tuongtan

CUỘC TƯƠNG TÀN

* truyện ÐỖ HÙNG

Nghĩ thân phù thế mà đau

Bọt trong bể khổ bèo đầu bến mê...

Nguyễn Gia Thiều.

Năm Ất Tỵ 1545. Thái Sư Hưng Quốc Công Nguyễn Kim trên đường tiến quân ra Bắc Hà bị hàng tướng nhà Mạc Dương Chấp Nhất đánh thuốc độc chết tại Yên Mô Ninh Bình. Cái chết của ông như bậc thang đưa người con rể Trịnh Kiểm lên nắm binh quyền, chỉ huy đoàn quân trung hưng nhà Lê. Con đường hoạn lộ thênh thang chính Trịnh Kiểm cũng không ngờ. Kiểm nghĩ giản dị là nhờ ngôi mộ kết của thân mẫu, ứng vào điềm con cháu sau này đại phát.

Trịnh Kiểm người làng Sóc Sơn huyện Vĩnh Lộc Thanh Hóa. Mồ côi cha, xuất thân nghèo khổ, thuở nhỏ đi chăn trâu, lớn lên làm nghề đốn củi nuôi mẹ già. Cuộc sống tối tăm cơ hàn. Kiểm chí hiếu có khi nhịn đói nhường cơm cho mẹ. Người mẹ thèm thịt gà, Kiểm túng thế làm liều, ăn trộm gà của láng giềng cung phụng. Sau việc lộ, láng giềng căm giận lừa hôm Kiểm vào rừng, bắt người mẹ dìm chết dưới vực sâu.

Trịnh Kiểm về không thấy mẹ, ra sức tìm kiếm. Hôm sau, vực nơi người mẹ chết mối đùn thành gò cao. Có cụ già thương tâm cho Kiểm hay chuyện, tìm lời an ủi: Ngươi nay tuổi ba mươi ngoài, lại gặp cảnh bi thương, xót xa quá đỗi. Ta thấy ngươi có sức, có võ nghệ, có chí khí, há chịu sống côi cút hèn mọn? Theo ta, ngươi nên bỏ xứ ra đi lập công danh cho vinh hiển với đời. Ta nói thật, ngôi mộ mẹ ngươi đại kết, trong cái rủi nhiều khi có cái may. Biết đâu chính ngươi hoặc con cháu mai sau có cơ vượng phát.

Nghe lời khuyên, Kiểm dằn lòng không tìm cách trả thù. Hôm sau, Kiểm khóc lạy trước mộ mẹ rồi bỏ làng ra đi.

Trịnh Kiểm tìm đường sang Sầm Châu, xin gia nhập đoàn quân trung hưng. Kiểm tỏ ra là người khoan hòa, nói năng từ tốn, làm việc tận tụy không nệ gian nguy nên được đồng đội quý mến.

Thời gian sau, chính Thái Sư Nguyễn Kim nhận ra chàng trai Trịnh Kiểm ngoài bản tính hiền hòa, lại là người có sức mạnh tài năng mưu trí. Thái Sư đem lòng yêu mến gả con gái Ngọc Bảo cho Kiểm. Kiểm được nhạc phụ dạy thêm binh thư đồ trận, phong lên hàng tướng quân.

Năm Kỷ Hợi 1539, vua Lê Trung Tôn sau sáu năm lưu vong, lòng nhớ cố hương mong trở về đất tổ. Vua bàn với Thái Sư Nguyễn Kim:

-Trẫm nhớ cố hương lòng sầu khắc khoải. Hằng mong có ngày hưng binh hạch tội lũ nghịch thần. Nay quân ta có hàng vạn khí thế bừng bừng. Ai nấy chán cảnh xứ lạ quê người, chỉ mong trở về dựng lại cơ đồ, quyết tử chiến trận đầu chiếm lại Tây Ðô (Thanh Hóa). Vậạy Thái Sư nghĩ sao?

Nguyễn Kim trả lời:

-Ý của bệ hạ nào khác ý thần. Thần nay tuổi trời chồng chất, đã ngoài bảy chục. Ngẫm câu thơ xưa của Tướng quân Ðặng Dung “Quốc thù vị phục đầu tiên bạch. Kỷ độ long tuyền đái nguyệt ma” mà lòng chẳng khỏi ngậm ngùi. Thù nước trả chưa xong, mái tóc đã sương tuyết. Biết bao đêm mài kiếm dưới trăng? May thay trời cho tráng kiện còn lo được việc nước. Ta chỉ cần thời gian ngắn nữa để Trịnh Kiểm nghiên cứu kỹ địa hình, chọn mục tiêu tấn công. Ta ra quân trận đầu phải thắng để có nhuệ khí.

Vua nghe mừng lắm:

-Thái Sư liệu việc như thần, thiên hạ mấy ai bì kịp. Giao trọng trách cho người ấy là có mắt tinh đời. Trịnh Kiểm tài năng cẩn trọng, đáng để tin tưởng.

Hôm sau vua gọi Trịnh Kiểm vào chầu. Kiểm tâu sách lược bình nam. Vua đẹp ý hỏi:

-Tướng quân đánh trận đầu, cần khoảng bao nhiêu quân?

Trịnh Kiểm tâu:

- Quân Mạc lâu không chinh chiến, tướng mỏi binh lười. Ta bất ngờ tiến đánh không cần nhiều quân. Càng nhiều càng dễ lộ, tổ chức kềnh càng thêm nặng nề trì hoãn. Thần chỉ cần hơn nghìn quân, lấy một chọi năm là thủ thắng.

Vua nghe càng vững tin. Nhằm tạo triều đình thêm bề thế, vua hào phóng phong tước. Hàng chục các tướng được gia phong quận công, dĩ nhiên trong đó phải có Trịnh Kiểm và Nguyễn Uông con trai trưởng Thái Sư Nguyễn Kim. Kiểm làm Dực Quận Công, Uông làm Lạng Quận Công.

Cuối thu, Trịnh Kiểm xuất quân đánh huyện Lôi Dương. Quân Lê đại thắng. Nguyễn Kim liệu sức chưa giữ được đất, ra lệnh cho Trịnh Kiểm rút về hành dinh Sầm Châu.

Ngày rằm tháng giêng năm Canh Tý 1540, Thái Tôn Mạc Ðăng Doanh mất. Con là Mạc Phúc Hải nối ngôi tức Mạc Hiến Tôn. Nguyễn Kim lại kéo quân về đánh Nghệ An, thanh thế quân Lê ngày càng lừng lẫy.

Mùa thu năm sau, Thái Thượng Hoàng Mạc Ðăng Dung qua đời. Trước khi nhắm mắt, Thượng Hoàng dặn dò con cháu sống giản dị, không được xa hoa gắng lo việc nước việc dân. Mạc Hiến Tôn quên lời dạy tổ phụ, ưa xướng ca, thích chọi gà. Thế lực nhà Mạc bắt đầu suy yếu.

Năm Quý Mão 1543, Trịnh Kiểm hộ giá vua Lê về chiếm vùng tây nam Thanh Hóa. Quân Lê thắng trận, nhiều tướng Mạc ra hàng.

Hai năm sau, Thái Sư Nguyễn Kim dù trọng tuổi vẫn quyết cầm quân bắc tiến. Mùa hạ tháng năm Nguyễn Kim bị hàng tướng nhà Mạc là Dương Chấp Nhất đánh thuốc độc chết. Vua Lê cử Trịnh Kiểm nắm binh quyền.

Do chủ tướng chết, Trịnh Kiểm thấy tiến quân không lợi hạ lệnh lui binh về Thanh Hóa, chấn chỉnh tổ chức lại lực lượng theo ý mình. Vua gia phong Kiểm làm Thái Sư Lương Quốc Công, giao toàn quyền giải quyết việc xa gần, kể cả đề nghị phong chức tước. Ðam mê quyền lực, thích chiến trận, Trịnh Kiểm từ từ theo kế tằm ăn lá, tiến quân chiếm toàn vùng Thanh Hóa, nới rộng khu vực kiểm soát vào sâu phía nam Nghệ An.

Tháng năm năm Bính Ngọ 1546. Mạc Hiến Tôn mất, con là Mạc Phúc Nguyên nối ngôi tức Mạc Tuyên Tôn.

Triều đình nhà Mạc một phen rối loạn vì nạn chia rẽ phe phái. Một phe phù Tuyên Tôn. Phe kia cho rằng vua còn quá nhỏ, nên nhường ngôi cho người em vua Thái Tôn là Hoằng Vương Mạc Chính Trung. Chính Trung lớn tuổi chững chạc có thể đối phó với tình thế khó khăn.

Phe Chính Trung thất thế bỏ chạy sang Trung Hoa lánh nạn.

Do vua còn nhỏ, quyền hành nằm trong tay Thái Tể Lê Bá Ly.

Năm Canh Tuất 1550, Mạc Tuyên Tôn nghe lời dèm pha của bọn cận thần tỏ ý ngờ vực Bá Ly. Không thể tin tưởng ông vua non trẻ, Thái Tể Lê Bá Ly và nhóm thân cận như Thư Quận Công Nguyễn Thuyên đem hơn một vạn quân về hàng nhà Lê (Giòng Nguyễn Thuyên sau này lập nghiệp tại huyện Nghi Xuân Nghệ An, thi hào Nguyễn Du là đời thứ bảy).

Vua Lê Trung Tôn ủy lạo vỗ về các hàng tướng. Lại phong quan tước cho phục vụ dưới trướng.

Thư Quận Công Nguyễn Thuyên học rộng tài cao, đỗ trạng nguyên, là bạn học của Trạng Nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm, tục gọi là Trạng Trình. Người đời truyền tụng Trạng Trình tài thông thiên đạt địa. Thái Sư Trịnh Kiểm vốn trọng danh tài, cho người mời Nguyễn Thuyên đến đàm đạo. Trịnh Kiểm xử đúng lễ nghi, tỏ ra trọng khách. Kiểm nói:

-Danh tiếng ông lừng lẫy ta hằng ái mộ. Cơ trời xui khiến lại có ngày văn kỳ thanh, kiến kỳ hình. Ông bỏ họ Mạc về phù Lê, hẳn có kế sách diệt lũ phản nghịch, giữ yên trăm cõi.

Nguyễn Thuyên từ tốn:

-Ða tạ Thái Sư bao dung. Phận hàng thần tài hèn đức mỏng, chỉ mong được như cánh chim kia biết chọn cây mà đậu, chọn chúa mà thờ. Tôi nay tuổi đời đã nặng, tóc pha sương tuyết. Thân già mong chi làm chuyện đội đá vá trời, lòng hằng kỳ vọng nơi người tuổi trẻ. Sách có chữ “hậu sinh khả úy”. Trong hàng gia tướng của tôi có người tuổi trẻ tài cao, Nguyễn Thuyên này sánh chẳng kịp. Tôi đem họ vào đây tiến cử với Thái Sư, tôn phù đại nghĩa.

Trịnh Kiểm mừng rỡ hỏi tới. Nguyễn Thuyên tiếp:

-Người tôi nói tới là một chàng trai tuổi mới ngoài hai mươi tên Lương Hữu Khánh. Khánh là con trai độc nhất của Bảng Nhãn Lương Ðắc Bằng, người huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa.

Kiểm khen:

-Xứ Thanh quả là đất địa linh nhân kiệt. Tôi từng nghe danh Lương Tiên Sinh tài đức vẹn toàn. Thuở sinh tiền, các tiên đế nhà Lê phong ngài làm Ðông Các Ðại Học Sĩ. Ngài lại học được phép Thái Ất Thần Kinh, tinh thông thuật số. Tiên sinh nay đã mãn phần, cái sở học uyên bác của người chắc Hữu Khánh thừa hưởng?

- Hữu Khánh mồ côi cha khi còn trong bụng mẹ. May thay, Lương tiên sinh truyền sở học của ngài cho Nguyễn Bỉnh Khiêm, con của Từ Thục phu nhân. Bà cũng là người giỏi khoa dịch số. Khiêm được thầy yêu, tận tâm dạy dỗ nên nắm được cái tinh hoa của môn học. Lương Hữu Khánh lúc khôn lớn bỏ quê ra Hải Dương, thụ giáo Trạng Trình.

Trịnh Kiểm vui vẻ:

-Ông thấu rõ ngọn ngành, kể chuyện lý thú. Học trò giỏi tất thầy không tầm thường. Ta chỉ tiếc mình không có cơ may gặp được Trạng Trình.

Nguyễn Thuyên kể tiếp:

-Khánh lớn lên thông minh, lại có sức mạnh. Năm Mậu Tuất 1538, Trạng Trình cho học trò đi thi thử tài với thiên hạ. Khánh đỗ khôi nguyên ba kỳ khảo hạch thi Hội. Nhưng vào Ðình đối, giám khảo thấy Khánh là người Thanh Hóa nên chọn Giáp Hải người Hải Dương, đồng hương với vua nhà Mạc đỗ trạng nguyên. Khánh giận không thèm thi nữa.

Trịnh Kiểm gật gù, khen Khánh là người chí khí.

Gặp Khánh, chàng thanh niên dáng cao lớn, nói năng cương nghị chững chạc, luận bàn việc quân cơ trôi chảy. Trịnh Kiểm mừng thầm, bỗng một lúc được luôn mấy ông trạng nguyên tiến sĩ lo gì việc lớn không thành.

Trong lúc cao hứng, Kiểm nói:

- Ta được ngươi khác nào Lưu Bị có Khổng Minh.

Hữu Khánh cảm ta:

-Thái Sư dậy quá lời. Trên đời biết bao cao nhân, tài hèn như tôi nào dám sánh.

Trịnh Kiểm hỏi ai là người tài? Hữu Khánh không chút do dự trả lời:

-Bạn tôi là Phùng Khắc Khoan, tài năng khó ai sánh kịp, lại là người khoan hòa lễ độ, cẩn trọng siêng năng.

Thấy Trịnh Kiểm ngồi yên. Hữu Khánh đoán Thái Sư chưa hề biết gì về bạn mình, bèn tiếp:

-Khắc Khoan người làng Bùng, huyện Thạch Thất, Sơn Tây. Là em cùng mẹ khác cha với Trạng Trình.

Trịnh Kiểm thở dài:

-Làm sao ta gặp được người ấy?

Hữu Khánh nói Phùng Khắc Khoan hiện ở quán dịch. Kiểm mừng rỡ vội cho người đến mời. Trịnh Kiểm biết chắc những lời nói của Khánh về Khắc Khoan không quá đáng. Danh tiếng Trạnh Trình vang dội thì người em của ông không thể tầm thường. Kiểm nghĩ thêm, Khắc Khoan phù Lê là do ý Trạng Trình, vậy họ Mạc chẳng chóng thì chầy chắc chắn bại vong. Trịnh Kiểm yên lòng chờ đợi tương lai sáng chói.

Khi Phùng Khắc Khoan đến, Trịnh Kiểm rất quý mến chàng trai dáng nho nhã ngay phút đầu gặp gỡ.

Hôm sau, Trịnh Kiểm tâu vua Lê phong Phùng Khắc Khoan làm Ngự Doanh Ký Lục, Lương Hữu Khánh làm Thị Lang. Cả hai ở luôn trong phủ Thái Sư, được bàn luận quốc sự.

Lực lượng quân Lê giờ đã mạnh. Trên đất nước Việt thành hình cùng lúc hai triều đại gọi là Nam, Bắc Triều. Cuộc phân chia đầu tiên trong lịch sử dân tộc.

Hai bên tiếp tục giao tranh nhiều trận, phần thắng nghiêng về quân Lê. Trịnh Kiểm thường đích thân chỉ huy chiến trận, có khi kéo quân ra tận Thăng Long đánh phá, đặt quân Mạc ở thế luôn phải đề phòng.

Tháng giêng năm Bính Thìn 1556, vua Trung Tôn chết bất ngờ khi vừa tuổi hai mươi hai. Vua chưa có con nối dõi. Thái sư Trịnh Kiểm lo lắng ưu tư. Chiều chiều, Kiểm thơ thẩn ngoài hoa viên, nhá nhem tối mới về tư dinh. Ðêm trằn trọc khó ngủ, thường ngồi suy tư uống rượu một mình.

Phu nhân Ngọc Bảo biết chồng phiền muộn. Bà nghĩ ông quá lo lắng vì vua mới mất, một mình phải đảm đang mọi trọng trách. Bà chỉ biết lo chăm sóc ông chu đáo hơn, lệnh kẻ hầu hạ không được to tiếng ồn ào làm ông kinh động.

Một hôm, người anh ruột của bà là Lạng Quận Công Nguyễn Uông ghé thăm. Ngọc Bảo chân thật bày tỏ. Nguyễn Uông cười nói nửa đùa nửa thật: Tại ông ấy đang tính kế làm vua.

Nào ngờ Trịnh Kiểm ở trong nghe được. Kiểm giận tím ruột, cho Uông là kẻ nham hiểm đoán trúng tim đen mình. Thực sự, Kiểm ưu tư vì chuyện ngôi vua nhưng chưa hề dám thổ lộ cùng ai.

Trịnh Kiểm biết Nguyễn Uông có ý khác từ ngày Thái Sư Nguyễn Kim mất, lẽ ra Uông là con trưởng phải thay cha nắm binh quyền mới thuận lẽ. Nào ngờ sau khi Nguyễn Kim mất, vua mến Trịnh Kiểm nên giao binh quyền. Vì tình anh em, Trịnh Kiểm luôn tỏ ra ôn hòa trọng đãi Nguyễn Uông, nhưng tuyệt không cho chỉ huy đông quân sợ Uông bội phản.

Nguyễn Uông căm lắm, thường nói bóng gió, khinh Kiểm xuất thân hèn hạ, là dân sơn cước vô học. Kiểm nghĩ lung, nếu không triệt ngay ông anh vợ, hậu quả sau khó lường.

Chỉ vài ngày sau, Lạng Quận Công Nguyễn Uông đi săn và không trở về. Người ta đồn có lẽ quận công bị hổ dữ vồ khi mải mê săn bắn một mình trong rừng sâu.

Cái chết đáng ngờ vực của Nguyễn Uông làm người em là Ðoan Quận Công Nguyễn Hoàng hoang mang lo sợ, đêm ngày suy nghĩ tìm cách thoát khỏi nanh vuốt của người anh rể Trịnh Kiểm.

Là người thông minh mưu trí, Nguyễn Hoàng giả ngây giả điếc, thỉnh thoảng làm như người mất trí, đánh lạc hướng theo dõi của bọn thủ hạ Trịnh Kiểm.

Phần Trịnh Kiểm, để trấn an quần thần, Kiểm cho thủ hạ đi tìm người giòng họ Lê kế vị ngôi vua. Kiểm nghĩ nếu tìm không ra, Kiểm mặc nhiên kế vị. Ðiều này khó ai dị nghị. Kiểm rất tin tưởng ngôi mộ kết của thân mẫu, muốn hỏi thêm ý kiến của Phùng Khắc Khoan xem họ Trịnh đã đến lúc vượng phát ?

Hôm sau gặp Khắc Khoan, Kiểm nói:

-Thân mẫu ta từ trần thấm thoắt đã ngoài hai mươi năm. Thỉnh thoảng ta vẫn ghé mộ phần thắp hương khấn nguyện. Ta muốn ngươi cùng đi xem qua phong thủy vùng này.

Hai người lên ngựa ra đi từ buổi bình minh. Qua khu rừng rậm là đến Sóc Sơn. Bản làng người Mường bình yên trong nắng mai, văng vẳng tiếng hót của loài sơn ca từ những đồi cọ thấp. Trịnh Kiểm kể cho Khắc Khoan nghe chuyện năm xưa, thuở hàn vi, cái chết và ngôi mộ kỳ lạ của người mẹ.

Sau khi thắp hương trước mộ, hai người phi ngựa lên ngọn đồi phủ màu sim tím. Khắc Khoan đứng trầm ngâm trên tảng đá lớn, mắt dõi xa xăm. Trịnh Kiểm yên lặng chờ đợi, thoáng vẻ lo lắng. Khắc Khoan nói:

-Thái Sư nhìn kỹ. Kìa là ngôi mộ thái phu nhân. Ngôi mộ ở giữa được núi non sông nước bao quanh che chở, giữ cho lộc trời bền lâu. Ba phía núi non, nào là Thổ Tượng Hắc Khuyển, Ðốn Sơn nối nhau như rồng lượn. Phía bên kia, sông Mã nước trong như ngọc lượn lờ giữa khoảng ruộng đồng xanh ngát. Giòng sông Bưởi từ phía đông nhập vào chẳng khác đuôi rồng đang vẫy. Theo tôi, cuộc đất này đẹp và rất lạ. Lạ ở chỗ gọi lưỡng long tranh châu cũng đúng, gọi thanh long hý thủy cũng hay. Cuộc đất con cháu vượng phát, quyền nghiêng thiên hạ.

Trịnh Kiểm hân hoan ra mặt, hỏi:

-Cuộc đất phát đế được chăng?

Khắc Khoan giật mình. Chàng trai rất bén nhậy, nhận ra thâm ý Trịnh Kiểm. Khoan nhanh trí đáp:

-Sở học của tôi chưa nhận ra cái cao thâm. Chỉ có anh tôi là Trạng Trình may ra mới thấy.

Chuyện tưởng nói cho qua, nào ngờ Trịnh Kiểm ngầm cho người thân tín ra tận huyện Vĩnh Lại, Hải Dương hỏi ý kiến Trạng Trình.

Lúc trở về, người ấy kể lại với chủ:

-Bẩm Thái Sư, khi tôi đến Bạch Vân Am hỏi ý Trạng Trình, ngài làm thinh. Hôm sau, ngài nói với gia nhân: “Năm rồi mất mùa đói kém, nay lấy giống cũ mà gieo.” Tôi toan hỏi chuyện. Ngài bỏ ra ngoài. Chờ sáng hôm sau, thấy ngài gọi gia nhân, sai lên quét dọn chùa. Ngài bảo: “Có công giữ chùa thờ Phật thì được ăn oản”. Rồi ngài đi chùa, bảo tôi đừng chờ hoài công. Sự thể chỉ có thế.

Trịnh Kiểm nghe hiểu ý, hội với quần thần lập Lê Duy Bang, thanh niên hai mươi lăm tuổi người huyện Ðông Sơn, Thanh Hóa lên ngôi vua tức Lê Anh Tôn. Vua tôn Trịnh Kiểm làm Thượng Phụ, tỏ ý kính trọng như cha.

Năm Mậu Ngọ 1558, Thái sư Trịnh Kiểm gặp nhiều điều vui. Cuối xuân hưng binh đánh Sơn Nam, quân Lê cướp được nhiều thóc gạo. Mùa thu, Trịnh Kiểm tái xuất quân đánh Sơn Nam thắng lớn, tướng sĩ nhà Mạc hàng phục nhiều. Riêng phu nhân Ngọc Bảo, một hôm nhờ Phùng Khắc Khoan xem tướng cho con trái thứ mới lên bảy là Trịnh Tùng. Khắc Khoan nói: Công tử sau này dựng nên đại nghiệp, quyền uy nghiêng trời lệch đất.

Trịnh Kiểm và phu nhân mừng rỡ. Cả hai đều tin yêu và kính trọng Phùng Khắc Khoan.

Lợi dụng cơ hội người anh đang vui, Ðoan Quận Công Nguyễn Hoàng nài nỉ chị xin anh rể cho mình vào trấn thủ Thuận Hóa. Nhận thấy Thuận Hóa là vùng Ô châu ác địa, thường bị người Chiêm quấy phá. Trịnh Kiểm bằng lòng cho Hoàng ra đi, một phần do nể tình người vợ. Nguyễn Hoàng cùng với một số người đồng hương huyện Tống Sơn tức tốc lên đường sợ Trịnh Kiểm đổi ý. Trong dân gian có tiếng đồn Nguyễn Hoàng vào nam do lời khuyên của Trạng Trình: ”Hoành Sơn nhất đái. Vạn đại dung thân.” Có nghĩa một dải Hoành Sơn dung thân muôn đời.

Liên tiếp nhiều năm sau, Trịnh Kiểm thường tiến quân đánh Bắc Hà. Có khi dùng thủy binh đi vòng đường biển táo bạo tấn công ngay vào trấn Hải Dương quê hương vua Mạc. Ngược lại, danh tướng nhà Mạc Khiêm Vương Mạc Kính Ðiển cũng nhiều phen đem đại quân hàng chục vạn tiến đánh Nam Hà. Nhân dân sống trong điêu linh sợ hãi. Nhất là dân vùng bắc Thanh Hóa và Sơn Nam phải tản cư, lùi sâu vào vùng rừng núi tránh nanh vuốt của con ác thú chiến tranh.

Cuối năm Kỷ Tỵ 1569, Trịnh Kiểm gần bảy chục tuổi. Nghe tin quân Mạc quấy phá nhiều nơi. Kiểm tức giận định hưng binh dù đang bệnh nặnh. Vua Lê bao phen can gián, Kiểm mới thôi.

Ðiềm bất tường lại xảy ra tại huyện Vĩnh Lộc, Vào một đêm trăng giá buốt, có ngôi sao băng dài vài chục trượng sa xuống đất, phát tiếng nổ làm mọi người kinh hoàng. Ðó là điềm nước mất tay lương đống.

Trịnh Kiểm linh cảm mình không còn sống bao lâu nữa, gọi hai con là Trịnh Cối và Trịnh Tùng đến dạy bảo rồi trao binh quyền cho Trịnh Cối. Phong làm Thượng Tướng. Phú Lương Hầu Trịnh Tùng phụ tá cho anh.

Tháng hai năm sau, Trịnh Kiểm từ trần. Phu nhân Ngọc Bảo thực hiện di chúc của người quá cố, an táng thi hài chồng cạnh mộ phần mẫu thân để “mẹ con sớm khuya kề cận”. Thái Sư căn dặn mấy lần như vậy.

Trịnh Cối thay cha cầm quân nhưng không nối chí phụ thân. Cối ham mê tửu sắc, tính tàn bạo. Các tướng bất mãn. Thậm chí có người bỏ ngũ sang đầu hàng nhà Mạc. Mầm họa đã thành hình. Hầu hết cựu thần có ý phế Trịnh Cối lập Trịnh Tùng lên thay. Ðoan Vũ Hầu Lê Cập Ðệ và Vệ Dương Hầu Trịnh Bách gặp Trịnh Tùng bày tỏ kế sách. Tùng khóc nói:

-Cha tôi mất mới hai mùa trăng, mồ chưa xanh cỏ. Sao nỡ phụ di chúc của người?

Trịnh Bách nói ngay:

-Việc ta phải làm tất cả chỉ vì sự nghiệp cha ông ước vọng trung hưng nhà Lê. Vì đại nghĩa phải hy sinh cốt nhục là việc đau lòng, nhưng không thể làm ngơ ngồi chờ thất bại. Lúc ấy xã tắc đã không còn mà thân ta cũng sẽ mất. Vậy ông chọn đường nào?

Tùng dịu giọng:

-Theo tôi, trước tiên nên có lời khuyên nhủ anh ấy. Nếu không ta hành động cũng chẳng muộn.

Lê Cập Ðệ bác bỏ:

-Con người như Trịnh Cối thì bao nhiêu lời khuyên cũng thừa. Hắn tự cho mình giỏi nhất trên đời nên không còn gì để nói. Ðến như quan Ngự Doanh Phùng Khắc Khoan đôi lần nhắc khéo hắn còn chẳng nghe huống hồ chúng ta. Khuyên vô ích, có khi mang họa. Vậy phải hành động ngay. Chần chờ làm lộ cơ mưu.

Trịnh Tùng không biết nói gì đành nghe theo.

Ngay đêm ấy, Tùng cùng chư tướng bí mật rút quân về hành cung của vua tại Yên Trường.

Sáng sớm Trịnh Cối biết được, tức giận kéo đại quân về bao vây hành cung, buộc vua phải trao đứa em phản nghịch Trịnh Tùng. Vua Anh Tôn hết lời hòa giải khuyên nhủ nhưng chẳng ai chịu nhường ai, tiếp tục dùng lời lẽ nặng nề phỉ báng lẫn nhau.

Trịnh Tùng ra lệnh tử thủ. Cối tấn công mãi cảm thấy bất lợi, hạ lệnh rút quân về Biện Thượng đề phòng quân Mạc ở phía bắc.

Tin anh em họ Trịnh bất hòa lọt ra bắc. Nhà Mạc không bỏ lỡ cơ hội. Ðại quân Mạc gồm mười vạn tinh binh và bảy trăm chiến thuyền do Mạc Kính Ðiển chỉ huy ào ạt tấn công quân Lê. Quân Mạc mạnh thế tiến đánh sâu tận huyện Vĩnh Lộc Thanh Hóa. Trận chiến ác liệt xảy ra, suốt mười dặm đường khói lửa mịt trời. Quân Lê rút sâu vào vùng rừng núi phía nam.

Kính Ðiển hiểm độc bắt nhiều vợ con quân Lê đem về bắc. Cố gây cảnh gia đình phân ly hòng làm quân Lê suy giảm tinh thần chiến đấu.

Biết thế yếu khó chống cự, Trịnh Cối và thủ hạ đem cả vợ con ra hàng. Trịnh Cối được Kính Ðiển đối xử tử tế, lại xin vua Mạc phong Cối làm Trung Lương Hầu.

Trịnh Tùng thấy cơ nguy, hội tướng sĩ cắt máu ăn thề đồng tâm quyết chiến. Vua Lê phong Trịnh Tùng làm Trưởng Quận Công, Tiết Chế chỉ huy toàn bộ quân lực. Tùng chia quân thành nhiều toán nhỏ đánh phục kích tiêu hao địch.

Sau thời kỳ đánh nhỏ, quân Lê bắt đầu tổ chức phản công. Ðích thân vua tự làm đô tướng cầm quân ra trận, không ngại nguy khó. Tinh thần quân lính phục hồi .

Ðầu mùa đông, quân Mạc hao tổn nhiều nên phải rút lui.

Vua Lê mở tiệc khao quân, thưởng công tướng sĩ. Ðoan Vũ Hầu Lê Cập Ðệ dũng cảm, có kế sách lập nhiều công trận được phong chức Thái Phó. Vệ Dương Hầu Trịnh Bách phong chức Thiếu Phó. Ba người em ruột của Trịnh Tùng là Trịnh Ðỗ, Trịnh Ðồng và Trịnh Ninh được phong Hầu Tước.

Tháng giêng năm Nhâm Thân 1572, vua làm lễ tế tại Nam Giao. Khi đang tế lễ, lư hương vua bưng rơi xuống đất. Vua cho là điềm xấu, lo lắng trằn trọc. Thái Phó Ðệ đã có chủ trương bèn tâu:

-Thần hằng đêm xem thiên trượng, thấy ngôi Ðế Tinh bị một ngôi sao nằm kề lấn áp ngày càng lu mờ. Ðiềm trời đã ứng.

Vua hỏi điềm gì? Ðệ tiếp:

-Ðiềm quyền thần khống chế vua. Thần xem Tiết Chế (chỉ Trịnh Tùng) từ khi lập đại công cư xử nói năng khác thường. Y thường khoe khoang ngôi mộ tổ đại phát quyền nghiêng thiên hạ. Dinh thự của y sang trọng hơn cả vua. Nắm trọn quyền hành như không biết có vua. Chuyện Mạc Ðăng Dung còn sờ sờ, bệ hạ phòng xa, phải triệt đi là vừa.

Vua bối rối. Vua biết Trịnh Tùng tuy trẻ nhưng không phải tầm thường. Tùng bình tĩnh, đa mưu, vây cánh nhiều, triệt y không dễ.

Ðệ tâu:

-Thần sẽ tính kế. Cả hoàng tộc nhà Lê không lẽ thua mưu họ Trịnh. Ta phải dụng kế ngay sợ để lâu Tùng ngờ vực. Một khi hắn đề phòng ta khó ra tay.

Vài ngày sau, Cập Ðệ đến bái kiến vua tâu kế hoạch. Dự tính mời Tùng xuống thuyền uống rượu thưởng trăng sau đó dìm chết, phao tin bị đắm thuyền. Vua chỉ khuyên nên cẩn thận.

Chuyện tưởng bí mật nào ngờ kẻ tâm phúc họ Trịnh nghe được khẩn báo cho chủ. Vua đâu ngờ Trịnh Tùng cài người gần gũi vua để dọ tình hình. Thâm tâm Tùng không tin vua Anh Tôn thật bụng với mình và nghi ngại Cập Ðệ từ lâu. Tùng biết Ðệ ôm mộng lớn, khao khát quyền lực.

Trịnh Tùng nhận tin cả giận. Tùng muốn xuống tay ngay nhưng nghe tin quân Mạỳc sắp động binh nên nén giận. Tùng sẽ tương kế tựu kế đối phó.

Sáng sớm ngày rằm tháng ba, Ðệ đích thân đến nhà Trịnh Tùng. Ðệ nói:

-Ðêm nay rằm, tôi có mỹ tửu mời Tiết Chế dạo thuyền hưởng cảnh trăng thanh gió mát, bõ những ngày lao khổ chiến chinh.

Tùng làm vẻ vui, cám ơn nhận lời không chút do dự.

Buổi chiều, Tùng gọi em ruột là Phúc Diễn Hầu Trịnh Ðỗ. Tùng nói:

-Tối nay quan Thái Phó mời anh dự tiệc trên khúc sông gần thành Tây Giai. Chú lấy một chiến thuyền và hai mươi võ sĩ tuần thám ven sông phòng bất trắc vì khúc sông rất vắng. Khoảng giữa giờ hợi, chú cho lính nổi trống, ghé thuyền đón anh về.

Trịnh Ðỗ nhận lệnh.

Trời nhá nhem tối, Ðệ cho người mang kiệu đón Tùng đến chỗ hẹn. Thấy Tùng đi một mình, Ðệ yên tâm. Trên thuyền ngoài hai người là hai tên lính vạm vỡ chèo thuyền. Tùng đoán Ðệ sẽ dùng hai tên lính này ra tay hạ sát mình sau khi đã phục rượu say.

Trăng lên phủ trên giòng sông một màn sáng mỏng bình yên đẹp lạ thường. Trịnh Tùng say cảnh uống tràn. Nói sẽ vui chơi đến khi nghe tiếng gà gáy sáng đầu tiên mới lên bờ.

Khoảng đầu giờ hợi, Trịnh Tùng thấm men, ha hả nói cười:

-Xưa Quan Vân Trường đơn đao phó hội. Nay Trịnh Tùng phó hội chỉ có người không...

Nghe Tùng nói thế. Ðệ bồn chồn lo ngại, nâng ly cạn chén vờ như không nghe.

Bỗng có tiếng trống từ xa vọng lại. Một chiến thuyền đèn đuốc sáng rực đang tiến ra giữa giòng. Ðệ sợ hãi không hiểu chuyện gì. Trịnh Tùng biết Trịnh Ðỗ đến đón mình nhưng lờ như không. Phút chốc, một bóng người đứng ở đầu chiến thuyền bắc loa gọi: Phúc Diễn Hầu nhận lệnh đến đón Tiết Chế về phủ có việc khẩn cấp.

Lê Cập Ðệ ngơ ngác, tim đập loạn nhịp. Trịnh Tùng nói:

-Thế là ta vui không trọn, xin hẹn dịp khác.

Trịnh Tùng về phủ giận không ngủ được. Ðêm trằn trọc nghĩ cách trả thù. Tùng nghĩ phải giết cả vua lẫn Ðệ để trừ hậu họa.

May cho Lê Cập Ðệ, nam triều nhận mật tin tướng Mạc Kính Ðiển chuẩn bị tấn công. Tùng thấy ra tay giết tướng lúc này không lợi. Sợ lộ cơ mưu, Tùng ra vẻ thân thiện với kẻ chủ mưu giết mình, thường cùng bàn thảo công việc, ban thưởng lụa là gấm vóc. Ðệ thấy thế bớt lo lắng.

Vua Anh Tôn sau sự việc lo mất ăn mất ngủ. Vua hỏi Cập Ðệ. Ðệ trấn an vua nhưng bàn kế nên tìm cách thoát khỏi nanh vuốt Trịnh Tùng càng sớm càng tốt.

Cuối năm quân Mạc rút về. Việc quân tạm ổn.

Một hôm, Trịnh Tùng mời Thái Phó Ðệ đến phủ dự tiệc khao quân. Tiệc tàn, Tùng mời Ðệ ở lại uống trà ngay tại thư phòng.

Bên ngoài trời lạnh. Trăng tỏa yếu ớt qua làn sương mờ mờ.

Bỗng Trịnh Tùng đứng lên chỉ vào mặt Ðệ đanh thép:

-Cập Ðệ, một đêm trăng mi lập mưu giết ta trên sông Mã. Nay là ngày ta rửa mối thù. Mi gây oan thì nhận nghiệp, chớ trách ta độc ác.

Ðệ biến sắc vừa toan đứng dậy đã bị hai cận vệ của Tùng nhanh như chớp đè xuống, dùng giải lụa xiết cổ tới chết.

Sáng hôm sau Trịnh Tùng gặp vua. Tùng tâu:

-Tâu bệ hạ, quan Thái Phó mưu phản. Thần buộc phải hạ sát y đêm qua. Bệ hạ lệnh cho tướng tá không được hãi sợ, kẻ nào muốn gây biến loạn hoặc trả thù sẽ bị giết ba họ.

Vua thất sắc, bấm bụng làm theo ý Trịnh Tùng.

Từ đó vua sống trong lo âu trở thành bù nhìn. Trịnh Tùng nắm giữ hết quyền bính. Lợi dụng những ngày cuối năm nhà nhà chuẩn bị đón mừng xuân mới. Vua đem bốn hoàng tử trốn vào Nghệ An. Riêng người con út, hoàng tử thứ năm Lê Duy Ðàm còn kẹt lại ở huyện Thụy Nguyên.

Trịnh Tùng được tin khẩn họp quần thần. Tùng nói:

-Nay nhà vua nghe lời dèm pha, bất kể quốc sự bỏ đi khỏi kinh thành. Nước không thể thiếu vua. Ta nên tôn hoàng tử Duy Ðàm lên ngôi để yên lòng người. Mọi việc khác hậu xét.

Quần thần cho là phải lẽ. Duy Ðàm mới bảy tuổi lên ngôi tức Lê Thế Tôn. Lễ đăng quang tân vương cử hành ngay ngày đầu năm Quý Dậu 1573. Vua giao Trịnh Tùng quyền tiết chế thủy bộ chư dinh, kiêm tổng nội ngọai bình chương quân quốc trọng sự. Mọi việc triều chính được quyền xử quyết trước rồi mới trình tâu sau.

Ngay buổi trưa sau lễ tôn vương, Trịnh Tùng sai thủ hạ thân tín Dương Quận Công Nguyễn Hữu Liêu đến nhận công tác. Tùng nói:

-Ta biết Anh Tôn vào Nghệ An mưu đồ chống lại ta. Ngươi kíp đem nghìn tinh binh vây bắt cho bằng được vua và các hoàng tử. Trên đường về buộc y tự xử, bằng không giết đi phao tin vua xấu hổ tự sát.

Hữu Liêu hoàn tất nhiệm vụ. Anh Tôn làm vua mười sáu năm. Tự sát năm bốn mươi hai tuổi.

Sau ngày giết vua, Trịnh Tùng bồn chồn lo lắng, thường tỏ ý ngờ vực những người thuộc hoàng tộc. Quan Thị Lang Phùng Khắc Khoan nhiều lần giảng giải, khuyên Tiết Chế nên nghĩ đến đại cuộc, củng cố đoàn kết mới có thể chống lại quân Mạc lo việc trung hưng. Quân Mạc bấy giờ đang ở thế mạnh do các danh tướng chỉ huy như Khiêm Vương Mạc Kính Ðiển, tướng Tây Ðạo Quốc Công Mạc Ngọc Liễn, tướng Nam Ðạo Quốc Công Nguyễn Quyện... Khiêm Vương chủ trương tấn công liên tục không cho địch nghỉ ngơi. Vùng bắc Thanh Hóa trở thành chiến địa. Trịnh Tùng

cho dân di sâu vào vùng rừng núi tránh nơi giao tranh, vừa khai khẩn đất hoang trồng cây lương thực.

Mùa thu năm Giáp Tuất 1574, Trịnh Tùng lại phát giác âm mưu của chính người trong thân tộc muốn giết mình. Thái Phó Trịnh Bách tin lời thầy địa lý nói ngôi mộ phụ thân táng đúng long mạch. Bách mưu cùng Thái Phó Trịnh Vĩnh Thiệu lừa rủ Trịnh Tùng đi săn rồi tìm cách hạ sát.

Cả bọn bị tống giam. Trịnh Tùng giao cho quần thần nghị tội. Ý Tùng muốn mượn tay kẻ khác giết Bách và Thiệu, mình khỏi mang tiếng sát hại anh em.

Vợ Bách được tin hốt hoảng, thị nghĩ chồng không thể thoát án tử. Gặp vợ Thiệu, cả hai bàn nhau cầu cứu Thái Phu Nhân Ngọc Bảo. Phu nhân tính nhân từ, chỉ có bà nói may ra lung lạc được Trịnh Tùng.

Cả hai dắt lũ con thơ đến gặp phu nhân, quỳ lạy khóc lóc xin bà rủ lòng thương xót. Phu nhân mủi lòng hứa giúp.

Ngay buổi chiều, phu nhân đến dinh Trịnh Tùng. Nhìn khuôn mặt đăm chiêu mỏi mệt của con, bà cảm thấy ái ngại khó mở lời. Tùng nói:

-Bấy lâu con công việc đa đoan không ghé thăm mẹ, xin mẹ thứ lỗi.

Phu nhân ôn tồn:

-Con nói chi chuyện lỗi phải. Mẹ biết con đa đoan lo lắng. Gánh vác trách nhiệm thì phải vậy, cũng như cha con ngày xưa....

Bà ngập ngừng rồi hỏi:

-Mẹ nghe chuyện thằng Bách, thằng Thiệu. Ðau lòng lắm. Chuyện anh em con xung đột ngày xưa vẫn như vết thương xé lòng. Nay lại xảy ra chuyện này. Ðầu đuôi ra sao cho mẹ tường.

Tùng kể mọi chuyện rồi nói:

-Con không tự ý quyết định vụ việc nên giao cho quần thần nghị xét, tránh tiếng anh em thiên vị.

-Con nghĩ phải. Phu nhân nói. Mẹ chẳng bênh vực chúng nó nhưng cũng tỏ với con đôi lời. Ta cứ lòng ngay xét công xét tội. Hai chúng nó theo cha con tự thuở hàn vi. Lập nhiều công trận. Hồi cha con từ Ai Lao kéo quân về Nghệ An, trúng kế tứ bề thọ địch. Nếu không có hai đứa nó liều thân bảo vệ ắt đã vong thân. Hơn nữa, nay ta đang ở thế yếu, luôn phải phòng bị quân Mạc. Chưa thành công đã sát tướng là điều bất lợi. Có gì đi nữa nên nghĩ đến câu một giọt máu đào hơn ao nước lã...

Ðêm hôm ấy Trịnh Tùng trăn trở. Thương cũng có mà giận càng nhiều. Bọn Bách Thiệu nếu nghĩ đến tình gia tộc, sao nỡ đang tâm mưu hại mình? Trịnh Tùng lại nghĩ điều mẹ nói xét ra có lý có tình, Tùng chí hiếu làm theo lời mẹ tha cho cả hai, cũng là đền ơn cứu tử phụ thân, trọn bề hiếu đạo.

Bách và Thiệu được tha. Cả hai đầu trần chân đất mặc áo vải đến phủ Tiết Chế quỳ trước sân khóc lạy tạ ơn.

Sau vụ đó, chư tướng nhiều người cảm phục Tiết Chế độ lượng, tướng sĩ đồng tâm chiến đấu. Quân Lê không những ngăn chận, lại thường tổ chức phản công hoặc đánh tập kích tiêu hao quân Mạc.

Thượng tuần tháng mười năm Canh Thìn 1580, một đêm trên bầu trời Thăng Long bỗng có sao băng, tiếng vang như sấm để lại một vệt sáng đỏ dài. Người người kinh dị. Có kẻ bàn đó là điềm bậc lương đống mệnh vong. Vài ngày sau, Khiêm Vương Mạc Kính Ðiển, tiết chế các lực lương quân sự nhà Mạc từ trần. Tướng sĩ ngậm ngùi thương tiếc cho là mất mát lớn lao. Kính Ðiển là con thứ của vua Thái Tôn Mạc Ðăng Doanh, người thông minh tài trí, dũng cảm nhân hậu ai cũng nể phục. Vua Mạc Mục Tôn (Mạc Hậu Hợp) phải cử Ứng Vương Mạc Ðôn Nhượng, em ruột của Khiêm Vương hiện là Phụ Chính kiêm luôn việc quân.

Là người ôn hòa cẩn trọng, lại phải gánh vác nhiều việc. Ứng Vương chủ trương tạm ngừng chiến, lo dự trữ lương thực, luyện quân thêm tinh nhuệ. Chủ trương của Ðôn Nhượng làm Quốc Công Nguyễn Quyện bất mãn.

Nguyễn Quyện là con trưởng của Trạng Nguyên Nguyễn Thuyên, người đã bỏ Mạc về hàng nhà Lê. Sau khi Thuyên chết, các con lại trở về với nhà Mạc. Nguyễn Quyện là danh tướng, từng chỉ huy nhiều trận gây tổn thất lớn cho quân Lê. Con gái lớn của Quyện, trang quốc sắc thiên hương trở thành thứ phi của vua Mạc. Do vậy Quyện được trọng dụng phong đến hàng quốc công. Nguyễn Quyện kiêu ngạo háo thắng nên nhiều người không ưa. Một hôm Quyện tâu vua:

-Ðất bắc ta nhiều năm yên ổn là nhờ kế sách của Khiêm Vương. Ngày còn sinh tiền, Khiêm Vương thường nói với tôi: “Tấn công là cách phòng thủ hữu hiệu nhất. Ta muốn yên tất không thể để địch ở yên“.Nay ngài mất. Ứng Vương làm ngược lại. Tôi e nếu để lâu, tướng mỏi binh lười. Một khi địch tấn công ta khó bề chống đỡ.

Vua cho là phải. Truyền lệnh Ứng Vương chuẩn bị hai vạn quân nam chinh.

Mùa thu năm Tân Tỵ 1581, quân Mạc chia làm ba cánh do Mạc Ðôn Nhượng, Mạc Ngọc Liễn và Nguyễn Quyện tiến vào vùng bắc Thanh Hóa. Tiết Chế Trịnh Tùng chia quân mai phục đánh quân Mạc tan tác. Chém trên sáu trăm thủ cấp, bắt sống hàng nghìn tù binh. Trịnh Tùng lệnh cấp phát lương thực, phủ dụ rồi phóng thích.

Quân Mạc thảm bại, một số quần thần dâng biểu lên vua hạch tội Quốc Công Nguyễn Quyện. Vua xem không có ý kiến gì.

Từ đó Trịnh Tùng thừa thắng, thường hạ lệnh quân Lê đánh phá vùng Sơn Nam cướp lương thực rồi rút về.

Sáu năm sau, mùa thu năm Ất Hợi 1587, đại quân do Tùng chỉ huy tiến đánh Sơn Nam. Hai đạo quân Mạc do Mạc Ngọc Liễn và Nguyễn Quyện nghênh chiến. Trịnh Tùng dùng kế chia cắt quân địch không cho tiếp cứu. Nguyễn Quyện thua trận. Ngọc Liễn buộc phải rút quân. Hàng nghìn quân Mạc tử trận. Quân Lê cướp lương thực của cải, trâu bò gia súc đem về Thanh Hóa.

Thất bại làm vua Mạc hoảng sợ. Nguy cơ quân Lê có thể tấn công Thăng Long. Vua hạ lệnh quân dân các trấn đào hào đắp thêm ba lớp lũy bao quanh kinh thành. Bên ngoài lũy trồng hàng rào tre dài vài chục dặm.

Năm Kỷ Sửu 1589, vùng Thanh Nghệ hạn hán mất mùa. Sang thu lại bị lụt, nước sông Mã cuồn cuộn dâng cao bất thường gây thiệt hại nhà cửa gia súc của dân. Nguyễn Quyện lại bàn với vua nên tiến quân. Theo Quyện, quân Lê chắc chắn sẽ đánh ra bắc cướp lương thực, nên ra tay trước. Vua thuận.

Hai vạn quân Mạc do Mạc Ðôn Nhượng chỉ huy tiến vào Thanh Hóa. Quân tiến vào vùng rừng núi Tam Ðiệp lại bị quân Lê mai phục đánh tan, Ðôn Nhượng thảm bại rút chạy về bắc.

Cuối năm Tân Mão 1591, Trịnh Tùng bất ngờ kéo trên năm vạn quân bắc tiến tấn công Sơn Nam. Trên một vạn giáp binh cùng trăm thớt voi do Thái Phó Nguyễn Hữu Liêu băng rừng vượt núi trong mười ngày đến chiếm núi Mã Yên. Tại Thăng Long, vua Mạc đích thân chỉ huy trung quân cùng các danh tướng đem mười vạn quân kéo đến Sơn Nam ngăn địch.

Quân Mạc vừa tiến vào huyện Yên Sơn định dừng lại nghỉ đã bị quân Lê tràn tới đánh giáp lá cà. Ðích thân Tiết Chế Trịnh Tùng mặc chiến bào đỏ cầm cờ chỉ huy, thúc trống ra lệnh tử chiến.

Hai bên giao chiến từ trưa đến xế chiều. Quân Mạc tuy đông nhưng núng thế vì địch quân quá hăng không chịu chùn bước. Chiến địa ngổn ngang xác chết giáo gươm. Tiếng kêu thét nguyền rủa. Vua Mạc ý muốn thu quân nhưng không dám hạ lệnh vì địch quân bám sát không lùi.

Trời tắt nắng, mặt trời xuống khỏi núi. Bỗng ba tiếng súng nổ vang. Toán tiên phong quân Lê trên vạn người lùa voi trận từ các khe núi ào ào tiến vào trận địa. Hàng ngũ quân Mạc bắt đầu rối loạn quăng trống dẹp cờ tháo chạy. Trên một vạn quân Mạc bị giết. Chiến trường đẫm máu khói lửa mù mịt. Toán hậu quân Mạc do Nguyễn Quyện tiến vào trận không đảo ngược được tình thế. Quyện phò vua Mạc vượt sông tẩu thoát. Trịnh Tùng đắc thắng nổi trống thu quân.

Thắng trận nhưng quân Lê cũng tổn thất lớn. Hàng vạn quân vừa chết vừa bị thương. Trịnh Tùng nói với tướng sĩ: Ta sẽ nhân thế thắng tấn công Thăng Long. Nay lo thu dọn chiến địa chờ viện binh từ Thanh Hóa ra sẽ liệu.

Những ngày giáp tết năm Nhâm Thìn 1592, quân Lê được lệnh hành quân. Sáng sớm ngày ba mươi tết, lực lượng quân Lê gồm năm nghìn giáp binh và hàng trăm voi trận tấn công vào cửa bắc thành Thăng Long. Quân Lê bắn phá thiêu cháy nhà cửa. Dân chúng hoảng kinh bồng bế dắt díu chạy trốn tìm đường lánh nạn.

Hàng nghìn người chết đuối khi qua sông Hồng.

Trịnh Tùng thu quân vào xế chiều. Năm ngày đầu năm trôi qua. Dân Thăng Long không có ngày tết, sống trong lo âu nặng nề. Người ta vẫn tìm cách thoát khỏi kinh thành.

Ngày mồng sáu, đại quân Lê từ bốn phía đồng loạt tấn công. Thăng Long tơi bời khói lửa, chiêng trống dậy trời. Quân hai bên quấn lấy nhau chém giết. Sẫm tối, hoàng cung bị chiếm. Quân Lê tràn vào nổi lửa đốt tàn phá cung điện.

Tại cửa Cầu Dền. Quốc Công Nguyễn Quyện và hai con trai là Bảo Trung và Nghĩa Trạch ra sức chống trả cánh quân do chính Tiết Chế Trịnh Tùng đốc chiến. Quân Lê lớp lớp tràn vào như sóng vỡ. Thấy hai con tử trận, Nguyễn Quyện mở đường máu thoát thân bị bắt sống. Thị Lang Phùng Khắc Khoan là bạn Nguyễn Quyện. Khắc Khoan muốn cứu bạn, khuyên Trịnh Tùng nên thu dụng Quyện. Khắc Khoan nói: Nguyễn Quyện chí khí tài năng khó người sánh kịp. Tiết Chế nên dùng lễ thu phục, giết thêm một người chẳng ích gì.

Trịnh Tùng cho là phải. Tùng đích thân cởi trói, dùng lời ôn tồn phủ dụ. Nguyễn Quyện xấu hổ nói:

-Tôi là bại tướng. Tiết Chế tha không giết là may, đâu xứng cho người trọng đãi.

Muốn dọ ý Quyện, Tùng hỏi:

-Ông biết rõ tình trạng quân Mạc. Nay quân Lê sức mạnh như bão, liệu Mạc còn chống được bao lâu?

Nguyễn Quyện biết quân Mạc tuy còn đông nhưng tinh thần khủng hoảng, nếu bị tấn công khó chống đỡ. Quyện cố gây nghi ngại để Trịnh Tùng không động binh. Quyện trả lời:

- Quân Mạc sau trận thua thiệt khoảng hai vạn. Lực lượng dự bị còn khoảng trên năm vạn phòng thủ Hải Dương. Ðây là đất tổ của nhà Mạc nên được bảo vệ chắc. Thủy binh Mạc khá mạnh do Sơn Quận Công Bùi Văn Khuê chỉ huy. Khuê là danh tướng. Y là con rể tôi nên tôi biết rõ.

Ngưng một lát, Quyện tiếp:

-Hải Dương là vùng biển cả, nhiều kinh lắm rạch, Tiết Chế không dụng thủy binh khó bề thủ thắng.

Quyện biết quân Lê không quen thủy chiến, thường đánh hay trên bộ. Trịnh Tùng không nói gì.

Thăng Long sau chiến trận tràn ngập xác chết. Kinh thành tang tóc bi thương. Trong các chiến hào, quân hai bên gối lên nhau mà chết. Mùi hôi thối nồng nặc, ruồi nhặng bay đen. Quân Lê cực nhọc thu dọn chiến trường. Các chiến hào trở thành mồ chôn tập thể. Trịnh Tùng hạ lệnh phá nát hệ thống phòng thủ của quân Mạc. Sau đó rút quân về nam chở theo rất nhiều báu vật cướp được trong hoàng cung nhà Mạc.

Sau khi địch quân rút, vua tôi nhà Mạc lục tục kéo về kinh thành. Thăng Long điêu tàn đổ nát. Những khu đất trống nay thành nghĩa trang chập chùng mộ chí. Khu vực hoàng thành cũng bị tàn phá nặng nề, gạch tan ngói nát. Ðến những bụi hoa khóm lá cũng xơ xác tiêu điều. Vua Mạc Hậu Hợp xót xa, trách mình yếu hèn thua trận bị người tàn phá.

Từ đó vua buồn, mang nỗi đau khắc khoải của kẻ chiến bại. Vua mượn rượu giải sầu, bệ rạc bê tha chẳng thiết chi việc lo phục hồi vết thương chinh chiến phòng khi địch quân trở lại Bắc Hà.

Quần thần ngao ngán. Có kẻ bỏ đi không tha thiết chức vị vua ban. Vua lại bất kể đạo lý luân thường, vướng họa hồng nhan khi say mê nàng họ Nguyễn. Nguyễn thị là vợ Sơn Quận Công Bùi Văn Khuê, lại là em vợ vua, thứ phi Nguyễn. Chuyện như sau:

Thạch Quận Công Nguyễn Quyện có hai tiểu thư đáng trang quốc sắc thiên hương. Giới phong lưu công tử Thăng Long bao chàng rắp ranh bắn sẻ, mộng được mỹ nhân nâng khăn sửa áo. Người ta thường ví hai nàng như hai giai nhân Ðông Ngô thời Tam Quốc, gọi cô chị là Ðại Kiều, cô em là Tiểu Kiều.

Năm Ðại Kiều tròn đôi tám, vua Mạc nghe danh triệu nàng tiến cung phong làm thứ phi. Nguyễn Quyện trở thành nhạc phụ vua nên được trọng đãi phong chức quốc công.

Ít lâu sau, Tiểu Kiều về làm dâu họ Bùi đất Sơn Nam. Chồng nàng là danh tướng Bắc Hà Sơn Quận Công Bùi Văn Khuê.

Một chiều nọ, vua đang thơ thẩn trong hoa viên bỗng gặp thứ phi cùng em gái dạo bước. Vua đứng chết lặng ngẩn ngơ trước cô em vợ. Cái nhan sắc chỉ một lần gặp là người đàn ông suốt đời mộng tưởng.

Từ đó, ngày ngày vua khiến Ðại Kiều gọi em vào cung. Lệnh vua ai nào dám trái.

Ðại Kiều sợ hãi lo lắng. Quá nửa tuần trăng, nàng quyết định báo tin cho đại thần phụ chính là Ứng Vương Mạc Ðôn Nhượng. Người chú già ngót tám mươi buồn bã gặp cháu. Ðôn Nhượng nói:

- Cơ nghiệp nhà Mạc ta truyền từ đức Thái Tổ (chỉ Mạc Ðăng Dung) đến cháu là năm đời. Suốt bao đời, chẳng kể đấng quân vương mà ngay hoàng tộc, người người ai cũng chung lo góp sức chung bảo vệ non sông, giữ nghiệp tổ phụ. Nước nam ta sống thái bình, dân lạc nghiệp an cư, nhà ngủ tối không cài then, trâu bò ngủ ngoài đồng, của rơi ngoài đường không ai nhặt. Xét như vậy khác chi thời Nghiêu Thuấn. Cháu lên ngôi báu vừa tròn hai tuổi. Bước chưa vững, nói chưa sõi. Tồn tại là nhờ ai? Bậc đế vương là mối giềng xã tắc. Vua đức độ dân mến phục. Hào kiệt tụ về phụ giúp, bốn cõi yên bình, đời đời hưởng lộc. Sắc dục là độc dược. Thứ dân mê sắc lụy thân, quan lại mê sắc tàn nghiệp, vua mê sắc mất xã tắc. Mầm loạn nẩy sinh do bề tôi chia rẽ kết bè tụ đảng. Cháu nghe ta chớ dẫm chân lên bước đường quốc phá gia vong. Quân ta vừa đại bại, thế địch mạnh, phải phòng tai họa từ xa. Nếu không hiểm nguy ào tới, lấy gì mà chống? Mấy lời tâm huyết, cháu nhớ để tâm.

Vua yên lặng cúi đầu. Ứng Vương về phủ.

Liền mấy ngày không thấy vua nhắc đến Tiểu Kiều. Ứng Vương mừng tưởng vua nghe lời giáo huấn.

Nhưng chỉ mươi hôm sau, vua không dằn lòng đè nén nỗi nhớ kề cận bên lòng. Vua lại vời Tiểu Kiều vào cung. Vua liều lĩnh dám đánh đổi sự nghiệp lấy một nhan sắc.

Ứng Vương mật lệnh cho Sơn Quận Công đem nghìn quân bảo vệ vợ và gia quyến về đóng tại huyện Gia Viễn trấn Sơn Nam.

Vua được tin nổi giận truyền lệnh Văn Khuê hồi triều. Ba lần Khuê vi lệnh. Vua quyết định hưng binh hạch tội. Bùi Văn Khuê hoảng sợ kéo quân về nam hàng phục Trịnh Tùng.

Ðược Văn Khuê, Trịnh Tùng mừng rỡ phong Khuê làm Mỹ Quận Công lo việc tổ chức và huấn luyện thủy binh. Tùng nói với chư tướng: Ta chỉ ngại thủy binh Mạc. Nay được Văn Khuê thật ý trời giúp ta thắng trận, khôi phục đất nước.

Ðầu tháng mười, sáu vạn quân Lê do Trịnh Tùng thống lĩnh kéo ra Sơn Nam. Quân Mạc rút chạy. Thủy binh do Khuê chỉ huy phá quân Mạc tại bến Ðoan Vĩ.

Quân Lê bao vây Thăng Long. Vua tôi nhà Mạc vượt sông Hồng chạy về Hải Dương lại bị lực lượng thủy binh của Bùi Văn Khuê chận đánh. Quân Mạc thiệt hại nặng. Tướng sĩ lũ lượt đầu hàng.

Thấy thế nguy, vua Mạc lập con là Mạc Toàn làm vua. Tự mình chỉ huy ngăn địch.

Hải Dương thất thủ. Vua Mạc và tàn quân chạy lên phía bắc. Mười ngày sau, nhà vua bị bắt tại một ngôi chùa thuộc huyện Phượng Nhãn. Trịnh Tùng hạ lệnh trói vua vào cột dựng tại bến Bồ Ðề. Sau ba ngày hành tội sống, vua bị chém. Thủ cấp đem về Thanh Hóa tế các tiên vương nhà Lê. Có người trong hoàng tộc nhà Lê thù hận, đóng hai cây đinh sắt vào mắt vua Mạc.

Ít lâu sau, tân vương Mạc Toàn cũng bị bắt và bị giết. Ứng Vương Mạc Ðôn Nhượng chạy lên Cao Bằng. Vương đau buồn phát bệnh rồi chết. Người con cả của Khiêm Vương Mạc Kính Ðiển là Ðường An Vương Mạc Kính Chỉ thu nhặt tàn quân đánh thắng quân Lê vài trận rồi cũng thất bại. Sau này Mạc Kính Cung nghe lời khuyên của Trạng Trình chiếm cứ vùng Lạng Sơn Cao Bằng. Con cháu nhà Mạc tồn tại hơn tám mươi năm nữa mới chấm dứt.

Tiết Chế Trịnh Tùng sau khi đại thắng kéo quân về Thăng Long. Tùng cho sửa sang hoàng thành, dựng hành cung đón vua Lê Thế Tôn hiện ở Tây Ðô.

Tháng tư năm ấy, vua Lê lên chính điện nhận lễ chầu mừng của quần thần. Hạ chiếu đại xá thiên hạ.

Quần thần được gia phong chức tước. Riêng Trịnh Tùng chỉ nhận chức Quốc Công. Kẻ thức giả đoán Trịnh Tùng làm vẻ không màng danh lợi, không nhận gia phong vì muốn vua ở vào thế không dám phong vương tước cho hoàng tộc. Trịnh Tùng muốn dành đặc quyền phong tước cho phe nhóm để củng cố thế lực, nắm trọn quyền bính.

Sáu năm sau tình hình khá ổn định. Dư đảng nhà Mạc suy yếu. Một hôm vua nói với Trịnh Tùng:

-Nay việc nước tạm ổn. Công đức Thượng Phụ uy vọng như núi cao. Thượng Phụ giữ chức quốc công thật không xứng khiến lòng trẫm áy náy, lại e quần thần dị nghị điều nọ tiếng kia, rằng trẫm bất công không trọng đãi bậc khai quốc công thần. Thượng Phụ làm vui lòng trẫm, tự ý chọn chức vị. Trẫm cứ theo đó phong chức.

Trịnh Tùng đôi phen từ chối. Cuối cùng nhận chức Ðô Nguyên Súy Tổng Quốc Chính Bình An Vương.

Vua chưa vừa ý nên thêm vào hai chữ Thượng Phụ.

Tháng tám năm Canh Tý 1600, Anh Tôn lâm bệnh từ trần. Theo di chiếu, Thái Tử Lê Duy Thì kế nghiệp phụ vương. Trịnh Tùng không thích Duy Thì, cho là người u mê chậm chạp. Tùng bàn với quần thần tôn hoàng tử thứ hai là Duy Tân là người tư chất thông minh lên kế vị. Quần thần sợ uy Tùng không có ý kiến.

Lê Duy Tân mới mười hai tuổi lên ngôi tức Kính Tôn.

Sau khi đặt một cậu bé lên ngôi, Trịnh Tùng tổ chức lại bộ máy cai trị, lập phủ liêu, toàn quyền đặt quan chức, thu thuế, bắt lính. Bất chấp dư luận, Trịnh Tùng xử dụng nghi vệ đế vương. Quần thần cũng như thứ dân gọi Bình An Vương Trịnh Tùng là chúa Trịnh.

Ðến đây, nước Việt lập thể chế kỳ lạ có vua có chúa. Chúa lại nắm giữ toàn quyền, có quyền thế tập kể cả việc định đoạt người làm vua. Chúa dùng xe lộng lẫy: càng xe bằng ngà, mui sơn then, lan can chạm rồng khắc phượng, bốn vách sơn son thếp vàng. Xe do bốn lực sĩ kéo.

Chúa làm chuyện ngược ngạo, quy định luôn cả bổng lộc nhà vua. Vua chỉ được quyền thu thuế ngàn xã gọi là lộc thượng tiến, có năm nghìn lính túc vệ, bảy voi và hai mươi chiếc thuyền.

Trong khi hoàng cung vốn là cung điện cũ của nhà Mạc được sửa chữa sơ sài. Phủ chúa tọa lạc tại phía nam kinh thành trên khu vục rộng lớn kéo dài từ phường Báo Thiên đến tận phường Thịnh Quang. Vương phủ trông ra hồ Hoàn Kiếm, nguy nga tráng lệ hơn hẳn hoàng thành.

Nhằm tạo phe cánh, chúa gia phong chức tước cho thủ hạ thân tín. Các tướng Hoàng Ðình Ái, Nguyễn Hữu Liêu được phong Quốc Công. Quần thần nghi hoặc chia rẽ.

Mùa hạ năm sau, chúa đem con gái Trịnh Thị Ngọc Trúc gả cho nhà vua. Kính Tôn phong vợ làm hoàng hậu. Hai trẻ thành hôn thẹn thùng bỡ ngỡ, chưa biết làm chuyện vợ chồng trong đêm động phòng hoa chúc.

Phe thân nhà vua lo ngại chuyện họ Trịnh cướp ngôi. Lòng người ly tán. Ðám con cháu Nguyễn Quyện là Nam Dương Hầu Nguyễn Nhiệm và Mỹ Quận Công Bùi Văn Khuê làm phản nổi dậy ở Sơn Nam muốn phục hưng sự nghiệp nhà Mạc.

Chúa họp quần thần tìm cách đánh dẹp. Ðoan Quốc Công Nguyễn Hoàng, cậu ruột của chúa tình nguyện. Chúa nói:

-Cậu một lòng vì nước cháu rất cảm kích. Nay cậu bảy mươi sáu, tuổi trời đã nặng. Việc chinh chiến xin để các tướng trẻ đảm nhận, cháu chẳng dám phiền.

Nguyễn Hoàng cười nói:

-Xưa Phục Ba tướng quân Mã Viện ngoài bảy mươi còn cầm quân xông trận. Cháu chê cậu chẳng bằng Mã Viện sao? Cứ để cậu thử sức, nếu thua trận xin chịu quân lệnh.

Nghe cậu quả quyết, chúa bằng lòng.

Nguyễn Hoàng thời Thái Vương Trịnh Kiểm đã xin vào trấn thủ Thuận Hóa. Sau lại hồi triều theo lệnh vua. Hoàng lập nhiều công trận được phong chức Ðoan Quốc Công.

Nhận lệnh, Nguyễn Hoàng vội đem quân và hàng trăm chiến thuyền, tiến quân theo hai đường thủy bộ đến Sơn Nam. Nhưng thay vì đi dẹp loạn, Nguyễn Hoàng kéo quân vào thẳng Thuận Hóa.

Tin Nguyễn Hoàng bỏ đi rúng động triều đình. Nhiều người xầm xì bàn tán, cho rằng Nguyễn Hoàng sợ nhà chúa mưu hại tranh quyền nên buộc phải trốn đi. Kẻ lại nói Nguyễn Hoàng từ lâu có mưu đồ làm vua một cõi. Chúa tức giận muốn hưng binh chinh phạt nhưng tình hình rối rắm. Quân Mạc do Mạc Kính Cung tiến về tấn công Hải Dương. Chúa bàn với vua hạ chiếu cho phép Nguyễn Hoàng trấn thủ Thuận Hóa nhưng buộc phải nộp thuế, chịu thần phục triều đình. Ðích thân chúa viết thư riêng cho Hoàng ngầm ý trách móc đe dọa.

Nhận chiếu chỉ của vua và thư Trịnh Tùng, Nguyễn Hoàng bằng lòng vì xét thế lực còn yếu.

Những năm kế tiếp thường mất mùa do thiên tai. Thóc cao gạo kém, dân lầm than kể sao cho xiết. Lại thêm quan lại nhũng lạm hà khắc. Nhiều điềm lạ xuất hiện. Quần thần nhiều người làm tờ khải tâu lên chúa trình bày sự việc. Ngự Sử Phạm Trân sau khi đi thanh lược các trấn hồi triều. Phạm Trân trình chúa:

-Tâu chúa thượng, thần nghe trời giáng tai dị hay điềm lành là do gốc ở cái đức mà ra. Cổ nhân lấy trời mà tự xử nên thuận mệnh trời. Xét nước ta từ khi khôi phục trời đất chưa ứng, điềm lành chưa thấy mà chỉ thấy tai dị dẫy đầy. Có năm trời mưa nước đen như bùn, có năm lại mưa nước như cát vàng. Ðầu mùa hạ năm nay, cứ canh năm sao lạ xuất hiện ở phương đông trông như mũi giáo nhọn cắm từ trời xuống đất suốt tháng mới dứt. Vậy do đức chưa tu, chính sự có chỗ sai sót mà xảy ra thế chăng?

Chúa chú tâm nghe ra vẻ suy nghĩ. Ðô Ngự Sử Nguyễn Duy Thì nhân đó khải chúa:

-Thần nghe thánh nhân dậy: Dân là gốc của nước. Ðạo trị nước cốt ở yên dân. Dân với trời cũng cùng một lẽ. Người cai trị thụ thiên mệnh thương dân như cha mẹ thương con, lo cho dân ấm no hạnh phúc. Từ ngày sự nghiệp trung hưng, thánh thượng cũng như nhà chúa ban bố chính sách cũng là thể theo ý ấy. Mọi chuyện xảy ra ngược ngạo, theo ý thần là do kẻ thừa hành không làm hết ý bậc bề trên. Bọn này sống xa xỉ, chăm làm việc hà khắc bạo ngược. Coi một huyện khổ dân một huyện, coi một xã khổ dân một xã. Do vậy, dân trong nước con trai khố rách áo ôm, con gái váy vá chằng đụp. Ðồ ăn thức uống ngày càng thiếu thốn bữa no bữa đói, thôn xóm đìu hiu vắng tiếng nói cười. Cảnh khổ kể sao xiết. Kính xin lượng trên xét cho dân được nhờ.

Chúa nghe vẻ bằng lòng, hứa sẽ chấn chỉnh nghiêm trị bọn tham quan ô lại. Quần thần ai nấy đều vui.

Ðầu xuân năm Kỷ Mùi 1619, phủ liêu tổ chức lễ mừng chúa tròn bảy mươi. Chúa vui mừng thấy con cháu họ hàng đông đủ. Con rể của chúa, vua Kính Tôn và Hoàng Hậu tặng cha rượu quý. Mọi người dâng rượu chúc tụng chúa phúc lộc thọ trường.

Biết người con thứ Trịnh Xuân có chuyện bất hòa với người con trưởng Trịnh Tráng do tính khí nhỏ nhen ganh tị, muốn tranh ngôi thế tử kế vị. Chúa khuyên anh em con cháu hiếu hòa thuận thảo, chung vai gánh vác việc nước việc nhà, bảo vệ cơ nghiệp cùng hưởng phú quý vinh hoa.

Chúa vui miệng nói tiếp: Ta năm mươi năm chinh chiến lao nhọc. Ước mơ cuối đời chỉ xin hai chữ bình an. Vậy nên ta xưng là Bình An Vương.

Niềm vui của chúa chưa được bao lâu. Ba tháng sau, vụ biến loạn xảy ra nhắm mưu sát chúa. Ðau đớn thay, sự việc lại do chính con trai và con rể chúa chủ mưu. Chuyện như sau:

Lên ngôi vua tự thuở mười hai. Kính Tôn càng lớn càng tủi phận. Vua ham đọc sách thánh hiền, làu thông kinh sử, thấm thía nỗi đau khi chẳng nắm trong tay thực quyền của bậc đế vương. Bổng lộc cũng do nhà chúa định đoạt. Ngay lễ vật tế thái miếu tiên vương cũng đơn giản đạm bạc, bánh trái sơ sài, lợn gầy trâu ốm. Một người lính gánh đến bốn mâm xôi. Trong khi ngày tế thái miếu chúa Trịnh, cỗ bàn ê hề sơn hào hải vị. Con lợn nhà chúa hai người lính khiêng còn thấy nặng. Mâm xôi bằng bốn lần mâm xôi nhà vua.

Những năm mất mùa đói kém, số thuế vua được quyền thu chỉ còn non nửa vì dân không chịu nộp. Vua giận quở mắng quan thu thuế. Quan tâu:

-Xin bệ hạ lượng xét. Thần thụ mệnh vua, lòng lo hoàn thành chức trách. Bệ hạ nghĩ xem tại sao dân liều không chịu nộp thuế. Thật sự chúng nó còn có gì mà nộp? Cơm không có ăn, áo chẳng có mặc. Vợ con nheo nhóc da bọc xương, đít teo bụng ỏng. Thậm chí có đứa trên mười tuổi vẫn cởi chuồng nòng nõng. Bắt thằng chồng thì cả nhà lăn ra khóc lóc. Thần dụng phép nước cũng chỉ dám nọc ra đánh vài roi. Ðánh đau sợ nó chết lại rầy rà...

Vua nghe thở dài. Biết làm sao? Vua khôn ngoan nén hận, vua vốn sợ chúa, nhất là từ khi tìm ra manh mối cái chết của ông nội mình là vua Anh Tôn cũng do bị chúa bức tử. Vua muốn rửa hận nhưng cô thế. Quần thần ngả cả về chúa, trên đời ai dại phù suy.

Là người thông minh tinh tế, vua nhận ra tham vọng quyền lực của người anh vợ là Vạn Quận Công Trịnh Xuân. Xuân muốn kế vị ngôi chúa, muốn loại trừ người anh là Thanh Quận Công Trịnh Tráng. Người kể như đương nhiên được phong thế tử kế vị cha làm chúa tể phủ liêu. Trong các anh trai, Hoàng Hậu hợp tính Trịnh Xuân hơn cả, anh em thường gặp gỡ hàn huyên tâm sự. Giao thiệp giữa vua và Xuân càng gần gũi thêm.

Nhà vua khai thác lợi điểm. Trịnh Xuân có chức vị, chỉ huy vài nghìn quân dưới tay có thể làm chuyện lớn. Thường những kẻ cùng ước mơ dễ gần nhau. Cuối cùng, vua và Trịnh Xuân quyết định hành động. Cả hai đồng ý kế hoạch ám sát chúa bằng súng và chất nổ trong ngày hội đua thuyền hàng năm vào tháng tư. Sau khi thành công, vua xử dụng uy quyền đế vương phong Trịnh Xuân làm tiết chế nắm giữ binh quyền. Trước việc đã rồi, Trịnh Tráng cũng như quần thần đành phải bó tay.

Lệ đua thuyền ở nước ta đã có truyền thống lâu đời. Ðến thời nhà Lê, ngày hội đua thuyền trở thành đại lễ. Ngay khi trở về Thăng Long, chúa Trịnh cho sửa sang cung điện phía đông sông Hồng để làm nơi vua chúa ngự xem đua thuyền. Từ quan chí dân, ngay cả các hoàng hậu phi tần công chúa cũng được tham dự ngày hội.

Từ nhiều tháng trước, các trấn huyện, có khi các xã đã chuẩn bị thuyền đua, các thủy thủ khổ công tập luyện hòng thắng giải. Do vậy hội đua bao giờ cũng hào hứng, thi đấu cam go.

Ngày hội đua thuyền năm nay, vua long thể bất an nên không dự, chỉ có chúa và quần thần.

Từ sáng sớm, dân các nơi đổ về tụ tập hai bên bờ sông. Ðầu giờ thìn, một hồi chuông dài báo hiệu chúa ngự đến. Ðội quân nhạc mở đầu, tiếp theo toán cầm cờ xí nghi trượng. Ba trăm lính cầm hèo sơn son đi hàng tư. Bình An Vương Trịnh Tùng đội mũ xung thiên, áo bào tía, thắt đai ngọc chễm chệ trên mình voi. Mười sáu lính cầm tàn tía quạt thêu long phụng theo hầu. Ðoàn hộ tống có năm nghìn lính gươm giáo tuốt trần do một toán võ tướng cỡi ngựa chỉ huy đi đầu. Sau cùng là các quan văn võ...

Giờ tỵ trên điện nổi trống hiệu. Quan tổng quản tuyên bố thể lệ và các trấn huyện tham dự hội đua. Lại một hồi chiêng trống. Tiếng súng lệnh khởi phát. Khoảng bốn mươi chiếc thuyền hình con cá rẽ nước lao vun vút. Tiếng vỗ tay la ó, tiếng dô huầy dô ta, tiếng trống chiêng thanh la hối thúc... Thủy thủ mình trần đóng khố, đội khăn mầu uốn lưng chèo theo lệnh người phách nhất lái thuyền. Ngày hội tưng bừng náo nhiệt rộn rã niềm vui.

Tàn cuộc, sau khi trao giải thưởng cho thuyền thắng. Chúa theo lệ thường mời quần thần dự yến. Người tinh ý nhận ra chúa lộ vẻ nôn nóng bồn chồn. Chưa tan tiệc, chúa để người em ruột Quốc Công Trịnh Ðỗ thay mình ở lại chung vui với quần thần, chúa cáo mệt cùng đoàn tùy tùng hộ tống hồi cung. Thay vì cưỡi voi, chúa ngồi kiệu trò chuyện với Nông Quận Công Trịnh Tương, con trai thứ mười chín của chúa.

Ðoàn quân về đến ngã ba phường Ðông Hà. Khu vực trống trải, hai bên đường ruộng trơ gốc rạ, thôn xóm nằm sâu bên trong khuất sau rặng tre xanh. Bỗng một tiếng nổ vang bụi đất mịt mù. Những loạt đạn chát chúa bẻ gẫy cây lọng che kiệu, người lính cầm lọng ngã gục đau đớn gào thét. Toán quân nhạc quăng cờ quạt trống kèn tháo chạy toán loạn.

Chúa Trịnh Tùng cũng như các võ tướng từng quen chiến trận vẫn bình tĩnh. Một con trai chúa, Quận Công Trịnh Lâm rút gươm hò hét lệnh ổn định đội ngũ. Hai quận công Trịnh Tương và Bùi Sĩ Lâm chỉ huy hàng trăm giáp binh bảo vệ kiệu chúa. Nhận rõ tình hình, định hướng được nơi phát tiếng súng, chúa lệnh Sĩ Lâm đem ba nghìn quân tiến thế gọng kìm, bằng mọi giá bắt sống thủ phạm. Chúa và Trịnh Lâm kéo quân về phủ phòng nội biến. Hoàng cung lẫn phủ liêu được canh gác cẩn mật, nội bất xuất ngoại bất nhập. Hai vạn quân tỏa khắp kinh thành canh giữ các điểm trọng yếu. Dân Thăng Long một phen hoảng loạn cửa đóng then gài thăm dò động tĩnh.

Trong nội cung, nhà vua và Trịnh Xuân đang bồn chồn nghe ngóng. Bỗng nhận tin cấp báo chúa bình an trở về, lại ra lệnh phong tỏa hoàng cung, cả hai hốt hoảng. Trịnh Xuân tìm cách thoát ra nhưng cấm quân nhất quyết cản ngăn, nói nghiêm lệnh nhà chúa áp dụng không từ ai, kể cả nhà vua.

Ngay chiều hôm ấy, Bùi Sĩ Lâm đã bắt sống thủ phạm. Chúa ra lệnh Sĩ Lâm khẩn cấp điều tra. Buổi tối, Sĩ Lâm tâu chúa kết quả sự việc: Kẻ bắn chúa tên Văn Ðốc, thuộc tướng của Vạn Quận Công Trịnh Xuân. Âm mưu sát hại chúa là do kế họach của nhà vua và Trịnh Xuân.

Chúa căm giận, bàng hoàng chua xót. Có lẽ nào như thế? Chúa truyền dẫn Văn Ðốc đến gặp. Tội nhân quỳ mọp dưới thềm sợ hãi không dám ngẩng đầu. Chúa giận dữ vỗ án hét lớn:

-Văn Ðốc, mi khai đúng mọi sự. Nếu gian dối ta giết ba họ.

Văn Ðốc đập đầu xuống nền nhà khai:

-Muôn tâu chúa thượng, con thật chẳng dối gian. Chính Nội Ðiện (nhà vua) và ngài quận ra lệnh con đặt súng gài địa lôi tại ngã ba Ðông Hà cứ nhằm kiệu chúa thượng mà bắn. Việc xong sẽ trọng thưởng, phong hầu tước vinh hiển đời đời...

Chúa gằn giọng:

-Mi khai việc hệ trọng. Vậy dám đối chất cùng nhà vua và ngài quận?

Văn Ðốc quả quyết dám.

Chúa chẳng còn hồ nghi, xót xa đau đớn. Ôi phụ tử ai dám bảo tình thâm. Chúa truyền canh gác nghiêm nhặt nội cung cấm vua tiếp xúc với bên ngoài. Lại sai Sĩ Lâm đem ba nghìn cấm binh vào bắt Trịnh Xuân. Chúa dặn Lâm: Nếu nghịch tử kháng cự, ngươi lấy đầu nó mang về.

Tỏ ra quả quyết, chúa trao Lâm thanh báu kiếm “ Phượng Huy” gia truyền. Với thanh kiếm ấy, Sĩ Lâm có quyền tiền trảm hậu tấu.

Trịnh Xuân bị bắt giải về phủ liêu. Thấy bóng cha ngồi ở công đường, Xuân quỳ đi bằng hai gối, phủ phục chịu tội.

Thấy dáng điệu nghịch tử sợ hãi hèn hạ, chúa nổi giận hét lớn, đứng dậy rút roi sắt toan đánh. Bỗng chúa thấy nghẹn cổ, chân bước lảo đảo xây xẩm ngã xuống. Ðám nội thị hốt hoảng đỡ chúa vào hậu cung. Quan Thái Y săn sóc chúa, chính phi lặng lẽ đứng khóc bên giường chồng. Lát sau chúa tỉnh. Những giọt nước mắt chảy dài trên khuôn mặt xạm đen nắng gió chiến chinh. Bình An Vương Trịnh Tùng quyền uy phú quý tột cùng vẫn chưa tìm được hai chữ bình an, vẫn chảy nước mắt.

Hôm sau, chúa hỏi Nhạc Quận Công Bùi Sĩ Lâm, cận thần được chúa tín cẩn:

-Vua như thế, con như thế nên xử ra sao?

Sĩ Lâm trả lời khẳng khái:

-Vua vô đạo thì phế, con vô đạo tùy mức trừng phạt. Thần nghĩ xét theo tội hình thì Vạn Quận Công phải thọ tử.

Chúa buồn bã:

-Ta cứ để quần thần xét nghị cho phải lẽ. Kẻ bề tôi chẳng giết vua. Lòng ta nhân ái chẳng nỡ xét con. Từ qua đến giờ, phu nhân ta than khóc rã rời, ý muốn xin tha tha tội lũ nghịch tử, Hoàng Hậu mấy phen nhắn xin khẩn thiết gặp ta. Ta khước từ mà lòng đứt đoạn.

Chúa ngừng đăm chiêu lặng lẽ uống trà. Khi mặt trời lên đã cao khoảng đầu giờ thìn, chúa truyền nội thị nổi trống triệu tập quần thần.

Chuyện trong cung cấm ngỡ bí mật nhưng dân kinh thành người người đều biết. Chúng dân kín đáo nhỏ to. Chuyện một đồn mười. Giới quan lại lặng lẽ chú tâm nghe ngóng chờ phản ứng của nhà chúa. Khi nghe ba hồi trống báo chầu, tất cả nhanh chóng vào triều.

Quần thần đông đủ, không khí im lặng, căng thẳng nặng nề bao trùm.

Chúa bước ra, tự tay bưng một chiếc mâm phủ vải điều. Quần thần lo lắng hồi hộp theo dõi. Chúa đứng giữa triều đường. Nội thị mở khăn điều cho quần thần thấy rõ chúa bưng mâm trầu cau. Chúa dõng dạc:

-Năm Ðinh Hợi (1527). Nghịch thần Mạc Ðăng Dung tiếm ngôi. Cơ nghiệp nhà Lê kể đã tan, không còn thiên hạ. Phụ thân tôi dày công hãn mã đưa Tiên Ðế từ chốn thâm sơn cùng cốc về lập lại triều đình. Ðến đời tôi thờ ba triều vua, thân trải trăm trận chinh chiến hiểm nghèo. Cùng là nhờ sức quần thần giết bọn gian hùng tàn ngược, đặt mặt trời mặt trăng đứng giữa trời, thu giang sơn về một mối dựng lại nghiệp Lê. Tôi tuổi trời ngoại thất tuần vẫn một lòng phù vua giúp nước. Nay nhà vua mưu cùng nghịch tử, nhẫn tâm làm điều bạo ngược...

Nói đến đây, chúa ngừng lại sụt sùi. Nội thị có kẻ thấy vội dâng khăn. Quần thần ai nấy cảm kích. Nhạc Quận Công Bùi Sĩ Lâm tiếp tục tường trình trước quần thần mọi chuyện. Chúa muốn quần thần nghị xét.

Chúa đứng đảo mắt nhìn. Ðô Ngự Sử Nguyễn Danh Thế bước ra tâu:

-Tâu chúa thượng, sự việc cụ thể không thể chối cãi tội bạo nghịch âm mưu thí chúa. Vua phạm tội tất không phải minh quân, con sát cha tất lỗi đạo nhà, điếm nhục gia phong. Tội ác để đời không nương tay được. Thần đề nghị Hình Bộ xét đúng luật nghiêm phạt.

Hình Bộ Thượng Thư Nguyễn Thực nổi tiếng nghiêm khắc tâu:

-Tâu chúa thượng, tôi nhận trọng trách nên phải giữ phép nước. Xét theo tội trạng, nhà vua tất bị phế buộc tự xử. Trịnh Xuân tòng phạm vậy cũng không thể khoan dung. Xuân phải lĩnh án tử.

Chúa đứng rầu rĩ. Sau cả khắc luận bàn, quần thần tâu chúa giải pháp tế nhị: phế vua Kính Tôn. Phạt giam và tước đoạt binh quyền của Trịnh Xuân. Chúa bằng lòng truyền bãi chầu.

Phần nhà vua, chẳng cần nghe quần thần luận bàn, vua biết trước số phận mình có khác chi cánh diều được người tung lên nay đến lúc bị kéo xuống. Cách duy nhất là tự kết liễu đời mình khỏi thẹn mặt.

Khi màn đêm buông bao trùm cảnh vật, vua lặng lẽ vào thư phòng, quỳ quay về phương nam vái lạy các tiên vương rồi thắt cổ tự vận. Năm ấy tuổi vua vừa tròn ba mươi hai.

Vua mất. Quần thần nhiều người can ngăn nhưng chúa Trịnh vẫn cho mai táng theo nghi lễ đế vương. Hoàng Hậu khóc lóc van nài:

-Tâu phụ vương, chồng con phải tội đã tự xử. Cháu Duy Kỳ là con nào tội tình gì? Xin phụ vương lập cháu lên ngôi, muôn đời sau đế vương vẫn là con cháu phụ vương. Ngôi vị Hoàng Thái Hậu là của con, dòng họ nhà ta vẫn được tiếng với đời.

Chúa thương con nên bằng lòng. Thái tử Duy Kỳ lên ngôi tức vua Lê Thần Tôn. Nhà vua mới mười ba tuổi.

Hơn năm sau, chúa truyền tha tội Trịnh Xuân, lại cho phục chức quận công nắm binh quyền. Quận Công Bùi Sĩ Lâm ngăn cản:

-Tâu chúa thượng, Trịnh Xuân tuy là con nhưng tính khí bạo ngược. Chúa thượng có dung chỉ nên tha tội. Nay lại cho phục chức, thần e dưỡng hổ di họa.

Chúa nói:

-Ta hết lòng vì con thì Xuân chẳng dám xử tệ.

Sĩ Lâm buồn bã lui ra. Từ đó, Sĩ Lâm cũng như các đại thần từng kết tội Trịnh Xuân tỏ ra e ngại. Xuân hiểm độc chắc tìm cách trả thù. Sự ngờ vực chia rẽ nảy sinh. Câu im lặng là vàng thành phương châm ứng xử.

Ba năm sau, mùa hè năm Quí Hợi 1623, chúa bảy mươi tư tuổi bị bệnh kiết trầm trọng. Người khô đét như bộ xương. Chúa triệu quần thần bàn việc lập thế tử, người sẽ thay chúa giữ binh quyền một khi chúa mệnh một. Quần thần hầu như cùng nhận định: Thanh Quận Công Trịnh Tráng là con trưởng, tính tình hiếu thảo, trên dưới thuận hòa, lập nhiều công trận, tài kiêm văn võ, tuổi đời chững chạc đã ngoại tứ tuần. Võ liệt văn công sáng trưng đời trước, mở lối đời sau, xứng đáng kế nghiệp tổ phụ...

Chúa nghe quần thần lập Trịnh Tráng làm Thế Tử.

Ngay trưa hôm sau, Trịnh Xuân bất ngờ chỉ huy năm nghìn quân gây bạo loạn. Quân phản loạn đốt phá chiếm giữ nhiều nơi. Kinh thành rối loạn khói lửa mịt mù. Ðích thân Xuân kéo quân tràn vào nội phủ, lính túc vệ kinh hãi chạy tứ tán chẳng biết sự gì.

Quận Công Bùi Sĩ Lâm biết có biến vội đỡ chúa bước ra. Thấy đám lính hung hăng tràn vào, chúa cầm kim thương đứng chắn ngang. Bọn lính sợ uy chúa dừng lại không ai dám bước tới.

Sĩ Lâm phò chúa lên ngựa chạy khỏi kinh thành đến trú tại dinh Quốc Công Trịnh Ðỗ, em ruột chúa ở xã Hồng Mai. Kinh thành lọt vào tay Trịnh Xuân và đồng đảng. Xuân vào hoàng cung buộc Thần Tôn hạ chiếu cử Xuân tiết chế binh quyền nhưng vua cũng đã trốn khỏi kinh thành. Quân lính tự do cướp các báu vật trong cung cấm.

Tại xã Hồng Mai, Quốc Công Trịnh Ðỗ bàn với chúa dụng kế bắt Trịnh Xuân. Chúa quá mệt mỏi bảo Ðỗ tùy nghi.

Hôm sau, đích thân Trịnh Ðỗ mang thư chúa về kinh gặp Trịnh Xuân. Trịnh Ðỗ nói:

-Cha cháu hiện đang ở với chú. Người bảo chẳng còn sống bao lâu, ước muốn anh em thuận hòa. Cha cháu cũng như Trịnh Tráng thuận giao cháu quyền tiết chế, nhưng cháu phải đến gặp người cho phải đạo làm con. Sau đó người sẽ trao ấn kiếm binh phù.

Trịnh Xuân xưa nay vẫn quý mến và tin chú. Nghe chú nói thế, Xuân cả mừng hẹn Trịnh Ðỗ ngày mai sẽ đến gặp phụ vương.

Hôm sau, Trịnh Xuân đến gặp cha. Xuân quỳ phủ phục, mồm ngậm cỏ.

Bỗng Quận Công Bùi Sĩ Lâm từ sau tấm bình phong bất ngờ bước ra. Lâm rút kiếm, lệnh võ sĩ bắt trói Trịnh Xuân. Xuân biết bị lừa nhưng không thể phản ứng, chỉ lạy cha xin tha tội. Chúa giận muốn chửi mắng nhưng sức tàn không thốt nên lời. Nội thị theo lệnh Trịnh Ðỗ đỡ chúa vào phòng. Trịnh Ðỗ nói với Sĩ Lâm:

-Chúa thượng bệnh hiểm nghèo khó qua khỏi. Ta nên giải quyết vụ Trịnh Xuân ngay đêm nay.

Lâm hỏi bằng cách nào? Ðỗ vắn tắt: Tha nó tội trảm, nhưng biến nó thành phế nhân. Ông tùy nghi.

Sĩ Lâm hiểu ý lôi Trịnh Xuân ra sau vườn. Xuân khiếp hãi nhìn lưỡi kiếm lóe sáng trong tay Lâm. Một tiếng bụp khô khan. Xuân hét lớn ngất lịm. Chân phải Xuân đã bị lưỡi kiếm tiện ngang đùi máu chảy lênh láng. Thay vì chỉ chặt bàn chân, Bùi Sĩ Lâm cố tình cho lưỡi kiếm lên cao ngang đùi... Vạn Quận Công Trịnh Xuân chết ngay trong đêm.

Sáng sớm chúa tỉnh. Chúa hỏi Trịnh Xuân. Trịnh Ðỗ không dám dấu tâu thật mọi chuyện. Chúa thở ra, nằm lặng yên. Lát sau chúa nói: Ta muốn gặp Trịnh Tráng. Hãy chuẩn bị lên đường.

Trịnh Ðỗ sửa soạn võng cùng hơn trăm giáp binh hộ tống.

Xế trưa, Trịnh Ðỗ phải cho dừng quân tại chùa Thanh Xuân vì chúa trở bệnh trầm trọng, mê man bất tỉnh. Ðỗ đặt chúa ở hậu liêu nhà chùa tự tay thuốc men phục dịch cho anh, một mặt cho người khẩn cấp báo tin Trịnh Tráng.

Trời tối hẳn. Sư cụ cho thắp nến sáng trưng căn phòng chúa ngự. Chúa thở đứt khúc, lồng ngực phập phồng lên xuống khó khăn. Không khí trang nghiêm, im lặng đến nặng nề. Có tiếng muỗi vo ve tỉ tê buồn bã.

Trịnh Ðỗ vừa sờ vào bàn chân chúa vội rụt tay lại. Bàn chân lạnh như băng giá. Ðỗ sụt sùi: Vương huynh! Vương huynh... Sao anh nỡ ra đi không một lời trăn trối?...

Sĩ Lâm không nén được lòng cũng òa khóc.

Từ chính điện sư cụ bước vào can: Xin quý ngài lặng yên chờ chiêu hồn xong. Khóc bây giờ làm chúa thượng phiền não khó đi.

Sư hỏi nhỏ Trịnh Ðỗ: Tôi có sẵn lụa trắng. Ngài cần thắt hồn bạch cho chúa thượng? Ðỗ gật đầu.

Nhà sư trao vuông lụa. Trịnh Ðỗ xếp vải để trên ngực chúa. Nhúm bông trắng đặt ở mũi. Lát sau nhúm bông không động đậy. Trịnh Ðỗ khóc rống lên.

Bình An Vương Trịnh Tùng giã từ cõi thế dưới mái chùa nghèo nàn cũ kỹ rêu phong. Nào đâu lầu son gác tía. Nào đâu áo mão xênh xang. Nào đâu thê nhi. Chúa có mười chín con trai đã trưởng thành đều có chức phận, cơ man là cháu nội ngoại. Ðâu cả rồi? Chúa ra đi chỉ có duy nhất người em bên giường. Chúa ra đi trắng tay. Không biết ở cõi vĩnh hằng, chúa có tìm được hai chữ bình an mơ ước!...

Sư cụ bước ra chính điện đốt nén hương trầm niệm kinh siêu độ. Cái chết của vị chúa tể nước nam làm sư xúc động. Có phải do cơ duyên, do nghiệp chướng xui chúa lạc bước lâm chung tại đây? Cái chết có phải là sự giải thoát cuối cùng khỏi kiếp phù trầm luân lạc?

Năm mươi năm tu đạo nương bóng Phật Ðài. Sư chưa dứt được thất tình. Sư chưa mảy may giác ngộ, sao có thể giải thoát khỏi vòng luân hồi tử sinh. Cái trí u mê nên tham sân si còn đó, sao hiểu ra lẽ hai chữ vô thường.

Thanh Ðô Vương Trịnh Tráng nối nghiệp cha. Chúa bốn mươi bảy tuổi, thừa bản lĩnh giữ ngôi vương bá nhưng vẫn như con thiêu thân lao vào hào quang danh vọng quyền lực. Ác nghiệp từ đời cha được con tiếp tục vun lên.

Bốn năm sau, năm Ðinh Mão 1627, Thanh Ðô Vương tiến quân đánh Thuận Hóa, quyết tóm thâu quyền lực, tiêu diệt ngay trong trứng nước giấc mộng làm vua một cõi của lãnh chúa phương nam Sãi Vương Nguyễn Phúc Nguyên. Hai họ Trịnh Nguyễn trải qua bảy cuộc giao tranh đẫm máu, đẩy lê dân vào cảnh lầm than tang tóc trong suốt bốn mươi lăm năm dài.

Trước kia, chúa Trịnh Tùng gả con gái Ngọc Trinh cho vua Kính Tôn. Nay Trịnh Tráng cũng theo sách ấy.

Năm Giáp Ngọ, vua Thần Tôn tuổi tròn hai mươi. Một hôm chúa bàn chuyện với vua:

-Bệ hạ đã đến tuổi nên lập hoàng hậu.

Nghe chúa nói, vua trả lời hiền lành:

-Việc hôn nhân hệ trọng, bác đã dậy cháu xin vâng.

Vua theo thói quen vẫn gọi chúa là bác theo thứ bậc trong gia tộc.

Chúa yên lặng trầm ngâm. Lát sau, trang nghiêm lạnh lùng, chúa tiếp:

-Ngôi vị hoàng hậu tôn quý. Bậc mẫu nghi thiên hạ không thể để lọt vào tay người ngoài, sau này khó lường hậu quả. Những chuyện bi đát xảy ra trong nhà vẫn như vết thương xé lòng khiến ta trằn trọc ngày đêm.

Chúa lại ngừng. Vua hiểu chúa muốn ám chỉ cái chết của phụ vương Kính Tôn. Vua cúi đầu hồi hộp. Chúa tiếp:

-Bệ hạ trên ngôi chí tôn phải coi xã tắc là trọng. Dù phải xả thân bảo vệ cũng không từ nan. Dù dư luận búa rìu cũng không sợ hãi. Ta đã chọn người xứng ngôi hoàng hậu. Ðó là Ngọc Trúc, con gái của ta.

Vua bàng hoàng kinh hãi. Lời chúa là mệnh lệnh. Vua không thể nghe nhầm cái tên Ngọc Trúc. Vua sợ uy chúa. Phản ứng duy nhất của vua là nhắc lại hai tiếng Ngọc Trúc một cách yếu ớt.

Ngọc Trúc, con gái chúa Trịnh Tráng hiện là vợ Quận Công Lê Trụ bác họ nhà vua. Hai người ở với nhau được bốn mặt con. Lê Trụ đang bị biệt giam do chúa khép tội phản nghịch. Quyết định lập Ngọc Trúc làm hoàng hậu, chúa đương nhiên dành cho Lê Trụ án tử.

Quần thần nhiều người cản ngăn. Vua ậm ừ cho qua chuyện. Có kẻ cho vua chúa làm chuyện loạn luân bất chính, xã tắc lâm nguy nên tìm đường quy ẩn. Tiếng đời đàm tiếu cũng phai dần theo thời gian.

Năm Ất Dậu 1645, chúa tuổi gần bảy mươi quyết định lập Tây Quận Công Trịnh Tạc làm thế tử. Thêm một lần bạo loạn, anh em họ Trịnh mưu giết hại lẫn nhau. Hai người con thứ của chúa: Phù Quận Công Trịnh Lịch trấn thủ Sơn Tây và Hoa Quận Công Trịnh Sầm trấn thủ Hải Dương họp nhau nổi loạn quyết giết Trịnh Tạc. Cuộc bạo loạn bị dập tắt.

Rút bài học Trịnh Xuân, chúa xử hai con án tử hình. Ngôi vương bá được xây trên xương máu và nước mắt của chính anh em.

Năm Ðinh Dậu 1657, chúa Trịnh Tráng tám mươi mốt tuổi. Mùa xuân, chúa ngã bệnh trầm trọng. Tiết Chế Trịnh Tạc biết cha khó qua khỏi. Tạc hạ lệnh cho người em út Ninh Quốc Công Trịnh Toàn khẩn cấp đem quân vào Nghệ An, vùng đang bị áp lực nặng nề của quân Nguyễn. Thực tâm Trịnh Tạc e ngại tài năng và uy tín Trịnh Toàn, cố đẩy người em đi xa.

Tháng chín, Thanh Ðô Vương Trịnh Tráng từ trần. Tây Vương Trịnh Tạc thay cha nắm binh quyền. Chúa sai con trưởng Phù Quận Công Trịnh Căn kéo đại binh vào Nghệ An. Trịnh Toàn được lệnh hồi triều. Tùy tướng Trịnh Bàn nói với chủ:

-Tôi rất nghi ngại. Chiến trường đang sôi động, thế giặc mạnh chỉ có tướng quân ngăn địch hiệu quả, lệnh triệu hồi không đúng lúc. Tôi khuyên ngài không nên hồi kinh. Tướng nơi biên cương vi lệnh là thường.

Trịnh Toàn rối rắm nhưng nghĩ không thể cãi lệnh anh. Ðiều này sẽ tăng thêm ngờ vực, anh em chia rẽ. Trịnh Bàn nói tiếp:

-Chúa Thượng phái Quận Công Trịnh Căn vào Nghệ là có ý ngờ vực tướng quân. Ðấng ở ngôi cao ngờ vực ai, kẻ đó được sống mới là sự lạ.

Trịnh Bàn nói hết lời, Toàn vẫn không nghe. Ngay đêm ấy, Bàn dẫn thủ hạ sang hàng quân Nguyễn. Trịnh Toàn gặp cháu (Trịnh Căn) giao binh quyền rồi về triều.

Tây Vương Trịnh Tạc kết tội em bất hiếu, thân phụ mất không về cư tang, ngầm có ý khác. Trịnh Toàn bị giam chết trong ngục thất. Sau này, chúa lại noi gương tổ phụ đem con gái thứ là Ngọc Áng gả cho vua Lê Huyền Tôn lập làm hoàng hậu.

Năm Mậu Thân 1668, có kẻ tố cáo con rể chúa Thụy Quận Công Nguyễn Ðắc Trung có ý tạo phản. Chúa cho khám xét thấy nhà Ðắc Trung chứa nhiều vũ khí. Cho là bằng chứng cụ thể, chúa xét Ðắc Trung lập nhiều công lao nên tha tội chết, cách chức về làm thứ dân. Riêng ba người con trai của Trung, cũng là cháu ngoại chúa bị xử tử.

Quyết định của chúa làm gia tộc hoảng sợ, không ai dám cản ngăn. Những giọt nước mắt của vợ và con gái không làm lay chuyển ý định của chúa. Chúa nói với vợ con: Hãy thuộc kỹ câu nói của Tào Mạnh Ðức: Thà mình phụ người còn hơn người phụ mình. Chúa lạnh lùng tiếp: Trên đời chỉ chính mình thương mình.

Chúa có lý. Giòng họ Trịnh đã từng xảy ra chuyện con mưu giết cha, anh em mưu giết lẫn nhau thì xá chi đến cháu ngoại? Chắc nhờ vậy mà mãi cuối đời chúa, anh em họ Trịnh không ai dám nghĩ chuyện tranh cướp ngôi thế tử.

Năm Tân Dậu 1682, chúa từ trần sau nhiều năm bệnh tật hành hạ. Thọ bảy mươi bảy tuối. Ðịnh Nam Vương Trịnh Căn lên nối nghiệp.

Khác các đời trước, chúa lập ngay con trai trưởng Trịnh Vĩnh làm thế tử. Chúa nghĩ nên lập thế tử sớm, nếu trong anh em xảy ra chuyện tranh cướp, chúa sẽ nghiêm phạt, quyết không cho mầm loạn lớn dậy.

Hai năm sau, Trịnh Vĩnh chết bất ngờ. Chúa phong người em của Vĩnh là Trịnh Bách thay chức anh. Ba năm sau, Trịnh Bách theo gót anh về nơi chín suối. Chúa hai lần ngậm ngùi chôn con, tự nhủ tai họa xảy đến do ý trời.

Sau nhiều suy nghĩ họp bàn với quần thần, chúa quyết định phong cháu đích tôn, con Trịnh Vĩnh là Trịnh Bính lên ngôi thế tử. Ðúng sáu năm, Trịnh Bính lặng lẽ từ giã cõi đời.

Cái chết của người cháu làm chúa hoang mang. Dân gian xì xầm nhà chúa bao đời tạo nghiệp ác nay đến lúc phải trả. Con đường vinh quang có bóng dáng tử thần. Chúa cương quyết tiếp tục lập thế tử. Con Trịnh Bính là Trịnh Cương được chọn. Người ta chờ xem định mệnh khắc nghiệt có đến với người chắt nội của chúa.

Thấy Cương làm thế tử, hai con của Trịnh Bách là Trịnh Phất và Trịnh Luân tức giận do chúa bỏ cháu lập chắt. Cả hai bí mật mưu phản, chủ tâm sát hại chúa và Trịnh Cương. Việc tưởng kín vẫn không qua khỏi cặp mắt tinh đời của chúa. Chúa buộc cả hai phải chết.

Năm năm sau, năm Kỷ Sửu 1709 chúa từ trần. Tuổi thọ ngoài bảy mươi. An Ðô Vương Trịnh Cương nối nghiệp.

Chúa Trịnh Cương lên ngôi năm hai mươi bốn tuổi. Chúa tính nhân hậu, sùng đạo Phật trọng tăng ni. Chúa ra lệnh trùng tu chùa chiền, nhiều nhất là quê ngoại ở trấn Kinh Bắc. Chùa Phật Tích là nơi chúa thường đến lễ Phật.

Nghiệp ác bao đời xảy ra trong giòng họ làm chúa ray rứt nghĩ suy. Cha con anh em mưu mô thâm độc tàn sát lẫn nhau. Chung quy cũng bởi xem cái Ta quá lớn nên coi nhẹ cái Tâm, khởi điểm dẫn đến sự giác ngộ. Ngã chấp lớn dẫn đến tai họa lớn. Hữu ngã thì luân hồi, vô ngã là Niết Bàn.

Chúa muốn lấy đức phá nghiệp, đích thân viết sách “Bảo Huấn” dạy hai con trai là Trịnh Giang và Trịnh Doanh. Lại nghĩ mầm biến loạn tranh giành quyền lực phần lớn do gia thuộc nhà chúa có quân lính riêng. Chúa buộc giải tán các đội binh ấy. Các đại thần như Nguyễn Công Hãng, Lê Anh Tuấn hết lòng phụ giúp chúa chăm lo việc nước. Chúa tôi bàn bạc cải cách có khi thâu đêm. Hàng ngũ quan lại được bổ sung những người chăm chỉ lo cho dân tình bớt cơ cực. Dân được khuyến khích khiếu nại khi gặp oan ức.

Ðối với vua Lê, chúa trân trọng giữ đúng nghi lễ triều chính. Vua Dụ Tôn mến phục chúa. Hai họ Lê Trịnh giao hảo tốt đẹp.

Gần tuổi bốn mươi, chúa thường đau ốm. Những cơn nhức đầu khiến chúa choáng váng, xây xẩm. Một hôm, chúa đi lễ Phật tại chùa Phật Tích. Ðang khi đàm đạo với sư cụ sau hậu liêu, chúa ngã bất tỉnh. Quận Công Trịnh Doanh vội phò chúa trở về. Giữa đường chúa mất, tuổi vừa bốn mươi. Người con trưởng Uy Nam Vương Trịnh Giang nối nghiệp.

Ngay thời Trịnh Giang còn làm thế tử, Tham Tụng Nguyễn Công Hãng được chúa cử làm bảo phó chuyên việc dạy học cho Giang đã mật tâu với chúa: Thế tử nhiều mê đắm, dễ tin người không nên giao trọng trách.

Chúa suy nghĩ rồi nói: Bỏ trưởng lập thứ là mầm họa chẳng nên làm. Cố lấy điều nhân nghĩa giáo huấn sẽ cảm hóa được.

Quả nhiên khi kế vị, chỉ sau vài năm, Uy Nam Vương Trịnh Giang bộc lộ bản chất. Chúa mê văn chương thi phú, thường mời văn quan yến tiệc xướng họa. Chúa mê âm nhạc, cho chế lễ nhạc dùng trong phủ đường, khi chúa xuất hành hoặc tuần du cũng có phường nhạc đi trước tấu nhạc tưng bừng. Triều đường mất uy nghiêm khác chi gánh hát. Chúa mê kiến trúc, hào phóng xuất tiền của xây dựng cung quán chùa chiền. Nào chùa Hồ Thiên, cung Từ Dương. Công quỹ cạn kiệt, lê dân lầm than oán trách. Chúa ăn chơi trụy lạc, ngày đêm chìm đắm trong biển tình với đám cung nhân xinh đẹp do Quốc Công Hoàng Công Phụ tuyển chọn.

Công Phụ xuất thân từ hàng thái giám, giỏi xu nịnh được chúa tin yêu. Triều chính bị lũng đoạn, kẻ chính trực phản kháng bị phe Công Phụ tìm cách sát hại hoặc giam cầm táng gia bại sản. Vua Lê bị kết án hoang dâm vô đạo phải phế, cuối cùng bị buộc tự sát. Các đại thần bị bạc đãi. Chúa thù cả thầy là Nguyễn Công Hãng do biết vụ mật tấu năm xưa Công Hãng chê chúa bất xứng. Ngay người cậu ruột là Quận Công Trương Nhưng cũng bị bức tử.

Chúa bất chính, nhiều nơi nông dân nổi loạn chống chính quyền, chống áp bức bất công. Các lãnh tụ nông dân như Nguyễn Tuyển, Nguyễn Cừ, Nguyễn Danh Phương, Nguyễn Hữu Cầu.. . làm quân triều nhiều phen điêu đứng.

Một lần khi tuần du ngoạn cảnh, chúa bị sét đánh tưởng vong mạng. Từ đó tâm thần rối loạn, thường lo sợ hốt hoảng như tai họa lúc nào cũng kề cận. Công Phụ xây cung Thưởng Trì sâu dưới lòng đất để chúa ẩn thân, giao quốc sự cho người em Trịnh Doanh làm Nhiếp Chính Công.

Thái Phi và các đại thần họp mật, bàn với vua Lê tôn Trịnh Doanh lên thay anh, không thể để chúa làm xụp đổ cơ nghiệp. Mười năm qua, chúa không làm gì lợi cho đất nước.

Kết cuộc chúa Trịnh Giang bị phế. Hoàng Công Phụ bỏ trốn biệt. Minh Ðô Vương Trịnh Doanh ngự trị phủ liêu, bắt tay xây dựng lại cơ đồ. Bắc Hà dần đi vào ổn định.

Hai mươi tám năm sau, năm Ðinh Hợi 1767, chúa mất. Tĩnh Ðô Vương Trịnh Sâm kế nghiệp phụ thân. Tân chúa được Quận Công Nguyễn Hoàn hết lòng dạy dỗ nhiều năm khi còn là thế tử. Trịnh Sâm thích kinh sử, bản chất thông minh nhưng tính tự cao và thâm thù chẳng ai sửa được.

Vừa nắm quyền lực, chúa nghĩ ngay đến việc trả mối hận với người anh rể: Thái Tử Lê Duy Vĩ, con vua Hiển Tôn.

Chuyện khi còn là thế tử, chúa nhận ra phong cách và tài năng của Duy Vĩ, con người khó khuất phục. Thậm chí chúa còn nghĩ Duy Vĩ khinh thị mình. Nguyễn Thái Phi, thân mẫu Tiên Dung Quận Chúa quá quý trọng chàng rể Duy Vĩ. Tự ái bị tổn thương, chúa cho Duy Vĩ là mối họa lớn đe dọa quyền lực của mình. Chúa tìm cách gán cho thái tử tội tư thông với cung nhân rồi buộc phải tự xử. Hai họ Lê Trịnh không còn hòa hiếu như thời chúa Trịnh Doanh.

Sau khi dẹp yên nội loạn. Năm Giáp Ngọ 1774, lợi dụng tình hình đàng trong rối loạn, quyền thần Trương Phúc Loan thao túng cung đình chúa Nguyễn. Chúa Trịnh Sâm sai Việp Quận Công Hoàng Ngũ Phúc đem đại binh nam tiến. Quân Trịnh toàn thắng chiếm Phú Xuân rồi cả vùng Thuận Hóa. Tây Sơn Vương Nguyễn Nhạc về hàng phục nhà chúa, tình nguyện làm tiền phong tiêu diệt lực lượng chúa Nguyễn ở phương nam.

Quân Trịnh mang về bắc vô số báu vật cướp được của chúa Nguyễn tại kinh đô Phú Xuân. Chúa cho xây dựng sửa sang cung điện nguy nga tráng lệ. Chưa bao giờ lãnh thổ và uy quyền nhà chúa to lớn đến thế.

Mầm loạn trong gia tộc họ Trịnh, căn bệnh thâm căn cố đế, di truyền từ đời này đến đời nọ nay tái phát. Thụy Quận Công Trịnh Lệ, người em của chúa lại mưu giết anh đoạt ngôi vương bá. Việc bại lộ, chúa tha không giết nhưng tước đoạt binh quyền, tống giam trong ngục thất.

Chuyện anh em đã thế, chuyện lập con làm thế tử cũng lôi thôi.

Chúa lấy nguyên phi Ngọc Hoan khi còn là thế tử. Tháng chạp năm Quý Mùi 1763, Hoan sinh hoàng nam là Trịnh Tông. Tuy có con trai nhưng thế tử không vui, cho rằng Ngọc Hoan chưa phải vợ chính thức. Thế tử chẳng hề yêu Ngọc Hoan, tình cảm chúa dành cho nàng mỏng hơn giấy.

Mười hai năm sau khi lên ngôi, chúa vẫn chần chờ chưa chịu lập thế tử dù Trịnh Tông đã tròn mười tám. Quần thần dị nghị đoán chắc chúa say đắm Tuyên Phi Ðặng Thị Huệ, ý muốn lập Trịnh Cán con Tuyên Phi kế tục làm chúa phủ liêu. Có người tâu chúa sự việc. Chúa nói: Tông ham võ hơn văn, thường mải mê chọi gà săn bắn cần được dạy dỗ.

Hồng Lĩnh Hầu Nguyễn Khản, thầợy dậy học Trịnh Tông nghĩ điều chúa nhận xét về Tông đúng, nhưng bỏ trưởng lập thứ thì không nên. Ðó là mầm họa rối ren xã tắc. Lại nữa, Trịnh Cán quá nhỏ, hay bệnh tật, từng chạy chữa thuốc men tốn hàng vạn quan.

Trịnh Tông thấy cha xử bạc rất buồn. Căm hận đổ trên đầu Tuyên Phi và người chú rể Huy Quận Công Hoàng Ðình Bảo, nhân vật quyền thế, tay thân tín của Tuyên Phi.

Trịnh Tông bắt đầu mưu sự, cho người thân tín đi mua vũ khí. Tông đoán chắc nhiều đại thần sẽ ủng hộ mình.

Tháng chín năm Canh Tý 1780, chúa lâm trọng bệnh. Tông đoán chắc cha không qua khỏi, định cấu kết với trấn thủ các trấn Sơn Tây và Kinh Bắc làm cuộc đảo chính cung đình đoạt ngôi vương bá. Nào ngờ chúa bình phục. Có kẻ tố cáo sự việc, chúa giận lắm nói với quần thần: Tội tên nghịch tử đáng phân thây chém đầu. Nhưng nó là con, ta tạm dung truất xuống làm con thứ, trọn đời chỉ làm bề tôi. Nó cũng không xứng tên Tông ta đặt, nay cải thành Trịnh Khải. Khải sẽ bị giam vô thời hạn tại hậu cung.

Những kẻ liên quan, người bị giam, kẻ bị giết. Trấn Thủ Sơn Tây Nguyễn Khản mất chức bị quản thúc. Cậu ruột chúa là Nguyễn Khắc Tuân, trấn thủ Kinh Bắc phải tự sát.

Sau vụ Trịnh Khải, sức khỏe chúa suy yếu. Chúa sợ nắng gió ở lì trong cung, quần thần ít khi được gặp. Riêng Quận Huy và Tuyên Phi được thường xuyên gần gũi.

Hai năm sau, tháng chín năm Nhâm Dần 1782, chúa từ giã cõi đời. Tôn Ðô Vương Trịnh Cán mới năm tuổi lên kế vị. Quyền bính trong triều lúc này hoàn toàn do Quận Huy và Tuyên Phi quyết định. Trịnh Khải vẫn bị giam, kiềm chế khắc nghiệt hơn trước.

Dương Ngọc Hoan, mẹ Trịnh Khải lo lắng. Hoan sợ Tuyên Phi tìm cách hại Khải. Một mặt nhờ người nài nỉ Quận Huy nới lỏng quản chế. Mặt khác cấu kết những người thân, tìm cách mua chuộc ưu binh, xui chúng nổi loạn cướp chính quyền.

Từ thời chúa Trịnh Tùng, sau khi chiếm Thăng Long, chúa nghi ngại lòng dân vẫn nhớ nhà Mạc nên chọn người đồng hương Thanh Hóa thuộc ba phủ Thiệu Thiên, Hà Trung và Tĩnh Gia làm lính cận vệ, vừa bảo vệ kinh đô gọi là Lính Tam Phủ. Sau này chúa tuyển thêm lính xứ Nghệ. Những người theo vua Lê từ thuở ban đầu.

Qua nhiều đời chúa, lính Tam Phủ thiện chiến, dày công trận gọi là ưu binh. Ưu binh được trọng đãi nên kiêu căng, từng gây bạo loạn nhưng luôn trung thành với nhà chúa.

Ngọc Hoan tìm cách thuyết phục mua chuộc Nguyễn Bằng, viên biện lại đội thân binh người Nghệ An. Bằng có tài biện bác, dám nói dám làm.

Sáng ngày hai mươi bốn tháng mười, Ưu Binh hò hét tràn vào súy phủ như sóng vỡ, thề quyết “băm xác thằng Quận Huy, bắt con đĩ Phù Ðổng cho voi dầy ngựa xé”.

Quận Huy sau khi vung kiếm giết chết vài tên Ưu binh, cuối cùng chịu chết thảm giữa bầy thú điên. Ðám nội thị phò Ðặng Tuyên Phi và ấu chúa Trịnh Cán thoát ra bằng cửa hậu.

Ưu binh tràn vào hậu cung. Chúng ôm Trịnh Khải đặt đại trên mâm gỗ, hò nhau khiêng ra ngoài tung hô vạn tuế mừng tân chúa. Khải bàng hoàng như sống trong mơ. Lễ đăng quang tân chúa Ðoan Nam Vương Trịnh Khải kỳ dị chưa từng thấy. Ồn ào hỗn loạn. Chúa sững sờ khi nhìn thấy giữa sân phủ, thi hài Huy Quận Công Hoàng Ðình Bảo bê bết máu nằm tênh hênh. Con đường vinh quang của tân chúa xây trên xác người còn tanh máu.

Một đám đông ưu binh rời súy phủ, hò nhau kéo đi dùng gậy gộc búa rìu đập phá, nổi lửa đốt dinh cơ đồ sộ của Quận Huy nằm ngay cổng nam kinh thành.

Ngay hôm sau, chúa thiết triều phong Nguyễn Bằng chức Bằng Vũ Hầu. Ba quân ai nấy đều được phong thưởng chức tước và tiền bạc. Chúa hạ chiếu giáng Tôn Ðô Vương Trịnh Cán làm Cung Quốc Công, buộc trở lại vai con thứ. Lại phế Ðặng Tuyên Phi xuống hàng thứ dân. Chiều ý mẫu thân, chúa phục chức cho chú là Thụy Quận Công Trịnh Lệ. Trịnh Lệ đang bị giam vì tội mưu phản. Quần thần có kẻ can ngăn nhưng ý chúa đã quyết.

Ưu binh được phong thưởng càng thêm kiêu hãnh. Chúng kéo nhau đi khắp nơi, nói là lùng diệt dư đảng Quận Huy và Tuyên Phi. Ngày nào kinh thành cũng có nhà bị đốt phá cướp bóc. Muốn giết ai, chúng chỉ cần gán là thuộc đảng nghịch. Xác chết nằm giữa đường giữa chợ chẳng ai dám nhận chôn vì sợ liên lụy. Thăng Long nặng nề tang tóc. Dân chúng then gài cửa đóng không dám ra đường. Chúa chỉ biết phủ dụ, hào phóng quá mức đến độ ban thêm cho chúng “không đầu sắc”. Ðược quyền điền tên người mình muốn phong chức vị. Ưu binh vui mừng bớt gây loạn. Từ đây, dân gọi là bọn kiêu binh.

Cuối năm bỗng xảy chuyện lạ. Tại kinh thành, một đêm trăng đang sáng bỗng tối mịt. Có tiếng nổ kinh thiên động địa kéo dài cả khắc. Người ta bảo trời cũng phẫn nộ lũ kiêu binh lộng hành. Có kẻ lại nói trời giận nhà chúa bất xứng.

Tháng giêng năm Giáp Thìn 1784. Nguyễn Bằng lại dẫn kiêu binh đến phủ chúa buộc chúa phải phế Duy Cẩn, lập Duy Khiêm làm thái tử. Chúa đang phân vân. Ðám kiêu binh bên ngoài la như sấm dậy: Giết thằng Duy Cẩn, giết thằng Duy Cẩn.

Chúa hốt hoảng nhượng bộ. Thế là kiêu binh có công lập được cả vua lẫn chúa.

Nguyên sau khi Thái Tử Duy Vĩ bị chúa Trịnh Sâm mưu hại. Vua Hiển Tôn bối rối không biết đặt ai thay ngôi thái tử. Sau khi Trịnh Khải lên ngôi chúa, vua theo ý Thái Phi Dương Ngọc Hoan cho lập người em Duy Vĩ là Duy Cẩn làm thái tử. Ý Ngọc Hoan nếu lập Duy Khiêm con Duy Vĩ, sau này Khiêm sẽ tìm cách trả thù cha. Mối hiềm giữa vua chúa là mối nguy cho xã tắc.

Phần Nguyễn Bằng, Bằng nham hiểm muốn lập Duy Khiêm để chứng minh sức mạnh của kiêu binh, muốn là được.

Duy Khiêm được tấn phong mừng lắm. Khiêm nghĩ đây là cơ hội tốt để rửa mối hận trăm năm cho các tiên vương, vừa trả thù cha bị bức tử. Khiêm tâu với vua:

-Ba quân có công tôn phù, cháu nghĩ hoàng gia phải tỏ ra biết điều, chẳng phụ ơn người nghĩa khí.

Vua hỏi phải làm sao? Khiêm đã có chủ trương nên trả lời ngay:

- Thằng Khải đoạt cơ nghiệp do dùng tiền của mua chuộc ba quân. Nay ta mời ba quân vào cung Vạn Thọ đãi yến. Hoàng Tổ lựa lời chân thật phủ dụ, tìm cách kéo họ ngả hẳn về hoàng gia. Một khi ta có vây cánh thì họ Trịnh tất bị diệt.

Vua hiền hòa trầm tĩnh:

-Cháu là kẻ hậu sinh, chưa rõ ngọn ngành. Nhà Lê ta trung hưng, tái tạo được sơn hà là nhờ Thái Vương (Trịnh Kiểm) và Triết Vương (Trịnh Tùng). Uy quyền do vậy qui về vương phủ. Trải trên hai trăm năm, hai họ Lê Trịnh dựa vào nhau cùng tồn tại, thành cái thế bất dịch. Cháu nên hiểu thời thế, đừng liều lĩnh mang họa. Ông nghe ba quân thường cậy công xách nhiễu chúng dân. Ta dựa vào họ là chơi dao hai lưỡi, chẳng lợi cho xã tắc.

Thái tử lặng yên nhưng không bằng lòng suy nghĩ của ông.

Kiêu binh từ đấy gắn bó với hoàng gia, thường tụ tập rượu chè trong cung cấm. Phủ liêu được tin rất lo ngại.

Quốc Sư Nguyễn Khản, nay là Tham Tụng bàn với Quốc Cữu Dương Khuông, em ruột Dương Ngọc Hoan hiện làm Ðô Ðốc Trưởng Phủ:

-Tôi thấy cơ nguy đã rõ. Nay kiêu binh muốn tôn phù hoàng gia tước quyền phủ chúa. Ðể chúng đạt ý nguyện, ta chẳng còn đất mà chôn. Tôi với ông nay nắm chức trách, tôi văn ông võ. Ta tâu chúa thượng tìm cách phản ứng. Chần chờ e không kịp hối về sau.

Cả hai tâu chúa. Chúa nói cứ tùy nghi mà làm. Dương Khuông bàn kế bẻ từng chiếc đũa. Khuông nói:

-Bọn kiêu binh vẫn tiếp tục tác quái sách nhiễu trong dân. Nay ta tuyển dũng sĩ, cứ tỉa từng thằng một. Khi thế mạnh sẽ thẳng tay triệt. Ta giữ phép nước, cứ công minh chính trực tất được lòng dân. Quân kia cuối cùng phải khuất phục.

Vài ngày sau, phủ liêu được tin vài chục kiêu binh lại tụ tập chè chén trong hoàng cung. Chiêm Vũ Hầu Nguyễn Chiêm hăng hái nhận lệnh đem quân vây bắt. Khoảng ba chục kiêu binh bị bắt. Chúng vặn hỏi Nguyễn Chiêm: Chúng ta phạm tội gì mà bắt? Chiêm nghiêm khắc: Chúng bay ngang nhiên tụ tập là đủ kết tội. Cứ ra trước cửa công trả lời.

Nguyễn Khản và Dương Khuông xử án tử bảy tên, ban thưởng Nguyễn Chiêm.

Bảy kiêu binh bị xử tử công khai làm dân kinh thành hể hả. Có kẻ lạc quan nói kiêu binh từ nay hết dám hoành hành. Thậm chí kiêu binh đi một mình có thể bị dân lén giết chết.

Thấy cơ nguy, kiêu binh nhóm họp, quyết không để đồng bọn tiếp tục bị sát hại. Chúng quyết định trả thù. Tin đồn lan khắp Thăng Long. Kiêu binh sẽ làm cỏ phủ liêu, tàn phá kinh thành. Nhiều kẻ cẩn thận cùng gia quyến rời xa vùng nguy hiểm.

Sáng hôm sau, trời mờ sương lạnh. Kiêu binh gươm giáo tuốt trần lũ lượt kéo đến vây nhà Nguyễn Khản và Dương Khuông. Dinh cơ nguy nga của giòng họ Nguyễn chỉ trong buổi sáng bị đốt phá tan tành. Bao nhiêu bộ sách quý giá sưu tập mấy đời thành tro. Nguyễn Khản cùng gia quyến thoát chạy lên Sơn Tây. Dinh cơ Quốc Cữu Dương Khuông cũng bị phá tan nát. Dương Khuông chạy trốn vào súy phủ. Kiêu binh kéo tới bao vây, gào thét buộc chúa phải trao Dương Khuông và Nguyễn Chiêm cho chúng trừng trị.

Dương Ngọc Hoan thấy thế nguy, đích thân ra van nài. Kiêu binh la ó: Không nói chuyện với đàn bà. Nếu không giao hai thằng Khuông Chiêm, chúng ta quyết phá tan cung điện nhà chúa.

Ngọc Hoan thất thểu bước vào. Dương Khuông lẻn ra cửa hậu, Chiêm Vũ Hầu Nguyễn Chiêm đứng nín lặng. Chúa đăm chiêu rũ rượi. Không khí nặng nề căng thẳng. Ngoài kia, kiêu binh vẫn la ó vang trời: Giết người đền mạng. Nợ máu trả máu.

Nguyễn Chiêm lên tiếng:

-Tâu chúa thượng, lũ lang sói bất chấp phải trái. Cung khuyết lâm nguy, Nguyễn Chiêm hưởng lộc chúa nay xả thân vì chúa.

Nói xong Chiêm hiên ngang bước ra. Chúa nghẹn ngào không nói nên lời.

Giết xong Nguyễn Chiêm, kiêu binh hả giận rút lui. Chúa muốn ổn định, hạ chiếu giáng Nguyễn Khản và Dương Khuông xuống hàng thứ dân.

Quốc Sư Nguyễn Khản cùng gia nhân thoát chạy lên trấn Sơn Tây, nương nhờ người em là Ðiền Nhạc Hầu Nguyễn Ðiều hiện làm Trấn Thủ. Nghe anh kể nguồn cơn, Nguyễn Ðiều giận lắm. Ðiều nói:

-Ngày huynh trưởng về triều, đệ đã lo cái nạn kiêu binh. Chúa thượng chơi dao đứt tay. Nhưng huynh yên tâm, đệ đã có kế sách. Kiêu binh gây oán thù lòng dân căm ghét. Nay ta liên kết binh các trấn, bí mật tìm cách đưa chúa thượng thoát ra ngoài, sau đó ta lập binh

“Tôn Vương” về kinh trừ bọn bạo ngược.

Kế hoạch xúc tiến tốt. Thạc Quận Công Hoàng Phùng Cơ trấn thủ Sơn Nam cho con trai về kinh tìm cách đưa chúa thoát ra. Việc bại lộ, kiêu binh canh gác kỹ, chúa đành ở yên trong phủ không liên lạc được bên ngoài.

Ðoàn quân “Tôn Vương” tuy không tiến về kinh thành nhưng ra tay tàn sát kiêu binh ở các trấn. Hàng ngàn kiêu binh bị giết. Thậm chí dân quân cứ nghe ai nói giọng Thanh Nghệ là giết không nương tay. Nhiều người chết oan ức. Kiêu binh hoảng sợ rút hết về kinh thành. Cái khí thế hung hăng tàn bạo cũng nguội dần.

Cuối năm Ðinh Tỵ 1785, tình hình tạm yên. Ðồng bằng miền bắc lại bị nạn sâu vàng tàn phá. Lúa mạ tổn hại nặng nề. Tháng giêng năm sau, năm Bính Ngọ 1786, kinh thành và các trấn đói to. Xác chết gối lên nhau như củi. Chúa hạ lệnh trong dân ai nộp lúa thóc được phong quan chức. Dân chán nản không hưởng ứng. Chúa gắt gao buộc nhà giàu phải mở kho xuất lúa. Nhiều kẻ tiếc của mà rơi đầu.

Trời sinh điềm lạ. Trong phủ liêu, hàng ngàn quạ từ đâu bay tới đậu kín các mái nhà, cây cối kêu ù tai nhức óc. Có tiếng đồn quạ khóc cơ nghiệp vua chúa bại vong. Người khác cãi, cho là quạ mừng. Cái cơ nghiệp vua Lê chúa Trịnh đáng phải xụp đổ. Mầm bất mãn có sẵn trong dân. Ðã bao năm lầm than cơ cực, dân muốn có đổi thay đem lại bình an, cơm no áo ấm. Ðám quan lại, trí thức khoa bảng mũ cao áo dài quen phục tùng, cúi đầu hưởng ơn vua lộc nước, mấy ai dám dấn thân làm cuộc đổi dời cứu dân thoát cảnh tai ương.

Bấy giờ tại thành Qui Nhơn, kinh đô nhà Tây Sơn. Danh sĩ đất bắc Nguyễn Hữu Chỉnh biết rõ nội tình Bắc Hà. Chỉnh mừng rỡ quyết tâm khai thác cơ hội nghìn năm. Ðất bắc khác chi căn nhà vô chủ. Con đường bại vong của họ Trịnh đếm từng ngày. Vua Lê chỉ là cái bóng của nhà chúa. Trịnh đổ Lê tàn.

Hữu Chỉnh người huyện Chân Phúc Nghệ An. Năm mười sáu thi đỗ Hương Cống (cử nhân), nổi tiếng thông minh văn hay chữ tốt. Chỉnh hào hoa phong nhã, thường có mặt ở chốn ăn chơi thanh lịch. Dân Thăng Long quen gọi Cống Chỉnh.

Văn hay võ giỏi, Chỉnh thi võ đỗ tam trường. Thiên hạ thêm trọng nể.

Chỉnh xuất thân là gia tướng của Việp Quận Công Hoàng Ngũ Phúc. Khi Quận Việp cất quân chinh nam chiếm Phú Xuân rồi Thuận Hóa. Chỉnh được cử làm sứ giả chiêu dụ Tây Sơn Vương Nguyễn Nhạc hàng phục chúa Trịnh. Nhạc đãi Chỉnh như thượng khách. Khi Quận Việp chết, Chỉnh làm thuộc tướng cho Huy Quận Công Hoàng Ðình Bảo, con nuôi Quận Việp. Quận Huy dụng binh giỏi, tướng sĩ nể phục. Chỉnh chỉ huy thủy binh lập nhiều chiến công, từng đánh tan bọn giặc bể người Tàu quấy phá vùng biển Thanh Nghệ.

Quận Huy cuối cùng chết thảm dưới tay kiêu binh. Chỉnh biết không sớm thoát thân tai họa sẽ đến. Chỉnh có ý làm phản, ngầm liên kết với các tướng cũ của Quận Huy chiếm Thanh Hóa, Nghệ An, Thuận Hóa, chia đôi giang sơn với chúa Trịnh.

Việc không thành. Chỉnh cùng gia quyến trốn vào Quy Nhơn phù Nguyễn Nhạc. Vua Tây Sơn được Chỉnh mừng lắm, dùng Chỉnh như quân sư.

Ðược trọng dụng nhưng Chỉnh vẫn buồn. Thân nam nhi chưa nên danh phận đã lưu lạc tha phương, nương nhờ dưới trướng người. Chỉnh khát vọng có ngày trở lại cố hương, xây dựng sự nghiệp thỏa chí nam nhi.

Tình hình rối loạn của Bắc Hà như ánh sáng cuối đường hầm, là con đường đưa Chỉnh trở về quê nhà nếu biết khai thác thời cơ. Chỉnh quyết tâm hành động.

Thực hiện từng bước. Trước tiên, Hữu Chỉnh thuyết phục vua Tây Sơn chiếm Thuận Hóa. Nhà vua bằng lòng. Cuối tháng tư năm Bính Ngọ 1786, ba cánh quân Tây Sơn do Long Nhương Tướng Quân Nguyễn Huệ, Tả Tướng Vũ Văn Nhậm, Hữu Tướng Nguyễn Hữu Chỉnh chỉ huy tiến đánh Phú Xuân.

Quân Tây Sơn tiến nhanh như bão, chỉ trong nửa tháng hạ thành Phú Xuân, kiểm soát toàn bộ Thuận Hóa. Ba vạn quân Trịnh bị tàn sát thảm thương. Biết Nguyễn Huệ háo thắng và tham vọng. Mười năm dụng binh, chỉ huy trăm trận chưa từng thất bại, Huệ luôn là kẻ chiến thắng. Chỉnh thuyết phục Huệ đánh Bắc Hà.

Chỉnh nói có lý. Phần Nguyễn Huệ chần chờ không dám vi lệnh hoàng huynh. Huệ biết vua Tây Sơn chưa hề có tham vọng chiếm miền bắc. Vua chủ trương chia đôi bờ cõi. Nhưng hình ảnh Bắc Hà giàu có và những báu vật trên hai trăm năm họ Trịnh tích lũy lại rất hấp dẫn, cứ luẩn quẩn loanh quanh trong đầu Huệ.

Vài hôm sau, Hữu Chỉnh đánh đòn quyết định. Chỉnh nói Bắc Hà là đất trời dành cho Tây Sơn. Nếu chậm tay sẽ bị người khác chiếm. Vả lại trong binh pháp, tướng nơi biên cương có khi phải vi lệnh. Gây thêm niềm tin, Chỉnh lấy thủ cấp của mình bảo chứng, lại tình nguyện làm tiền phong dẫn thủy binh ra bắc đánh chiếm cứ điểm Vị Hoàng ở Sơn Nam. Vị Hoàng là nơi dự trữ lương thực của quân Trịnh. Mất Vị Hoàng, quân Trịnh sẽ tan rã.

Ðến nước này không thể cưỡng lại. Nguyễn Huệ quyết định bắc tiến.

Tại kinh đô Thăng Long, Ðoan Nam Vương Trịnh Khải liên tiếp nhận hung tin.

Ðầu tháng sáu tin Thuận Hóa mất. Chúa cũng như quần thần chưa lấy làm lo vì cho Thuận Hóa vốn là đất chúa Nguyễn. Chỉ hai tuần sau, từ nhà chúa quan lại, kể cả thứ dân như ngồi trên lửa. Nghệ An rồi Thanh Hóa lần lượt rơi vào tay giặc. Không ai ngờ quân Tây Sơn ngang nhiên phạm cõi.

Thái Ðình Hầu Trịnh Tự Quyền nhận lệnh chúa, chỉ huy đại binh gồm hai mươi bảy quân cơ tiến vào Thanh Hóa ngăn địch. Quân Trịnh di chuyển chậm chạp. Tiền quân vừa đến địa phận Sơn Nam đã nghe tin kho lương Vị Hoàng thất thủ. Chúa sai Liễn Trung Hầu Ðinh Tích Nhưỡng đưa năm đội thủy binh tăng cường bị quân Nguyễn Hữu Chỉnh đánh tan tại cửa Luộc. Thủy binh vỡ, cánh quân của Tự Quyền bỏ mặt trận tháo chạy.

Thăng Long hốt hoảng náo loạn. Dân dắt díu nhau tìm đường lánh nạn. Ngay đám quan lại nhiều kẻ cũng bỏ trốn. Chúa nghe quần thần bàn, cho di tản hoàng tộc ra ngoại thành.

Ðang lúc nguy cấp, Thạc Quận Công Hoàng Phùng Cơ và tám vị công tử kéo quân về Thăng Long trợ chiến. Gặp vị lão tướng, chúa mừng rỡ như kẻ chết đuối gặp phao. Chúa hỏi:

-Quốc gia nguy biến. Khanh về kinh chắc có có kế sách hay?

Quận Thạc đáp:

-Tình hình nguy ngập. Cha con thần sẽ điều quân đến Thanh Trì lập chiến tuyến ngăn giặc. Chúa thượng lấy quân năm doanh bày thế trận bảo vệ kinh thành. Cho dù giặc tấn công, ta vẫn cố thủ chờ viện binh các trấn.

Chúa y kế. Rút thanh bảo kiếm tượng trưng uy quyền nhà chúa trao cho vị lão tướng. Lại xuất năm nghìn lạng bạc khao thưởng ba quân trước khi xuất chinh. Chúa ở thế nguy, dốc vốn liếng đánh ván bài cuối.

Quận Thạc dẫn quân đi dưới nắng chói mùa hạ. Quân sĩ mệt mỏi, lưng áo đẫm mồ hôi. Xế trưa, Quận Thạc cho dừng quân nghỉ lo cơm nước. Quân sĩ tụ tập chuyện trò dưới những tàng cây, đội ngũ phân tán. Tất cả đều nghĩ quân Tây Sơn muốn tiến đến Thăng Long phải mất dăm ngày. Có kẻ lại bàn địch chưa dám đánh Thăng Long.

Bỗng tiếng reo hò dậy đất. Quân Tây Sơn từ nhiều hướng tấn công, dùng Hỏa Hổ tức súng phun lửa bắn tràn. Chiến trường mù mịt lửa khói.

Quân Trịnh vỡ nhanh chóng tìm cách rút. Quận Thạc cưỡi voi được các con che chở cố thoát trùng vây. Sáu người con tử trận. Quận Thạc mở đường máu rút chạy. Quân Tây Sơn theo hai đường thủy bộ tiến vào Thăng Long.

Tại Thăng Long, chúa Trịnh Khải cho điểm binh từ sáng sớm. Chưa có mặt trời nhưng nóng nực oi bức lạ thường. Xế trưa, trời nổi cơn giông. Cây đại kỳ thêu ba chữ Ðoan Nam Vương bằng kim tuyến như xiêu đổ. Trời đổ mưa. Mưa như trút hết nước trời. Quân sĩ vẫn bền chỗ vì trên lầu Ngũ Long Ðoan Nam Vương đích thân thúc trống.

Xế chiều, có tiếng quân reo ngựa hí văng vẳng từ xa. Mọi người đoan chắc giặc đã đến gần. Chúa vừa nhận tin quân Quận Thạc tan vỡ.

Có tiếng loa vang: Chúa thượng truyền ba quân chuẩn bị lâm trận.

Ðoan Nam Vương mặc chiến bào vàng, thắt lưng đỏ, đầu đội mũ đâu mâu tự tay nổi trống. Tiếng hô “Vương gia vạn tuế” vang trời. Tướng sĩ tràn khí thế quyết tâm ngăn giặc.

Thủy binh Tây Sơn do Nguyễn Hữu Chỉnh chỉ huy đến bến Tây Long, bỏ thuyền tràn lên bờ. Quân Trịnh toán nổ súng, toán dùng cung tên bắn như mưa về hướng địch. Quân Tây Sơn không lùi, từng bước chậm chạp tiến lên.

Trời nhá nhem tối. Tại cổng thành phía đông, cánh quân Tây Sơn do Nguyễn Huệ chỉ huy lâm trận. Quân Tây Sơn dùng súng phun lửa bắn rát. Chiến trường dậy lửa lẫn tiếng la hét, tiếng rên siết, tiếng nguyền rủa. Quân Trịnh núng thế. Chúa thấy thế nguy, cưỡi voi xông trận. Quân Trịnh lên tinh thần nhưng quân Tây Sơn tiến như sóng vỡ. Lớp này ngã lớp khác lên. Quân Trịnh từng mảng tan vỡ.

Người quản tượng hét lớn: Chúa thượng mau cải trang, kíp bỏ voi dùng ngựa. Nguy ngập rồi!.

Thế cờ không thể đảo. Chúa thay áo, lên ngựa thoát chạy về hướng bắc. Thành Thăng Long thất thủ... Cơ nghiệp hai trăm năm của họ Trịnh sụp đổ chỉ trong hai tuần lễ.

Vài ngày sau, chúa đến làng Hạ Lôi huyện Tiên Lãng. Quen sống vương giả nay gặp bước gian truân, chúa rã rời mỏi mệt, cay đắng nếm cảnh bèo giạt mây trôi. Ði về đâu bây giờ khi cơ đồ đổ nát. Nghe nói tiến sĩ Lý Trần Quán hiện ở trong làng, chúa muốn tìm chỗ nương náu. Nào ngờ, người học trò của Lý Trần Quán là Nguyễn Trang lại lừa bắt chúa nộp quân Tây Sơn lĩnh thưởng.

Trên đường bị giải về Thăng Long, chúa xót xa căm hận. Bao đời tổ phụ lừng lẫy uy quyền, nay chúa hèn không nối được nghiệp tổ, làm kẻ tội đồ nhục nhã trăm phần. Chúa dùng dao tự sát. Năm ấy chúa mới hai mươi bốn tuổi.

Tại thành Qui nhơn, Thái Ðức Hoàng Ðế Nguyễn Nhạc nghe tin Nguyễn Huệ tiến quân đánh Bắc Hà đã chiếm Thăng Long. Vua hốt hoảng trước tính toán liều lĩnh của người em, vội đem hai ngàn quân khẩn cấp ra bắc buộc Nguyễn Huệ trở về.

Một tuần ở Thăng Long. Nguyễn Huệ nhận ra tình hình Bắc Hà rất phức tạp. Các thế lực chống đối còn nhiều. Người dân vẫn xem Tây Sơn như người nước ngoài xâm lược. Oán thù đổ trên đầu Nguyễn Hữu Chỉnh. Chỉnh mang tội cõng rắn cắn gà, rước voi dầy mả tổ.

Nguyễn Huệ vâng lệnh vua Tây Sơn trở về nam, nhưng quyết định để Chỉnh ở lại. Với Huệ, Chỉnh tài năng mưu lược. Một thứ ngựa bất kham khó khuất phục, một thứ hiểm họa cần diệt trừ. Nguyễn Huệ muốn mượn chính bàn tay dân bắc tiêu diệt Chỉnh.

Tháng bảy, vua Lê Hiển Tôn mất. Thái tử Duy Khiêm kế vị tức Lê Chiêu Thống.

Trung tuần tháng tám, quân Tây Sơn bất ngờ rút. Vua Chiêu Thống than thở: Họ đem quân ra cướp sạch tiền của kho tàng. Nay bỏ đi để lại cho ta một nước trống rỗng!. Tuy nói thế nhưng thâm tâm vua hàm ân Tây Sơn và Nguyễn Hữu Chỉnh. Kẻ đã giải cho vua mối thù truyền kiếp với họ Trịnh.

Vua bắt đầu gây dựng lại thế lực vương triều, mộ binh, cắt đặt quan chức. Lại hạ chiếu vời những người có lực lượng quân sự ở các trấn về kinh. Thạc Quận Công Hoàng Phùng Cơ ở Sơn Tây, Liễn Quận Công Ðinh Tích Nhưỡng ở Hải Dương, Ngự Sử Dương Trọng Tế ở Gia Lâm. Mỗi người còn nắm quyền chỉ huy hàng vạn quân.

Có người vua không gọi nhưng lại trở về với vài nghìn quân, không phải để phù vua nhưng muốn lập lại phủ chúa, chiếm ngôi vương bá. Ðó là Thụy Quận Công Trịnh Lệ, người em Tĩnh Ðô Vương Trịnh Sâm. Trịnh Lệ từng bị kết tội mưu phản.

Quân Trịnh Lệ tử Hải Dương về đến Thăng Long lại gặp toán quân Dương Trọng Tế từ Gia Lâm kéo sang. Tế về kinh do chiếu chỉ của vua.

Trọng Tế vốn là văn quan, đỗ tiến sĩ. Trước kia có công tố cáo Trịnh Lệ mưu phản. Nay gặp lại Trịnh Lệ. Thấy Lệ khí thế hung hăng ý muốn trả thù. Tế sợ hãi xin đầu hàng chuộc lỗi xưa vì chưa từng cầm quân đánh giặc.

Ngay buổi tối, Tế phò Lệ vào phủ Tây Long nổi trống họp quần thần tôn Trịnh Lệ lên ngôi chúa. Quần thần không ai dám đến. Vua Lê cả giận hạ chiếu trách cứ. Dương Trọng Tế thị uy xé chiếu chỉ.

Vua căm tức. Quần thần chê Trịnh Lệ và Trọng Tế ngạo mạn, nhưng lại khuyên vua không nên bỏ họ Trịnh vì nhiều người còn ngả về chúa. Vua cân nhắc. Cuối cùng vua cho triệu Côn Quận Công Trịnh Bồng hiện đang ở huyện Chương Ðức hồi triều. Bồng là con Uy Nam Vương Trịnh Giang. Vua vẫn khen là người phúc hậu nhân đức.

Trịnh Bồng về kinh. Ðám Trịnh Lệ và Dương Trọng Tế thấy Trịnh Bồng được nhiều người ủng hộ, tự động kéo quân ra khỏi kinh thành. Vua Lê phủ dụ Bồng, phong tước quốc công, được hưởng bổng lộc nhưng không cho tham dự triều chính.

Ðinh Tích Nhưỡng không bằng lòng quyết định của vua. Ý Nhưỡng muốn lập lại tất cả như cũ. Ỷ có sức mạnh quân lực, Nhưỡng cho hàng vạn quân đóng khắp kinh thành làm áp lực. Vua cương quyết không nhượng bộ.

Tình hình căng thẳng. Ðinh Tích Nhưỡng như muốn động binh. Hoàng Phùng Cơ từ Sơn Tây kéo quân về lại hùa theo Nhưỡng. Các hoàng thân và quần thần sợ biến loạn, khóc lóc nài nỉ vua mềm mỏng. Cuối cùng, vua nuốt hận phong Trịnh Bồng làm Yến Ðô Vương.

Yến Ðô Vương lên ngôi, bổ nhiệm Hoàng Phùng Cơ, Ðinh Tích Nhưỡng làm Ðô Ðốc. Lại gọi Dương Trọng Tế về triều cho giữ bộ hộ. Tân chúa đã có vây cánh. Vua Lê vẫn trở lại kiếp bù nhìn như bao đời tổ phụ. Từ đó, vua sống âm thầm nhưng vẫn nuối chí phục hận.

Ít lâu sau, Dương Trọng Tế khuyên chúa phế vua. Tế từng phản bội nhà vua nên sợ bị trả thù. Chúa nghe lời Tế, sai thủ hạ đem quân định chiếm hoàng cung. May thay Hoàng Phùng Cơ biết kịp đem quân ngăn cản. Cơ không muốn biến loạn, hơn nữa vua chưa đến nỗi gì phải bỏ.

Vua biết chuyện càng căm thêm. Nghĩ đến cùng, vua quyết định mật chỉ Nguyễn Hữu Chỉnh về kinh dẹp quyền thần, đoạt lại quyền uy. Vua nhận định chỉ có Chỉnh dám làm và làm nên chuyện.

Nguyễn Hữu Chỉnh bị anh em Tây Sơn bỏ rơi. Chỉnh căm lắm nhưng không dám tỏ ý chống đối vì biết Tây Sơn rất mạnh. Dân trấn Thanh Nghệ cũng thù Chỉnh, chỉ chờ thời cơ sát hại. Chỉnh buộc phải phòng thân, ngầm loan truyền tin Chỉnh được vua Lê phong chức Bằng Lĩnh Hầu. Chỉnh ra lệnh tuyển mộ lính. Ai vi lệnh bị giết tức khắc. Chẳng bao lâu, Chỉnh có binh lực mạnh.

Nhận mật chỉ vua Lê. Chỉnh mở cờ trong bụng cất quân tiến ra Thăng Long. Cơ hội nghìn vàng giúp Chỉnh trở thành nhân vật quyền lực nhất đất bắc.

Quân Chỉnh tiến nhanh, dễ dàng dẹp tan quân Trịnh. Ðinh Tích Nhưỡng rút về Hải Dương. Hoàng Phùng Cơ kéo quân về trấn Sơn Tây. Chúa Trịnh hoảng kinh cử Dương Trọng Tế đem đại quân ngăn chận. Tế kéo quân đi, nhưng thay vì ngăn địch lại bỏ chạy về Kinh Bắc. Chúa vội bỏ kinh thành vượt sông Hồng chạy trốn. Dân chúng lại một phen kinh hoàng chạy loạn. Trong lòng mỗi người tràn ngập xót xa vì chỉ còn vài ngày nữa là tết Ðinh Mùi 1787.

Biết chúa bỏ chạy. Vua Lê hạ lệnh hỏa thiêu phủ chúa. Cả một dãy trên năm mươi cung điện nguy nga nằm đối diện hồ Hoàn Kiếm thành tro bụi. Lửa cháy ngút trời mười ngày chưa dứt. Công trình hai trăm năm xây dựng tốn bao mồ hôi tiền của. Khi tàn phá chỉ mất vài ngày. Giữa cảnh điêu tàn khói lửa, đoàn quân Nguyễn Hữu Chỉnh tiến vào Thăng Long. Vua Lê cùng quần thần ra tận cửa thành đón đoàn quân chiến thắng.

Yến Ðô Vương Trịnh Bồng vượt sông Hồng thóat chạy lên Kinh Bắc. Vài chục thủ hạ theo chúa cứ rơi rụng dần. Cuối cùng, chúa đành đến Hàm Giang nương nhờ Ðinh Tích Nhưỡng. Dù thâm tâm chúa chẳng ưa gì người này.

Lợi dụng danh nghĩa của chúa, Nhưỡng liên kết được với quân Sơn Nam. Hai đạo quân kết hợp được trên hai vạn. Cùng lúc ấy, Dương Trọng Tế ở Gia Lâm và Hoàng Phùng Cơ ở Sơn Tây củng cố binh lực. Tất cả hô hào tiến về kinh diệt Nguyễn Hữu Chỉnh. Chúa vui mừng. Với số quân như thế, thắng lợi nằm trong tầm tay.

Các tin đồn tới tấp bay về kinh. Vua Chiêu Thống lo sợ hỏi Chỉnh cách đối phó. Chỉnh cười:

-Bệ hạ chớ lo nghĩ nhọc lòng. Quân các trấn tuy đông nhưng ô hợp. Trọng Tế ví như loài chồn cáo phản trắc. Thần cho nó một trận là xong. Hoàng Phùng Cơ già yếu, chủ quan. Cơ ví hắn như hổ dữ, còn ta là nai tơ. Ta dùng kế dụ hắn, nếu không biết điều, hắn phải trả giá đắt. Ðinh Tích Nhưỡng thô lỗ cộc cằn. Quân lệnh bất nghiêm, dân tình chẳng ưa gì. Trịnh Bồng nương cậy bọn này làm con đường đưa hắn trở lại ngôi chúa tể. Thần sẽ làm ước mơ của hắn thành bọt biển. Bệ hạ chờ xem...

Ngay hôm sau, Chỉnh cùng hai bộ tướng Nguyễn Như Thái và Hoàng Viết Tuyển chia ba cánh quân cùng tiến.

Trọng Tế đứng trên chiến lũy thấy quân Chỉnh dũng mãnh, dùng Hỏa Hổ phun lửa đỏ trời. Quân của Tế bỏ thành lũy tháo chạy. Tế luống cuống lên ngựa thoát thân. Cuối cùng bị bắt sống giải về kinh. Vua Lê truyền dẫn Tế đến Thái Miếu, đục tên trong bảng tiến sĩ rồi chém bêu đầu.

Quân Chỉnh tiến đánh Sơn Tây. Hoàng Phùng Cơ trở tay không kịp bị bắt sống tại trận. Chỉnh buộc Cơ uống thuốc độc tự sát.

Ðinh Tích Nhưỡng nghe tin Chỉnh đại thắng, lòng hoang mang lo sợ. Khi quân Chỉnh kéo đến tấn công, quân Nhưỡng rối loạn không dám chống cự. Nhưỡng vượt sông tẩu thoát. Chúa Trịnh Bồng chạy lên phía bắc lập chiến lũy tại ấp Hạ Lôi. Mấy trăm dân ấp một lòng vì chúa tử thủ chờ tiếp viện.

Quân Chỉnh liên tục công thành hàng chục ngày không phá nổi. Chỉnh tức giận sai Viết Tuyển chận các nẻo vận lương thực. Dân quân trong ấp lâm cảnh đói khát cùng cực, mở đường máu thoát chạy. Nguyễn Như Thái tiến quân tràn vào ấp. Thái cho quân nổi lửa đốt phá. Tàn sát bất kể đàn bà trẻ con. Tiếng kêu thét xé trời.

Yến Ðô Vương trước cảnh thê lương ôm mặt khóc ngất. Những giọt nước mắt của kẻ chiến bại. Chúa lên ngựa lao vào bóng đêm.

Từ đó chúa giả dạng khách thương, lang bạt hết Sơn Nam rồi Hải Dương, Kinh Bắc... Ði đâu cũng thấy hoang tàn đổ nát, tang thương chết chóc. Tiếng khóc than ai oán đuổi theo bước chân chúa. Hình ảnh thê thảm chúa chứng kiến tại ấp Hạ Lôi. Dân ấp một lòng vì chúa, dùng cả búa rìu cuốc xẻng cày bừa làm vũ khí ngăn giặc. Xác chết đủ cỡ đủ loại gối chồng lên nhau. Có bé thơ vẫn ngậm vú người mẹ đã chết xác bê bết máu... Ðêm đêm chúa không yên giấc, trong mơ vẫn nghe văng vẳng tiếng khóc oan hồn.

Tất cả vì mình. Chúa nghĩ thế. Trót sinh ra vào cửa đế vương, từ thuở thiếu thời mắc ngay căn bệnh đam mê quyền lực. Căn bệnh tám đời di truyền trong giòng họ Trịnh. Căn bệnh giết chết lòng nhân ái đùm bọc yêu thương lẽ ra phải có giữa những người chung nguồn cội, chung giòng máu. Căn bệnh đổ bao tai họa trên đầu lê dân. Ngai vàng họ Trịnh xây trên những mưu toan ác độc. Trên mồ hôi, máu nước mắt.

Hai trăm năm ác nghiệp cao ngất. Ðã đến lúc phải tỉnh ngộ. Không mãi đắm chìm trong bến mê tăm tối.

Thấm thía nỗi đau của kiếp phù sinh. Thân quen nhung lụa nay sống cảnh bèo mây trôi giạt. Lẽ ra, chúa phải tỉnh thức ngay khi còn nương thân tại chùa Chương Ðức. Vị sư già bao đêm vì chúa cởi mở tấc lòng. Sư thường bảo Phật ngày xưa từ bỏ tất cả tìm đường giác ngộ. Nay chúng sinh cứ mãi đắm chìm trong bể khổ bến mê... Luẩn quẩn trong vòng luân hồi nghiệp chướng.

Dân Việt nay đã kiệt sức. Vua chúa bất lực. Vai trò lịch sử của họ Trịnh phải kết thúc, nhường vị minh quân hồi sinh sức sống cho dân tộc.

Ðã qua những ngày nắng hạ. Thu lại về. Chúa lên đến Lạng Sơn, vùng rừng núi người thưa đất rộng.

Một buổi chiều khi mặt trời vừa khuất sau rặng núi phía tây. Chúa dừng chân ven suối. Lặng nghe tiếng chuông chùa từng giọt âm vang. Chúa ngồi dưới gốc cổ thụ đếm đủ một trăm linh tám tiếng.

Chúa dầm mình trong giòng suối mát. Giòng chảy khoan khoái nhẹ nhàng phủ khắp thân mình. Chúa thấy lòng nhẹ tênh, bao vương vấn bụi đời trôi theo giòng nước biếc...

Người đời sau kể rằng: Yến Ðô Vương Trịnh Bồng từ đó nương náu cửa Phật. Pháp danh Hải Ðạt Thiền Sư.

Cuối năm Mậu Thân 1788. Hai mươi vạn quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị chỉ huy xâm lấn nước Việt. Ðoàn quân Tàu trên đường tiến quân tàn phá tất cả thôn làng vùng Lạng Sơn. Dân trốn chạy ẩn náu trong núi rừng sâu thẳm.

Sau khi quân Thanh bị vua Quang Trung đánh bại. Dân lục tục trở về làng xưa. Tất cả hoang tàn đổ nát. Ngôi chùa cùng chung số phận, chỉ còn đống gạch vụn khói lạnh hương tàn.

Hải Ðạt Thiền Sư từ đó biệt tích...

* ÐỖ HÙNG

SERVED IN A NOBLE CAUSE

Vietnamese commandos : hearing before the Select Committee on Intelligence

of the United States Senate, One Hundred Fourth Congress, second session ...

Wednesday, June 19, 1996

CLIP RELEASED JULY 21/2015

https://www.youtube.com/watch?list=PLEr4wlBhmZ8qYiZf7TfA6sNE8qjhOHDR6&v=6il0C0UU8Qg

US SENATE APPROVED VIETNAMESE COMMANDOS COMPENSATION BILL

http://www.c-span.org/video/?73094-1/senate-session&start=15807

BẮT ĐẦU TỪ PHÚT 4:22:12 - 4:52:10 (13.20 - 13.50)

Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

Những người lính một thời bị lãng quên : Viết Lại Lịch Sử

֎ Binh Thư Yếu Lược Trần Quốc Tuấn ֎ Một Trang Lịch Sử

֎ Vietnamese Commandos' History ֎ Vietnamese Commandos vs US Government ֎ Lost Army Commandos

֎ Bill of Compensation ֎ Never forget ֎ Viết Lại Lịch Sử Video ֎ Secret Army Secret War Video

֎ Đứng Đầu Ngọn Gió Video ֎ Con Người Bất Khuất Video ֎ Dấu Chân Biệt Kích Video ֎ Kiểm Lại Hồ Sơ Biệt Kích Video

֎ The Secret war against Hanoi Richard H. Shultz Jr.֎ Gulf of Tonkin Incident ֎ Pentagon Bạch Hóa ֎ The heart of a boy

֎ U.S Debt Clock ֎ Wall Street and the Bolshevik Revolution Antony C. Sutton

֎ Wall Street and the Rise of Hitler Antony C. Sutton ֎ None Dare Call It Conspiracy Gary Allen

֎ Chiến Tranh Tiền Tệ (Currency War) ֎ Confessions of an Economic Hit Man John Perkins

֎ The World Order Eustace Mullin ֎ Trăm Việt trên vùng định mệnh ֎ Chính Đề Việt Nam Tùng Phong (dịch)

֎ OSS vào Việt Nam 1945 Dixee R. Bartholomew - Feis ֎ Lyndon Baines Johnson Library Musuem

֎ Chủ Nghĩa Dân Tộc Sinh Tồn ֎ Nguồn Gốc Dân Tộc Việt Nam Bình Nguyên Lộc

֎ Nghi Thức Ngoại Giao ֎ Lễ Nghi Quân Cách ֎ Sắc lệnh Cờ Vàng ֎ Quốc Tế Cộng Sản

֎ How Does a Bill Become Law?֎ New World Order ֎ Diplomacy Protocol. PDF

֎ The World Order Eustace Mullin ֎ Why Vietnam? Archimedes L. A. Patti

֎ Vietnam War Document ֎ American Policy in Vietnam

֎ Foreign Relations Vietnam Volum-1 ֎ The Pentagon Papers ֎ Pentagon Papers Archives

֎ Vietnam and Southeast Asia Doc ֎ Vietnam War Bibliogaphy ֎ Công Ước LHQ về Luật Biển

֎ CIA and NGO s ֎ CIA And The Generals ֎ CIA And The House Of Ngo ֎ Global Slavery

֎ Dấu Binh Lửa ֎ Đại Hội Toàn Quân? Phùng Ngọc Sa

֎ Bách Việt ֎ Lược Sử Thích Ca ֎ Chủ thuyết Dân Tộc Sinh Tồn

֎ Silenced! The Unsolved Murders of Immigrant Journalists in the USA. Juan Gonzales

֎ Society of Professional Journalists: Code of Ethics download

֎ Douglas Mac Arthur 1962 ֎ Douglas Mac Arthur 1951 ֎ John Hanson, President of the Continental Congress

֎ Phương Pháp Biện Luận ֎ Build your knowledge

֎ To be good writer ֎ Ca Dao -Tục Ngữ ֎ Chùa Bái Đính ֎ Hán Việt

֎ Top 10 Crime Rates ֎ Lever Act ֎ Espionage Act 1917 ֎ Indochina War ֎ Postdam ֎ Selective Service Act

֎ War Labor Board ֎ War of Industries ֎ War Production Board ֎ WWII Weapon ֎ Supply Enemy ֎ Wold War II ֎ OSS

֎ Richest of The World ֎ Truman Committee ֎ World Population ֎ World Debt ֎ US Debt Clock ֎

֎ An Sinh Xã Hội - Cách Tìm IP Email ֎ Public Holiday ֎ Funny National Days

֎ Oil Clock ֎ GlobalResearch ֎ Realworldorder ֎ Thirdworldtraveler ֎ Thrivemovement ֎ Prisonplanet.com ֎ Infowars

֎ Rally protest ֎ Sơ Lược VềThuyền Nhân ֎ The Vietnamese Population in USA

֎ VietUni ֎ Funny National Days ֎ 1DayNotes

Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

Tặng Kim Âu

Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc tình.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lý trình.

Thảo Đường Cư Sĩ.

Your name:

Your email:

Your comments:

Một Trang Lịch Sử
Viết Lại Lịch Sử Video
Secret Army Secret War Video
Đứng Đầu Ngọn Gió Video
Con Người Bất Khuất Video
Dấu Chân Biệt Kích Video
Kiểm Lại Hồ Sơ Biệt Kích Video
Huyền thoại về:"Những người lính một thời bị lãng quên" Kim Âu
Phản Bội Kim Âu
Tiếng Nói Công Lý Kim Âu
Vietnam’s ‘Lost Commandos’ Gain Recognition in Senate
President Unit Citation at Fort Bragg
Vietnamese Commando never knew U.S. declared him dead
Back from the dead
Bill of Compensation
Miami! Gian Hùng Lộ Mặt Kim Âu
Honoring Vietnamese Commandos
Honoring South Vietnamese Army
Vietnamese Commandos Win Last Battle
Uncommon Betrayal
Go to congress
Trong Giòng Lịch Sử Kim Âu
Oplan 21 Kim Âu
Biệt Kích Gỉa, Biệt Kích Thật Kim Âu
Xuyên Tạc Lịch Sử Kim Âu
Cảm Nghĩ Đầu Xuân (2011)
Những Tên Miệng Hùm Gan Sứa Kim Âu
Loretta Sanchez Không Hề Gian Dối Kim Âu
Ăn Qủa Nhớ Kẻ Trồng Cây Kim Âu
The Secret war against Hanoi Richard H. Shultz Jr.
Lá Thư Tự Thú
Người Tù Kiệt Xuất
Hồi Chuông Báo Tử I
Hồi Chuông Báo Tử II
Hồi Chuông Báo Tử III
Hồi Chuông Báo Tử IV
Thư Trả Lời Mai Nhuệ Anh
Thánh Nhân Vô Phí Vật
Đặc Biệt Cho Nhóm 10%
Phân Ðịnh Chính Tà 1
Phân Ðịnh Chính Tà 2
Phân Ðịnh Chính Tà 3
Hư Danh - Hư Cấu
Kim Âu Trả Lời Phỏng Vấn Hồng Phúc
Hồng Phúc Phỏng Vấn Tourison. Lê Ngung
Sư Thật Về Nguyễn Hữu Luyện
Phân Định Chính Tà

Kim Âu Youtube . AKAI
Phi Long Youtube .Khiêu Vũ Sài Gòn . Videos Khiêu Vũ
Khiêu Vũ Căn Bản .Hoàng Thông1 . Hoàng Thông02
Passodoble. Passodoble . Passodoble
Rhumba . Rumba . Rumba PL
Cha Cha Cha . Cha Cha cha. Cha Cha ChaPL
TangoSG . TangoPL . TangoTH . Tango.
Boston . Boston . Boston PL
Valse. Valse. Valse PL
BebopTH . Bebop. Bebop PL
Samba. SambaPL . Samba
Dance. Slow Tango
Jive . Bachata . Salsa
Valse Andy Wong . Viennese Valse . DrDance . Danptner . Dispatch
Valse Routine . Tango Routine . Tango Student
Minh Hà . Thái Nguyên
Sports
The Beatles. French Music . Nhạc Pháp . Dalida . Jaune. Ngọc Lan. Thanh Lan. Elvis Phương. Best English1
Bee Gees . Rolling Stones . Animals . Shadow . Ventures. Dancing Music. 2015
Uyên Hà - Uyên Hà 1
http://www.chinhnghia.com/
http://www.kimau.com
http://www.tinhhoa.org
http://www.sos.state.tx.us/corp/forms_boc.shtml
http://chinhnghiaviet.informe.com/forum/

http://nguoidalat.informe.com/forum/
http://chinhnghiamedia.informe.com/forum/
http://huongduongtxd.com/internet_links.html
Antiwar. Spartacus Education. Politic of heroin

֎ Trăm Việt Trên Vùng Định Mệnh

֎ Giấc Mơ Lãnh Tụ