơn giản, nhưng chiến lược pḥng thủ cách đó phản
ảnh t́nh h́nh thực tại. Đầu năm 1975 khi tổng thống Thiệu tái bố trí các đơn vị
theo hệ thống pḥng thủ mới, quyết định của ông không phải không chín chắn hay
không có lư do. Nhưng cũng chính quyết định nầy là một định mệnh, kéo theo những
lầm lẫn tại hại khác. Và những lỗi lầm tích tụ, đem đến sự sụp đổ của miền Nam.
Nguyên nhân chính làm VNCH sụp đổ nhanh chóng là
kế hoạch tái phối trí các đơn vị được thực hiện quá vội vàng và bất cẩn. Nhưng
với một cuộc phối trí quan trọng và rộng lớn như vậy, dù cho kế hoạch được thực
hiện cẩn thận như hoạch định, xác suất thành công cao lắm cũng chỉ được năm mươi
phần trăm căn cứ trên khả năng truy kích của địch quân. Lịch sử quân sự cho ta
nhiều thí dụ về những cuộc lui quân trở thành một cuộc tan hàng rối loạn. Đó là
lư do tại sao tư lệnh mặt trận rất ngại khi phải áp dụng kế hoạch lui quân gấp
rút. (5)
Trong bối cảnh của chiến tranh Việt Nam, chính
trị và quân sự gắn liền nhau. Ở một cuộc chiến mà người dân cần sự bảo vệ của
quân đội và quân đội chiến đấu v́ dân. Khi soạn thảo kế hoạch rút quân, nếu
không tiên liệu phản ứng của dân th́ kế hoạch đó kể như thất bại. Quân đội VNCH
không phải như quân đội viễn chinh, chiến đấu trên một lănh thổ xa lạ. Khi rút
lui hay di chuyển, nếu quân đội không bảo vệ hay di tản dân, th́ đó là hành động
vô trách nhiệm và thiếu bổn phận. Sự thất bại của cuộc tái phối trí quân đội ở
Vùng I và II là bằng chứng cho thấy một sự thật thảm thương: dân và quân đội
không thể nào rời nhau được; và sự di chuyển /di tản của quân đội có thể bị hạn
chế bởi số dân đang t́m cách đi theo. Nguyên nhân sự sụp đổ của quân đội VNCH là
những khó khăn đó.
Đó là những nguyên do giải thích sự tan ră nhanh
chóng của một quân đội đă chiến đấu anh dũng cho đến khi bị tan ră v́ những biến
cố nằm ngoài khả năng kiềm chế của họ.
Chú thích Chương 1
1. Ở phần sau của quyển sách tác gỉa sẽ bàn về
Chiến Lược Cô Lập, một lư thuyết ngăn chặn xâm lăng của cộng sản. (chú thích của
tác giả).
2. Đại sứ Bunker và tư lệnh MACV Creighton
Abrams lần đầu nói chuyện với tổng thống Thiệu về kế hoạch Việt Nam hóa ngày 17
tháng 1, 1969. Nhưng từ tháng 4, 1968, tổng thống Thiệu đă tuyên bố người Mỹ có
thể rút quân dần trong tương lai. 11 tháng 4, 1968, tổng thống Johnson bổ nhiệm
tướng Abrams thay tướng Westmoreland làm tư lệnh quân đội Hoa Kỳ ở Việt Nam. Gần
cuối năm 1968, Johnson ra lệnh Abrams nghiên cứu kế hoạch Việt Nam hóa. Vào
tháng 1, 1969, Hoa Kỳ có 359 ngàn quân Bộ Binh; 80 ngàn Thủy Quân Lục Chiến; 36
ngàn Hải Quân; và 58 ngàn Không Quân ở Việt Nam. Phía VNCH có tương đương 10 sư
đoàn bộ binh (kể luôn sư đoàn Dù và sáu tiểu đoàn TQLC) và 16 thiết đoàn. Xem
Shelby Stanton, The Rise and Fall of an American Army (Presidio: California,
1985), trang 284-285; Jeffrey J. Clarke, Advice and Support: The Final Years
(U.S. Army Center of Military: Washington, D.C., 1988) trang 346-347; đô đốc
Elmo R. Zumwalt, Jr., On Watch (Quadrangle: NY, 1976) trang 36, 46-47, 377-378;
và Đoàn Thêm, 1968: Việc Từng Ngày, (Xuân Thu: California, 1989), trang 11, 129
(chú thích của dịch giả).
3. Về những áp lực từ phía Hoa Kỳ bắt buộc Việt
Nam Cộng Ḥa phải thỏa thuận Hiệp Định Ba Lê 1973, đọc Larry Berman, No Peace,
No Honor: Nixon, Kissinger and Betrayal in Vietnam (The Free Press: NY, 2001);
Nguyễn Tiến Hưng và Jerrold L. Schecter, The Palace File (Harper & Row: NY,
1986). Về vai tṛ của Alexander Haig như một người đưa tin giữa Nixon, Kissinger
và tổng thống Thiệu, đọc Roger Morris, Haig: The General Progress (The Playboy
Press: Chicago, 1982) (chú thích của dịch giả).
4. Vào khoảng tháng 1 năm 1974, Bộ Tổng Tham Mưu
được phía Hoa Kỳ thông báo viện trợ quân sự trong tài khoá 74-75 bị cắt giảm 300
triệu mỹ kim. Tổng Cục Tiếp Vận phụ trách việc cung cấp quân trang, quân dụng,
xe cộ, vũ khí và đạn dược cho toàn thể quân lực VNCH đă nghiên cứu một kế hoạch
để đối phó với t́nh h́nh mới. Một cách tổng quát, kế hoạch nhận định là, chương
tŕnh quân viện bị cắt giảm chỉ có thể thỏa măn một quân đội với số quân ít hơn;
và số quân đó chỉ có khả năng pḥng thủ một lănh thổ tương xứng của VNCH mà
thôi. Kế hoạch này rấy hợp lư trên thực tế. Nhưng tổng thống Thiệu, với tư cách
Tổng Tư Lệnh Tối Cao Quân Lực VNCH, đă đề ra đường lối quốc gia "Bốn Không" (một
trong những cái không đó là không cắt đất cho cộng sản). Thấy kế hoạch của Tổng
Cục Tiếp Vận trái với quốc sách trên nên tác giả không chỉ thị tŕnh lên tổng
thống một cách chính thức. Trung tướng Đồng Văn Khuyên, Tham Mưu Trưởng Liên
Quân kiêm Tổng Cục Trưởng Tổng Cục Tiếp Vận, được phép tŕnh miệng kế hoạch trên
cho tổng thống. Theo lời tướng Khuyên tŕnh lại, sau khi nghe thuyết tŕnh, tổng
thống Thiệu không có chỉ thị ǵ thêm, và tổng thống cũng không có chỉ thị nào
trực tiếp cho tác giả. V́ những lư do trên, kế hoạch bị bỏ qua một bên (chú
thích của tác giả).
5. Chương Tan Hàng Rối Loạn ở Cao Nguyên sẽ nói
thêm về phương cách nào có thể chiếm lại được Ban Mê Thuột (Chú thích của tác
giả).
*
Chương 2: T́nh H́nh Trước Hiệp Định Ba Lê
Sau cuộc tấn công của cộng sản vào tháng 4, năm
1972 (Mùa Hè Đỏ Lửa), quân đội VNCH được lệnh tái chiếm các phần đất đang nằm
trong tay địch. Ở Quân Khu I, hành quân Lam Sơn 72 được khai diễn với sự tham dự
của sư đoàn 1 Bộ Binh (SĐ1/BB); sư đoàn Nhảy Dù (SĐND); sư đoàn Thủy Quân Lục
Chiến (TQLC); và các đơn vị phụ thuộc. (1) Đến ngày 15 tháng 9, 1972, quân ta đă
chiếm lại thành phố Quảng Trị và phần lớn lănh thổ của tỉnh. Một hành lang pḥng
thủ được thiếp lập song song với sông Thạch Hăn, chạy dài ra bờ biển. Cộng quân
chống trả rất mănh liệt ở Quảng Trị, và có lúc mở nhiều cuộc phản công không
thành ở phía nam Q/Khu I.
Ở Quân Khu II, nhiều cuộc hành quân được tổ chức
nhằm giải tỏa áp lực địch ở Kontum, Pleiku, tái chiếm thung lũng An Lăo ở B́nh
Định, giải tỏa các quốc lộ 19, 21, và đoạn đường Pleiku-Kontum trên quốc lộ 14.
Để thực hiện nhiệm vụ đó, quân đoàn II được bổ sung thêm hai liên đoàn Biệt Động
Quân (BĐQ), có cấp số tương đương hai trung đoàn. Hai liên đoàn này được tổ chức
lại và đến từ Quân Khu IV (quân khu và quân đoàn giống nhau trong ư nghĩa quân
sự; quân đoàn I phụ trách an ninh cho quân khu I; quân đoàn II cho quân khu II,
v. v. . .)
Ở Quân Khu III, lực lượng chúng ta thành công
giải tỏa An Lộc và vùng phụ cận. Tuy nhiên khoảng đường từ Lai Khê lên An Lộc
trên quốc lộ 13 vẫn c̣n bị phong tỏa.
Trong khi đó, t́nh h́nh ở Quân Khu IV nằm dưới
sự kiểm soát chặt chẽ của quân đội VNCH. Tất cả các cuộc đụng độ giữa ta và địch
đều xảy ra trên đất Cam Bốt. Tuy nhiên một số xă ấp ở Chương Thiện vẫn c̣n bị
cộng quân chiếm.
T́nh h́nh quân sự trong nửa năm c̣n lại của năm
1972, nói một cách tổng quát, ta và địch ngang nhau trên chiến trường. Trong khi
đó kế hoạch rút quân của Hoa Kỳ đang tiếp tục diễn ra. Đến năm 1973, địch có
phần mạnh hơn v́ chúng ta không c̣n được yểm trợ về không lực của Không và Hải
Quân Hoa Kỳ.
Về phương diện chính trị, để đối đầu với t́nh
trạng khẩn trương của năm 1972, chính quyền trung ương VNCH áp dụng một số biện
pháp mạnh. Thiết quân luật được ban hành toàn quốc; giới hạn và gia tăng điều
kiện miễn dịch đối với thanh niên trong lứa tuổi động viên. Ban hành sắc luật
cấm nam công dân trong khoảng tuổi 17-43 du hành ra nước ngoài. Cùng lúc quốc
hội ủy nhiệm tổng thống được toàn quyền quyết định về vấn đề kinh tế và quốc
pḥng trong thời gian từ tháng 7 cho đến tháng 12 năm 1972. Luật báo chí mới
được áp dụng để chính phủ có thể kiểm soát các cơ quan ngôn luận hữu hiệu hơn.
Cuộc bầu cử xă ấp của năm 1972 bị hủy bỏ. Thay vào đó các tỉnh trưởng được lệnh
cải tổ lại cơ sở địa phương và chỉ định các trưởng ấp và xă trưởng trong ṿng
hai tháng.
Những Thương Thuyết Đầu Tiên
Trên quan điểm quân sự, cộng sản thất bại nặng
nề trong cuộc tấn công Tết Mậu Thân năm 1968. Nhưng về quan điểm chính trị và
ảnh hưởng đối với tâm lư quần chúng, cuộc tấn công Tết Mậu Thân đem lại cho cộng
sản ưu điểm. Thắng hay bại, qua trận Tết Mậu Thân, quần chúng Mỹ thất vọng về
cuộc chiến ở Việt Nam. Khi đại tướng Westmoreland xin tiếp viện thêm hai trăm
ngàn quân cho chiến trường, giới quan sát đi đến nhận xét là cuộc chiến Việt Nam
khó giải quyết đơn thuần bằng vấn đề quân sự. Ngày 31 tháng 3, 1968, tổng thống
Johnson tạm ngưng oanh tạc từ vĩ tuyến 20 trở lên, và đề nghị một giải pháp ḥa
b́nh. Cùng ngày, tổng thống Johnson tuyên bố ông không ra tái tranh cử cho nhiệm
kỳ tổng thống sắp đến. Một tháng sau Bắc Việt đồng ư thương nghị ḥa đàm, với
cuộc họp đầu tiên vào ngày 10 tháng 5, 1968, giữa W. Averell Harriman và Xuân
Thủy. (2) Lần nói chuyện đó không đi đến đâu. Để thúc đẩy Bắc Việt thật sự
thương lượng và chứng tỏ thiện chí của Hoa Kỳ, tổng thống Johnson vào ngày
31/10, ra lệnh ngưng dội bom trên toàn lănh thổ Bắc Việt. Nhiều cuộc hội đàm
được diễn ra sau đó, nhưng không có một kết quả nào đáng kể sau một năm dài
thương nghị.
Cũng trong tiến tŕnh t́m giải pháp ḥa b́nh cho
Việt Nam, ngày 7 tháng 4, 1969, chính phủ VNCH đề nghị một giải pháp sáu điểm:
1. Cộng sản phải rút hết quân khỏi miền Nam.
2. Ngưng xử dụng căn cứ ở Lào và Cam Bốt.
3. Chủ trương ḥa hợp và đại đoàn kết dân tộc.
4. Sự thống nhất đất nước sẽ được thực hiện
trong tinh thần ḥa hợp.
5. Cần sự quốc tế kiểm soát để bảo đảm cộng sản
sẽ không xâm lấn trong tương lai.
6. Ân xá cho các phần tử cộng sản ở miền Nam
nếu họ tuyên thệ từ bỏ bạo động và tuân theo luật pháp. (3)
Một tháng sau, ngày 8 tháng 5, Mặt Trận Giải
Phóng Miền Nam đề nghị ngược lại một lập trường 10 điểm, nhằm chấm dứt chiến
tranh:
1. Tôn trọng chủ quyền quốc gia của Việt Nam
theo tinh thần hiệp định Geneva.
2. Hoa Kỳ và quân đội Đồng Minh phải tháo gỡ
quân cụ, vũ khí, và rút khỏi miền Nam vô điều kiện.
3. Vấn đề có mặt của các lược lượng quân sự ở
miền Nam sẽ do người Việt Nam tự giải quyết lấy.
4. Thiết lập một cuộc bầu cử trong tinh thần tự
do dân chủ để lập một quốc hội lập hiến và một chính phủ liên hiệp.
5. Trong thời gian chờ cuộc bầu cử tổ chức,
không phía nào được ép người dân theo chế độ của ḿnh.
6. Miền Nam sẽ theo một chính sách đối ngoại
trung lập và ḥa b́nh.
7. Sự thống nhất đất nước sẽ theo những giai
đoạn ḥa giải, không có sự can thiệp của ngoại quốc.
8. Hai bên sẽ tránh liên kết về quân sự với nước
ngoài trong khi chờ đợi sự thống nhất.
9. Vấn đề trao trả tù binh sẽ được hai bên giải
quyết.
10. Quốc tế sẽ kiểm soát Hoa Kỳ và Đồng Minh rút
quân khỏi Việt Nam.
Hai giải pháp có nhiều dị biệt. Những điểm chánh
là (1) VNCH nhấn mạnh điểm cộng sản phải rút quân khỏi miền Nam, trong khi cộng
sản đ̣i Hoa Kỳ và Đồng Minh rời Việt Nam vô điều kiện; (2) VNCH đề nghị một
chương tŕnh ḥa giải dân tộc, cộng sản th́ muốn một hiến pháp mới và một chánh
phủ liên hiệp (một chính phủ bất lợi cho VNCH); (3) Hai bên đều muốn có sự kiểm
soát của quốc tế. Nhưng cộng sản muốn quốc tế kiểm soát Hoa Kỳ và Đồng Minh rút
quân, VNCH muốn sự hiện diện của quốc tế như một bảo đảm cộng sản sẽ không tiếp
tục gây hấn. Sự dị biệt giữa hai giải pháp ḥa b́nh làm cho cuộc hội ngưng trệ
đến những tháng đầu năm 1970. Để thể hiện thêm thiện chí trong cuộc ḥa đàm, Hoa
Kỳ tuyên bố sẽ sẽ rút 25 ngàn quân khỏi Việt Nam cuối tháng 8, 1970, và sẽ thực
hiện kế hoạch Việt Nam hóa ngay. (4) Cộng sản trả đũa lập tức, tuyên bố sự thành
h́nh của một Chánh Phủ Cách Mạng Lâm Thời từ ngày 10 tháng 6, 1969.
Trong khi cuộc hội đàm kéo dài và không đi đến
đâu, ở Mỹ, sinh viên và hội đoàn tổ chức nhiều cuộc biểu t́nh phản đối chiến
tranh vào những tháng cuối của năm 1969. Trong khi đó, đối diện với những gia
tăng hoạt động quân sự của cộng sản, Hoa kỳ và VNCH mở một cuộc hành quân đánh
qua Cam Bốt vào ngày 29 tháng 4, 1970. Từ trước đến giờ, các căn cứ của cộng sản
nằm trên đất Cam Bốt được coi là bất khả xâm phạm. Trong cuộc hành quân này, vô
số vũ khí, quân trang và quân dụng của cộng sản bị tịch thu hay phá hủy. Tuy
cộng sản đang ra mặt thương lượng, nhưng họ tiếp tục xâm nhập người và vũ khí
vào Nam.
Vào ngày 8 tháng 2, 1971, quân đội VNCH mở cuộc
tấn công vào Hạ Lào với mục đích phá hủy các căn cứ hậu cần và binh trạm của
cộng sản thiết lập dọc theo đường ṃn Hồ Chí Minh. Cuộc tấn công qua Hạ Lào chỉ
thành công một phần, v́ thời tiết bất lợi và khả năng không vận bị giới hạn.
Trong khi đó, ở bàn hội nghị, cộng sản vẫn không chịu nhân nhượng với đề nghị
của họ. Đại sứ David K.E. Bruce, trưởng đoàn ḥa đàm, tuyên bố là trong hai năm
qua cộng sản chỉ dùng bàn hội nghị để tuyên truyền chứ không thật sự muốn t́m
một giải pháp ḥa b́nh. Đại sứ Phạm Đăng Lâm phiá VNCH cũng báo cáo về Saigon
tương tự.
Quân đội Hoa Kỳ tiếp tục rời Việt Nam theo
chương tŕnh giảm quân trong kế hoạch Việt Nam hóa như đă định. Bộ Tổng Tham Mưu
(BTTM) và Bộ Tư Lệnh Quân Viện Hoa Kỳ (MACV) hợp tác chặt chẽ để đạt được mục
tiêu chính trị của kế hoạch. Trong năm 1971, cộng quân tiếp tục pháo kích vào
thành phố và tấn công qua khu phi quân sự. Để trả đũa, Hoa Kỳ oanh kích trở lại
các mục tiêu quân sự ở miền Bắc. Nhưng chiến dịch dội bom không làm cuộc ḥa đàm
ở Ba Lê tiến triển thêm. Cuộc dội bom của Hoa Kỳ cũng không ngăn được Bắc Việt
xâm nhập và tích tụ nhiều lực lượng mạnh để chuẩn bị một cuộc tấn công qui mô
bắt đầu vào ngày 30 tháng 3, 1972. (5) Một tháng sau, cuộc ḥa đàm ở Ba Lê được
đ́nh hoăn.
Cuộc ḥa đàm "cởi mở" ở Ba Lê là như vậy. T́nh
trạng chúng ta đối diện ở Ba Lê giống như cuộc ḥa đàm giữa Hoa Kỳ và Bắc Hàn
gần hai mươi năm về trước. Trong hai hội nghị, cộng sản dùng giống một chiến
thuật "vừa đánh vừa đàm" để đạt được mục tiêu tương tự. Cho đến lúc Henry
Kissinger, cố vấn an ninh quốc gia của tổng thống Nixon, trực tiếp tham dự
thương thuyết bằng nhiều cuộc gặp gỡ bí mật với phía bên kia th́ cuộc ḥa đàm
mới chuyển hướng. Đối với Kissinger, cuộc chiến Việt Nam đă kéo dài quá lâu. Hai
bên không thể nào chấp nhận những quan điểm khác biệt để có thể cùng bỏ súng và
tin tưởng nhau, để đi đến một sự ḥa hợp. Mỗi bên đều nghi ngờ đối phuơng luôn
giấu một lá bài tẩy trong tay và sẽ xử dụng để lừa bên kia. Kissinger suy luận,
cách duy nhất để gây được ḷng tin với nhau là những liên lạc riêng. Kissinger
là người thấy được giá trị của kẻ trung gian trong các cuộc thương nghị. Tuy
không phải là một chuyên viên về vấn đề Đông Nam Á lúc bấy giờ, nhưng Kissinger
đă từng được TT Johnson ủy nhiệm việc liên lạc bí mật đầu tiên với đại diện
ngoại giao của Bắc Việt là Mai Văn Bộ qua trung gian của hai người Pháp mà
Kissinger quen biết. (6)
Khi Nixon trở thành tổng thống, Kissinger, nay
đă thành cố vấn an ninh quốc gia, thuyết phục Nixon cho ông ta tiếp tục đường
lối ngoại giao bí mật. Được sự ưng thuận của Nixon, Kissinger và Xuân Thủy gặp
nhau lần đầu tiên vào tháng 8, 1969, ở tư gia của Jean Sainteny ở Ba Lê. Sau đó,
từ tháng 2 cho đến tháng 4, 1970, Kissinger và Lê Đức Thọ bí mật gặp nhau bốn
lần, nhưng không đem lại một tiến triển nào. (7) Trong lần nói chuyện vào tháng
9, 1970, Kissinger đề nghị Hoa Kỳ không c̣n đ̣i hỏi một cuộc rút quân song
phương. Thay vào đó, Kissinger đề nghị một giải pháp đ́nh chiến tại chỗ. Phiá
cộng sản th́ muốn Hoa Kỳ ngưng trợ giúp VNCH và thay chánh phủ đó bằng một chánh
phủ liên hiệp như những điều kiện tiên quyết cho giải pháp ḥa b́nh. Nói như vậy
là Hoa Kỳ phải đứng vào vị trí bảo đảm cho những hoạt động của cộng sản ở miền
Nam được tiếp tục để được rút quân ra khỏi cuộc chiến trong danh dự. Hoa Kỳ đă
nhân nhượng nhiều trong những lần thương nghị, nhưng đối với nhiều đ̣i hỏi vô lư
của Bắc Việt, cuộc nói chuyện bí mật giữa hai bên bị bế tắc.
Sau hai trận hành quân đánh qua Cam Bốt và Hạ
Lào, Hoa Kỳ tiếp tục nhượng bộ cộng sản với một đề nghị mới gồm hai điểm: (1)
Hoa Kỳ sẽ rút quân sáu tháng sau ngày hai bên đồng ư đi đến một thỏa hiệp. (2)
Tổng thống thống Thiệu sẽ từ chức một tháng trước ngày có cuộc tổng tuyển cử.
Bắc Việt từ chối đề nghị đó trong lần nói chuyện vào ngày 3 tháng 5, 1971. Trong
năm lần gặp tiếp theo vào tháng 6, 7 và 8, tất cả các đề nghị mới của Hoa Kỳ đều
bị từ chối, dù Hoa Kỳ cố gắng thay đổi theo ư muốn của cộng sản. Đến lần nói
chuyện vào tháng 9 th́ Hoa Kỳ mới hiểu ư định thật sự của cộng sản: Họ muốn Hoa
Kỳ trao miền Nam cho họ trước khi Hoa Kỳ rút quân. Phải cần đến ba năm dài
thương lượng Hoa Kỳ mới thấy được ư đồ của cộng sản! Cũng trong lần nói chuyện
đó, cộng sản nhận thấy Hoa Kỳ muốn cố gắng t́m một giải pháp để chấm dứt chiến
tranh, chứ không chỉ t́m một hiệp định chấm dứt chiến tranh như một che đậy cho
sự đầu hàng. (8)
Ngày 20 tháng 3 năm 1972 Hoa Kỳ đề nghị hai bên
tiếp tục thương thuyết lại. Bắc Việt đồng ư, nhưng sau đó xin đ́nh hoăn đến ngày
15 tháng 4. Hoa Kỳ lại đề nghị ngày họp mới là 24 tháng 4. Chưa nhận được trả
lời từ phía cộng sản th́ ngày 31 tháng 3, 1972, cộng sản tấn công qui mô trên
toàn lănh thổ VNCH. Theo tôi nghĩ, qua sự che giấu khéo léo, cộng sản đă giữ
được bí mật ngày giờ của cuộc tấn công, dù họ đă hoạch định và chuẩn bị cuộc tấn
công ngay sau lần nói chuyện cuối cùng của năm 1971.
T́nh h́nh quân sự ở miền Nam vào tháng 4 năm
1972 nguy ngập đến độ Hoa Kỳ lo sợ VNCH có thể thất thủ. Ngày 2 tháng 5, Lê Đức
Thọ và Kissinger trở lại bàn hội nghị. Đối diện với những diễn tiến quân sự
không được khả quan ở miền Nam, Hoa Kỳ đề nghị nếu Bắc Việt ngưng tấn công, đ́nh
chiến, và trao trả tù binh, Hoa Kỳ sẽ rút quân trong ṿng bốn tháng. Lê Đức Thọ
lập tức bác bỏ đề nghị đó, và quyết liệt muốn Hoa Kỳ thay chính phủ VNCH bằng
một chính phủ liên hiệp. Với những đỏi hỏi vô lư như vậy, Hoa Kỳ cho Bắc Việt
biết đề nghị của họ không thể nào được chấp nhận. Sau đó Hoa Kỳ gia tăng cường
độ oanh tạc miền Bắc và phong tỏa hải cảng Hải Pḥng và các thủy đạo quan trọng
của Bắc Việt. Qua sự can thiệp của Nga và Trung Cộng, hai bên trở lại thương
lượng với nhau vào những ngày 1, 14, và 19 tháng 8, 1972. Trong những lần hội
đàm đó, tuy cộng sản vẫn muốn thấy Hoa Kỳ ép tổng thống Thiệu từ chức trước khi
nói đến chuyện ngưng bắn, thái độ của họ trở nên ḥa hoăn hơn. Họ công nhận Việt
Nam có hai chính phủ, hai quân đội và một thực thể chính trị thứ ba: Chính Phủ
Cách Mạng Lâm Thời của cộng sản ở miền Nam được coi như ngang hàng chính phủ
VNCH.
Sửa Soạn Ngưng Bắn
Tiến sĩ Kissinger đến Saigon gặp tổng thống
Thiệu ngày 16 tháng 8, 1972. Kissinger nói cho tổng thống Thiệu về những áp lực
chính trị ở nội địa Hoa Kỳ, và những áp lực này có thể ảnh hưởng đến cuộc bầu củ
tổng thống như thế nào. Kissinger đồng thời lập lại sự cương quyết của tổng
thống Nixon đi t́m một giải pháp ḥa b́nh cho chiến tranh Việt Nam. Ngày 11
tháng 9, 1972, Kissinger và Lê Đức Thọ gặp lại ở Ba Lê. Nhưng trong cuộc họp lần
này tất cả sự thỏa thuận đă có từ những lần trước được viết ra thành văn kiện.
Sự thỏa thuận, nói một cách tổng quát là: V́ Việt Nam có hai chính phủ, hai quân
đội, và nhiều lực lượng chính trị khác, nên nếu đi đến một chính phủ ḥa hợp ḥa
giải th́ điều này phải được thực hiện bằng một giải pháp hoà b́nh, và hai bên
tránh t́m cách triệt hạ nhau. VNCH sẽ không bị cưỡng ép theo một chế độ thân
cộng hay thân Mỹ. Như vậy, lần đầu tiên trong cuộc ḥa đàm, cộng sản bỏ ư định
yêu cầu Hoa Kỳ thay thế chính phủ VNCH bằng một chính phủ thân cộng. (9)
Lần gặp vào ngày 26 tháng 9, Bắc Việt thêm vào
bản thỏa hiệp một Hội Đồng Ḥa Hợp Ḥa Giải Quốc Gia. Với nhiều tiến triển khả
quan xảy ra cho cuộc ḥa đàm, mọi người hy vọng ḥa b́nh sẽ được thực hiện trong
những ngày sắp đến. Ngày 8 tháng 10, 1972, Kissinger trở lại thương lượng tiếp.
Đó là lần thứ 19 Kissinger băng qua Đại Tây Dương để hội đàm với Lê Đức Thọ. Bắc
Việt và Hoa Kỳ thỏa thuận với nhau qua một bản dự thảo bằnh Anh ngữ, trong đó
Bắc Việt đồng ư coi vấn đề chính trị và quân sự là hai vấn đề khác nhau và phải
được giải quyết riêng rẽ; Hai bên đồng ư ngưng bắn tại chỗ; Và vấn đề chính trị
của miền Nam sẽ được giải quyết bởi hai miền. Như vậy, bản dự thảo kết thúc một
cuộc đối thoại dài mấy năm trời của hai người điếc. (10) Tuy nhiên bản dự thảo
c̣n nhiều chi tiết cần được bổ túc thêm. Sơ thảo của bản hiệp định giữa
Kissinger và Lê Đức Thọ bao gồm chín điểm:
1. Hoa Kỳ tôn trọng chủ quyền, lănh thổ và độc
lập của Việt Nam.
2. Cuộc ngưng bắn sẽ được thực hiện hai mươi bốn
giờ sau khi hiệp định có hiệu lực. Quân đội Hoa Kỳ sẽ rút khỏi miền Nam trong
ṿng 60 ngày.
3. Tất cả tù binh sẽ được trao trả trong ṿng 60
ngày.
4. Thành lập một cơ cấu hành chánh gọi là Hội
Đồng Ḥa Hội hợp Ḥa Giải Quốc Gia, gồm ba thành phần, để tổ chức cuộc bầu cử.
5. Sự thống nhất VN sẽ được thực hiện từng phần
qua phương cách ḥa hợp.
6. Một Ủy Ban Kiểm Soát và Giám Sát Quốc Tế sẽ
được thiết lập.
7. Tổ chức một hội nghị quốc tế trong ṿng 30
ngày để bảo đảm ḥa b́nh ở Việt Nam.
8. Tất cả các lực lượng hứa sẽ tôn trọng độc
lập, chủ quyền và lănh thổ của Lào và Cam Bốt.
9. Hoa Kỳ sẽ góp phần vào công cuộc tái thiết
hậu chiến ở miền Bắc và Đông Dương.
Được sự khuyến khích của tổng thống Nixon,
Kissinger gặp lại Lê Đức Thọ hai ngày 9 và 10 tháng 10, mỗi ngày 16 tiếng để
tiếp tục thương lượng. Một số dị biệt của hai phía được giải quyết, và cả hai đi
đến một thời khoá biểu thực thi hiệp định: Hoa Kỳ ngừng oanh tạc và ngừng thả
ḿn phong tỏa Bắc Việt vào ngày 18; Sau khi được tổng thống Thiệu chấp nhận, Hoa
Kỳ và Bắc Việt sẽ kư bản thỏa hiệp ngày hôm sau, 19 tháng 10, 1972.
Bản hiệp định chính thức sẽ được bốn bên, VNCH,
Bắc Việt, Chánh Phủ Cách Mạng Lâm Thời, và Hoa Kỳ, kư tại Ba Lê vào ngày
26/10/1972. Và cuộc ngưng bắn sẽ được thi hành vào ngày, 27/10.
Mọi việc tiến triển tốt đẹp. Hai bên muốn thấy
cuộc ngưng bắn xảy ra trước ngày bầu cử tổng thống Hoa Kỳ. Bắc Việt sốt sắng
hơn, v́ họ nghĩ tổng thống Nixon sẽ không nhân nhượng nhiều sau khi được tái đắc
cử. Tin tức của cuộc mật đàm giữa Lê Đức Thọ và Kissinger được chuyển đến đại
diện của VNCH theo thường lệ. Tuy nhiên đại diện VNCH không biết ǵ về nội dung
của bản hiệp định đang được trao đổi qua lại giữa Hoa Kỳ và Bắc Việt, hay là
thời khóa biểu thực thi hiệp định đó. Tiến sĩ Kissinger tin tưởng ông có thể
thuyết phục chính phủ VNCH chấp nhận hiệp định ông thương lượng với Bắc Việt.
Nhưng một bất ngờ xảy ra làm đ́nh hoăn lịch tŕnh của bản hiệp định: Ngày 11
tháng 10, toà đại sứ Pháp ở Hà Nội bị thiệt hại trong cuộc dội bom của Hoa Kỳ.
Đại sứ Pháp, Pierre Susini bị thương nặng. Khi Lê Đức Thọ phản đối với
Kissinger, Hoa Kỳ đă ngừng oanh tạc. (11) Hai bên soạn lại một thời khóa biểu
mới: Ngày 21 ngừng dội bom; ngày 22 kư bản hiệp định sơ thảo tại Hà Nội; và ngày
30/10 là ngày chánh thức kư bản hiệp định tại Ba Lê.
Chú Thích Chương 2
1. Lần đầu tiên trong cuộc chiến, Bộ Tổng Tham
Mưu không c̣n quân tổng trừ bị khi hai sư đoàn Dù và TQLC hành quân ở Vùng I.
T́nh trạng trên được cải thiện sau 1972 (Xem tiểu mục tổ chức quân lực VNCH ở
Chương 4) (chú thích của tác giả).
2. Theo Larry Berman trong No Peace, No Honor,
trang 23, phái đoàn Hoa Kỳ và VNCH đến Paris ngày 9 tháng 5, và nói chuyện với
Bắc Việt lần đầu vào ngày 13 tháng 5, 1968 (chú thích của dịch giả).
3. Cùng ngày, tổng thống Thiệu đọc một diễn văn
trước quốc hội nói đến lập trường sáu điểm này. Đọc Đoàn Thêm, 1969: Việc Từng
Ngày, trang 119.
4. Trên thực tế Hoa Kỳ đă bắt đầu giảm thiểu số
quân có mặt tại Việt Nam từ tháng 7, 1969. Khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng
8, 1969, Hoa Kỳ "tái phối trí" 25 ngàn quân. Xem Jeffrey Clarke, Advice and
Support: the Final Years, Phụ Bản C, trang 524 (chú thích của dịch giả).
5. Bộ tư lệnh MACV biết điểm tụ quân và kế hoạch
tấn công của Bắc Việt từ tháng 1, 1972. Đại tướng Abrams và Tổng Tham Mưu Trưởng
Liên Quân, Đô đốc Thomas Moore, xin lệnh của Nixon và Henrry Kissinger dùng B-52
phá hủy các điểm tập trung quân và xe tăng của địch, nhưng bị từ chối ba lần.
Nixon và Kissinger muốn cho Bắc Việt tấn công trước rồi mới phản ứng. Đọc Lewis
Sorley, A Better War: The Unexamined Victories and Final Tragedy of America's
Last Years in Vietnam (Harvest Books: New York, 1999), trang 307-321; Dale
Andradé, Trial by Fire: The 1972 Easter Offensive, America's Last Vietnam Battle
(Hippocrene Books: New York, 1995) trang 24-30; Philip B. Davison, Vietnam at
War: The History 1946-1975 (Oxford University Press: Oxford, 1988) trang 669;
Ngô Quang Trưởng, The Easter Offensive of 1972 (Center of Military: Washington,
D.C., 1980), trang 9-14. Hai tác giả Lewis Sorley và trung tướng Philip Davison
là sĩ quan t́nh báo cao cấp của CIA và MACV (chú thích của dịch giả).
6. Tác giả Cao Văn Viên muốn nói đến hai trung
gian người Pháp tên Hertbert Marcovich và Raymond Aubrac, mà Kissinger nhờ đi Hà
Nội để nhắn đề nghị của tổng thống Johnson với Hồ Chí Minh vào cuối tháng 7,
1967. Marcovich là bạn của Kissinger, Aubrac là bạn của Marcovich; Aubrac quen
thân với Hồ Chí Minh từ năm 1946. Kissinger liên lạc với Aubrac qua Marcovich.
Sau lần liên lạc ở Hà Nội, tất cả các liên lạc về sau xảy ra ở Ba Lê giữa Mai
Văn Bộ và Aubrac. Xem David Kraslow và Stuart H. Loory, The Secret Search for
Peace in Vietnam (Vintage Books: New York 1968), trang 219-224. Cộng sản Việt
Nam viết về những hội họp bí mật này trong, Lưu Văn Lợi và Nguyễn Anh Vũ, Tiếp
Xúc Bí Mật Việt Nam-Hoa Kỳ Trước Hội Nghị Paris (Hà Nội: Quân Đội Nhân Dân,
2000) (chú thích của dịch giả).
7. Tất cả chi tiết về những lần nói chuyện bí
mật giữa Henry A. Kissinger và Lê Đức Thọ được trích theo quyển Kissinger
(Boston-Toronto: Little, Brown and Co., 1974) của Bernard Kalb và Marvin Kalb
(ghi chú của tác giả).
8. Kissinger, tr. 183-184 (ghi chú tác giả).
9. Trong lần mật đàm ngày 12 tháng 7, 1971, Lê
Đức Thọ nằn nỉ Hoa Kỳ phải thay chính phủ Nguyễn Văn Thiệu bằng một chính phủ
khác trong kỳ bầu cử tháng 10 năm 1971. Có lúc Lê Đức Thọ nhắn với Kissinger là
"...có nhiều cách để thay Thiệu nếu quí ông muốn hạ bệ hắn [Thiệu]." Kissinger
hiểu Lê Đức Thọ muốn nói đến chuyện ám sát. Xem Larry Berman, sách đă dẫn, trang
106-109; Trong The Palace File của Nguyễn Tiến Hưng và Jerrol L. Schecter, trang
80-81 cũng có bàn đến chuyện ám sát đó (chú thích của dịch giả).
10. Marvin Kalb và Bernard Kalb, sách đă dẫn,
trang 354 (chú thích của tác giả).
11. Marvin Kalb và Bernard Kalb, sách đă dẫn,
trang 359, 361 (chú thích của tác giả).
