Quê Hương chưa bao giờ đến
Nguyễn Mạnh Trinh
Vỉa hè Đà Nẵng xưa
Với Đà Nẵng, tôi là người khách lạ. Khi c̣n ở lính, có vài lần tôi biệt
phái ra nơi ấy, mỗi lần nửa tháng. Thời gian như thế với công việc tất
bật không để tôi có thể làm thân, làm quen với Đà Nẵng. Thành phố ấy
chưa đủ để tôi có một t́nh thân như với Pleiku, với Nha Trang. Những lần
biệt phái kéo dài ra với nỗi mong đợi trở về. Dù, ở đây tôi cũng có
nhiều bè bạn và đối đăi cũng khá chí t́nh ăn chơi đủ món. Là khách, nên
được chào đón, được tiếp đăi tận t́nh. Chúng tôi có cái sướng là đi đến
bất cứ phi trường nào cũng có bạn bè cùng khóa lo lắng cho mọi chuyện từ
cái ăn cái ở đến cả việc nhậu nhẹt du hí. Đến Đà Nẵng, cũng không ngoài
thông lệ ấy...
Mỗi lần máy bay lượn quanh mấy ngọn Ngũ Hành Sơn để thấy bờ biển sóng
đánh trắng bờ, tôi nh́n những nhà cửa, đường phố phía dưới như một nơi
chốn nào xa lạ. Và công việc ở biệt đội đă cuốn hút đi những ngày tháng.
Có những buổi trưa, dưới cái nóng hầm hập của phi đạo, nghe tiếng phi cơ
gầm rú, nh́n thấy bom đạn dưới cánh, thấy trời xanh tự nhiên biền biệt
hơn và bâng khuâng như tưởng ḿnh đang là một cánh chim bay lượn. Nhưng,
mỗi người mỗi việc, chiến tranh vẫn là một môi trường thử thách con
người. Đi không ai t́m xác rơi hay cần cù dưới đất như đời kiwi cũng c̣n
tùy định mạng mỗi người….
Lúc đó, với đất Đà Nẵng và người Quảng Nam, tôi thực sự là một khách
lạ! Tôi như một người đứng ngoài, ghé thăm giây lát rồi đi. Mặc dầu cũng
có lúc lang thang khuya khoắt với bạn bè, có lúc cũng đứng thơ thẩn dưới
hàng cây kiền kiền bóng rợp để nh́n theo những tà áo dài trắng Hồng Đức,
Nữ Trung Học...
Thế mà, mấy chục năm sau, khi sang sinh sống ở xứ người, th́ nơi chốn ấy
lại quen thuộc với tôi. Mấy “văn hữu“ Quảng Nam thường gọi tôi là chàng
“rể Quảng Nam”. Những buổi sáng cuối tuần trời lành lạnh như hôm nay,
ngồi bên cạnh những khuôn mặt “Đà Nẵng chay”, thấy ḿnh có một mối liên
hệ nào đó. Tự nhiên, tôi có cảm giác ḿnh có thêm một quê hương mới “quê
vợ“, dù nơi chốn ấy tôi chưa bao giờ đặt chân đến. Tôi hay nghe vợ tôi
kể về cảnh thổ quê quán với những người trong thân tộc chỉ nghe tên mà
chưa bao giờ gặp mặt.
Không biết có phải “yêu nhau yêu cả đường đi, ghét nhau ghét cả tông chi
họ hàng“ không mà tôi hay tưởng tượng về quê vợ ấy với tất cả những nét
đẹp hồn hậu và mong muốn rằng có một ngày ḿnh sẽ về thăm nơi ấy… Hồi
c̣n độc thân, tôi đă có Hà Nội quê hương trong trí tưởng th́ khi lập gia
đ́nh tôi lại có một quê hương trong trí tưởng thứ hai, Khi trước, tôi
đọc thơ văn trong sách vở về Hà Nội thích thú thế nào th́ sau này tôi
đọc thơ văn về Quảng Đà cũng thấm thía như vậy...
Tôi biết có một người bạn văn, cũng rất yêu quê hương xứ Quảng. Anh làm
thơ, những bài thơ kư tên Luân Hoán, viết về những nơi chốn không thể
nào nḥa phai trong kư ức. Anh viết văn, những ḍng hồi kư đằm thắm
thiết tha bày tỏ nỗi niềm của một người con dân xứ Quảng lúc nào cũng
luyến nhớ nơi chôn nhau cắt rốn của ḿnh. Đọc tác phẩm anh vừa in xong,
cuốn sách ”Quá Khứ Trước Mặt”, tự nhiên tôi thấy ḿnh gần gũi anh thêm
và chia sẻ với nhau những tâm cảm của những người cùng chung ư nghĩ.
Đêm hôm nay trời mưa. Một đêm thứ bảy êm ả nghe những hạt mưa rơi rơi
trên mái sao nghe ḷng thoải mái lạ. Sáng mai không phải dậy sớm, không
phải lái xe đến sở trong lúc trời đất c̣n mù sương tha hồ mà ngủ nướng.
Cầm cuốn sách c̣n thơm mùi mực trên tay, nằm cạnh người vợ thương yêu,
đọc vài trang rồi lại nghe kể về kỷ niệm để thấy quê hương sao nghe gần
gũi quá. Tại sao, trong khung cảnh đêm mưa như thế này, quá khứ lại đến
gần trong cái bềnh bồng vô thức của hiện tại? Những trang sách giở ra,
để cái trí tưởng tượng vút cao lên mơ mộng, để thấy trong cái dân dă quê
mùa có nét đẹp chân thực của cuộc sống một thời hoa mộng cũ xưa. Tôi đọc
những ḍng chữ Luân Hoán viết về quê nội của anh mà cũng là làng bên
cạnh của quê vợ tôi với nhiều cảm xúc:
“…nằm cách trung tâm thành phố Đà Nẵng, về hướng nam khoảng mười một cây
số, tính theo đường trải nhựa, cộng với đường đất, quê nội tôi là một
làng quê xinh xắn, bốn mùa ấm áp tiếng chim
Làng được mang tên Liêm Lạc, ư chừng muốn khoe khoang cái bản tính liêm
khiết lẫn lạc quan của người dân trong làng. Những đường gió lạnh, những
mùa nước lớn, hàng năm vẫn không quên ghé thăm, nhưng con đất hiền ḥa,
h́nh như đă bao đời vẫn chưa hao hụt, sứt mẻ. Ngọn mạ xanh vẫn theo chân
tháng ngày thành nhánh lúa, thành hạt gạo, thành cọng rơm, thành gốc rạ,
khoan thai thầm lặng, thật là thương…
...Thời đó, có một ngày, từ một điểm đứng trên quốc lộ một, cũng như
nhiều người khác, em phải luồn ngang ḷng chợ Miếu Bông để đến một con
sông nhỏ, cách chợ chẳng bao xa. H́nh như đôi guốc quia xanh của em đă
có người xách hộ. Và đôi tay lưỡng lự níu đôi tay run run bước lên đ̣
Ḍng sông trong vắt. Nước rỉ ra hát theo làn gió nhẹ. Mùa hạ đang vào
tháng thứ hai. Những chùm rong xanh mảnh khảnh bơi quanh đùa ghẹo vài
cụm hoa súng tím. Trời xanh bát ngát. Những tấm mây trắng không bay, rủ
rê bầu trời lặn sâu vào ḷng sông. Cô lái đ̣ nghiêng nghiêng nón gật đầu
cười mỉm. Cái ghe se sẽ tṛng trành thong thả rướn ḿnh. Tôi tḥng hai
tay xuống nước. lỡ dại làm trôi mùi hương của em mà chẳng thể vớt được
một lọn mây nào. Tay chèo dù gượng nhẹ đến đâu, mái dầm cũng cắt nước
thành những sợi dài. Trời mây chợt không thấy bóng ḿnh trong khoảnh
khắc. Rồi chúng ta lên bờ. Rồi chúng ta lội bộ.
Quê nội tôi như em đă thấy. Những lũy tre xanh, những hàng cây găng rậm
lá. Tất cả chúng đứng chỉnh tề một hàng dọc nắm chặt tay nhau chạy theo
bờ của một con đường ṃn. Sát chúng là ḍng thủy lợi lưng lửng nước rúc
rích chảy. Mặt đường, đất sét chai cứng, lỗ chỗ những dấu chân trâu
nhưng cũng đủ rộng ḷng nuôi một ít cỏ gà lẫn lộn cùng cỏ may cong đầu
theo chiều gió. Và sát mép đường bên kia là ruộng lúa đang độ thanh
xuân.
Em bước đi không khó nhưng cũng chẳng dễ dàng. Ngay từ lúc bàn chân hôn
hương đất đầu làng, chắc em đă thấy sừng sững khỏi đầu những hnag tre,
màu ngói nâu đen cao ngất. Rồi từ ngă rẽ trước nhà ông Hội Du, rầm nh́n
của em bắt gặp hai cái cổng gạch lem luốc vàng. Và chẳng mấy chốc, em
bước lên những viên gạch lót đường dẫn vào cổng sân. Hồ cau nằm giữa hai
lối đi này, không mênh mông nhưng chẳng hẹp hơn một hồ bơi tân tiến. Đàn
chột dột, dễ chừng có tới trăm con, vừa gọi nhau vừa chuyền qua những
tàu cau lấp lánh nắng vàng. Chúng nhắc nhở nhau chào khách đến , mừng
người đẹp thị thành, chẳng phải mê trai mà theo về chỉ v́ ṭ ṃ muốn
biết cái ổ của người ḿnh lỡ thương đă từng ở ngót ba năm” (LH- Quá Khứ
Trước Mặt)
Luân Hoán đă tả về quê ḿnh thơ mộng đẹp đẽ như thế. Chữ Em, ở đây có
thể là nàng thơ của thi sĩ. Nhưng sao tôi lại cứ tưởng tượng đó là những
bước chân của chính vợ tôi về thăm lại quê hương. Cảnh xứ quê th́ phần
đông đều giống nhau nhưng dường như mỗi ngơ hẻm, mỗi góc vườn đều có
riêng những hơi thở, những cuộc sống, thầm lặng nhưng thật nhiều gợi
nhớ. Vợ tôi tiếc rằng hồi ø trước lúc c̣n dạy Việt văn ở quê nhà, sao
không có những đoạn văn óng ả như thế này để cô gíao và học tṛ cùng
chia sẻ với nhau ḷng yêu đất nước quê hương tiềm tàng trong tâm thức.
Quê vợ tôi là làng Mân Quang cách làng Liêm Lạc của Luân Hoán một ḍng
sông nhỏ có con đ̣ nối liền. Nhà bên vợ tôi ở ngay con đường dốc từ bến
đ̣ đi ra nằm cạnh bờ sông. Nếp nhà ngói với những hàng cau, và vườn cây
ăn trái có chuồng chim bồ câu ở phía sau là những h́nh ảnh tôi tưởng
tượng ra qua lời kể của nàng. Nhưng qua chiến tranh, nơi đây là chốn
chiến trường tàn khốc và biết bao nhiêu là bom đạn đă trút xuống và tàn
phá nơi này thành b́nh địa. Lúc ấy, cả gia đ́nh vợ tôi đă ra Đà Nẵng, mà
người dân quê ở đó gọi là Hàn, để sinh sống và tránh nạn đao binh. Sau
năm 1975, trở về nơi xưa cũ th́ chỉ c̣n là những g̣ đống hoang vu đầy cỏ
lau hoang phế.
Tôi đọc những câu thơ Luân Hoán và h́nh như cảm thấy có một chút ǵ chia
sẻ về quê hương trong những câu thơ như:
“Bay vù về chợ Miêu Bông
ai mua tôi bán chút ḷng vân vi
chẳng biết mua lại những ǵ
vói tay vẫn đọt xuân th́ hôm xưa
hái thành chùm nắng chùm mưa
rồi thành chùm nhớ đong đưa chùm buồn
cất vào ḷng ủ mùi hương
cho ấm lỗ rún , cái xương cuối đời
trẻ, già tôi vẫn là tôi
nằm, ḅ, chạy, nhảy, đứng ngồi... nhớ thương…”
Chợ Miêu Bông (hay Miếu Bông tôi không rơ) là một chợ nhỏ mà vợ tôi kể
là chỉ họp có buổi sáng mỗi ngày. Một cái nhà lồng lợp tôn lớn và ở dưới
là những qúan sạp xếp hàng theo kiểu chợ búa ngày xưa và thực ra cũng
chẳng có ǵ đặc biệt. Nhưng ở đó chính là nơi mà vợ tôi đă mua những
cuốn vở kẻ hàng đầu tiên sửa soạn cho lớp mẫu giáo và pha những b́nh mực
tím đầu tiên của tuổi học tṛ. Xem những h́nh ảnh xưa, một cô bé tóc
ngắn đứng bên cạnh cánh cổng tre, thời gian như trở về lại một thời kỳ
nào tuy xa nhưng lại gần gũi thân mật..
Có người bạn văn quê quán ở Hội An mỗi khi gặp tôi lại hỏi đă viết về
Mân Quang, quê vợ của tôi chưa? Tôi thấy ḿnh như người đang mang một
món nợ. Thực t́nh, tôi muốn viết nhưng dường như không đủ khả năng để
diễm tả tâm cảm của ḿnh. Ai mà không yêu mến quê hương. Ai mà không có
lúc nh́n về một nơi chốn bây giờ đă xa trong thực tế nhưng lại gần trong
tâm tưởng…
Đêm nay, giữa cơn mưa xứ người, nghe hạt mưa tưởng như tiếng tầu tiêu
nhỏ giọt ở quê xa, ḷng bỗng nhiên cảm khái. Những cơn mưa. Ôi! Những
cơn mưa trong đời ta. Mưa quê hương. Mưa xú người. Mưa nhớ nhung. Mưa
hiu hắt. Mưa buồn như một bản nhạc sầu nhưng cũng vui như bước chân thuở
nào bên người t́nh rộn ră. Mưa. Cơn mưa nhớ nhà của Thái Tú Hạp như viết
giùm cho ai, cho những người đang lưu lạc ở bốn phương trời :
“Cơn mưa chợt thức hồn ta dậy
đôi nhánh tay gầy phố lạnh xưa
con nước mùa đông sầu thảm đó
phủ kín đời em trong tiếng mưa
cơn mưa có phải là hơi thở
thổi mấy từng cao gió cuốn theo
cho ta thấy lại ḍng sông trắng
thấy lại đời trôi dạt mấy bờ.
Có phải chiều nay ray rứt nhớ
Gió thổi vừng trăng trong mắt em
Cơn lụt như chiều ta tiễn biệt
cho một lần thôi đá lệ mềm..”
Làm thơ, là bước chân của kẻ xa quê trở vế. Đêm mưa xứ người ấm cúng
trong pḥng mà sao nghe lạnh buốt trong thân. Không phải là kẻ trong
chăn ấm mơ ngoài sương gió của những người mơ mộng mà chính là phút
hướng vọng về một nơi chốn quá đỗi thân t́nh.
“...tiếng mưa xé nát hồn viễn khách
em hát giùm ta khúc nhạc sầu
cho ta khua hết trong tiềm thức
hàng vạn chiều mưa phủ đớn đau
mưa ở quê nhà mưa núi thẳm
mưa rừng sâu nghiệt ngă tai ương
mưa hải đảo kiếp đời lưu lạc
mưa nhạt nḥa biệt tích cố hương
đêm ch́m khuất lời kinh cầu nguyện
thắp cho nhau chút nắng đầu non
mưa lấp lánh hoa vàng luống cải
xuân lại về một dạ sắt son”
Quảng Nam đất cầy lên sỏi đá. B́nh thường, cây lúa đă chưa nuôi nổi con
người huống chi những lúc thiên tai hạn hán. Năm nay con băo Xingsane
thổi qua tàn phá một vùng rộng lớn từ Quảng B́nh, Thừa Thiên vào đến Qui
Nhơn, Tuy Ḥa. Nhưng chịu hậu quả nặng nề nhất vẫn là Quảng Nam Đà Nẵng,
Sau băo dữ là lũ lụt. Nước các con sông dâng cao đến mức nguy hiểm tàn
phá ruộng vườn. Hàng trăm ngàn người phải chịu cảnh màn trời chiếu đất,
cơm không đủ ăn áo không đủ che rét. Quê vợ tôi chắc không thoát khỏi
tai ương ấy. Gọi điện thoại về Đà Nẵng nghe tin nhà của anh này bị sâp,
nhà của chị kia bị tốc mái và biết bao nhiêu người trong quê phải chịu
cảnh cơ hàn. Trong ṿng thân tộc, gửi về chút ít để đỡ cơn nghặt nghèo
nhưng làm sao đầy đủ được. Thành ra chỉ cầu Trời khấn Phật để có nhiều
người góp công góp của cứu trợ. Đă có rất nhiều chương tŕnh quyên góp,
mong sao những người cần cứu trợ được chút ít để không phải qua những
tay đầu nậu chận bớt của những tên quyền thế… Nam mô cứu khổ cứu nạn…
Nguyễn Mạnh Trinh
Tặng Kim Âu
Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc t́nh.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lư tŕnh.
Thảo Đường Cư Sĩ.
